هیپیر لیپیدمی (به انگلیسی: Hyperlipidemia) یک اصطلاح پزشکی خاص است که برای افزایش چربی خون استفاده می شود و به بالا رفتن غیر طبیعی سطح چربی های بدن (لیپیدها) اشاره دارد.
چربی خون بالا اگرچه معمولا علامت خاصی ندارد اما در صورت عدم توجه و درمان می تواند به مشکلات جدی سلامتی منجر شده و زمینه ساز بیماری های قلبی همچون حمله قلبی و سکته باشد.
در ادامه قصد داریم درباره هیپر لیپیدمی و علل، علائم و شیوه های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
هیپر لیپیدمی چیست؟
هیپر لیپیدمی یا افزایش چربی خون که به نام کلسترول بالا نیز شناخته شده به دلیل افزایش بیش از حد چربی های بدن رخ می دهد. به طور کلی دو نوع چربی در خون وجود دارد که شامل تری گلیسیرید و کلسترول می باشد.
تری گلیسیرید معمولا زمانی ایجاد می شود که بدن کالری اضافی را (که برای تولید انرژی به آن نیاز ندارد) در خود ذخیره کند. این ماده همچنین به طور مستقیم از رژیم غذایی و مصرف غذاهایی همچون گوشت قرمز و لبنیات پر چرب وارد بدن می شود. رژیم غذایی حاوی قندهای فراوری شده، فروکتوز و الکل نیز حاوی مقادیر زیادی تری گلیسیرید هستند.
کلسترول ماده چربی است که به طور طبیعی در کبد تولید می شود زیرا همه سلول های بدن از آن استفاده می کنند، به علاوه مانند تری گلیسیرید در غذاهای چرب مانند تخم مرغ، گوشت قرمز و پنیر نیز یافت می شود.
عارضه هیپر لیپیدمی اگرچه می تواند ارثی باشد اما معمولا نتیجه استفاده از سبک زندگی و رژیم غذایی نا سالم است.
کلسترول چیست؟
کلسترول یک ماده چرب است که از طریق جریان خون و با پروتئین هایی به نام لیپو پروتئین ها به سلول های مختلف بدن منتقل می شود. این ماده برای غشای سلولی سالم، عملکرد مغز، تولید هورمون ها و ذخیره ویتامین در بدن ضروری می باشد.
به طور کلی دو نوع پروتئین یا لیپو پروتئین وجود دارد که کلسترول را به سلول های بدن منتقل می کنند:
لیپو پروتئین های با چگالی کم (LDL) یا کلسترول بد
کلسترول بد اثرات مخربی روی سلامتی بدن دارد. این ماده روی دیواره سرخرگ ها تجمع یافته و با تشکیل پلاک آن ها را سفت و باریک می کند.
با گذشت زمان رسوبات پلاک بزرگ تر شده و گرفتگی عروق خونی را به دنبال دارند که خطر ابتلا به بیماری های قلبی، حمله قلبی و سکته را افزایش خواهد داد.
لیپو پروتئین های با چگالی بالا (HDL) یا کلسترول خوب
این ماده اثرات منفی کلسترول بد را خنثی می کند و کلسترول بد اضافی را از جریان خون خارج و به کبد بر می گرداند تا دفع شود.
افرادی که یک یا چند مورد زیر را داشته باشند ممکن است به عارضه کلسترول بالا دچار شوند :
- سطح بالای کلسترول بد خون
- سطح پایین کلسترول خوب خون
- سطح بالای تری گلیسیرید خون
علائم هیپر لیپیدمی
افراد مبتلا به کلسترول بالا معمولا علائم هیپر لیپدمی را تجربه نمی کنند با این حال کسانی که این عارضه را از خانواده خود به ارث برده اند ممکن است ضایعات چربی زرد رنگ در اطراف چشم یا مفاصل خود داشته باشند.
پزشک معمولا طی یک آزمایش خون معمولی یا به دنبال بیماری های قلبی عروقی مانند حمله قلبی یا سکته این عارضه را تشخیص می دهد.
علت هیپر لیپیدمی
برخی علل ابتلا به کلسترول بالا عبارتند از :
- عوامل ژنتیکی : افزایش کلسترول خون به دلایل ژنتیکی و ارثی به نام هیپر لیپیدمی اولیه شناخته شده است که از والدین به ارث برده می شود
- رژیم غذایی و سبک زندگی نا سالم : افزایش کلسترول خون به دلیل سبک زندگی و رژیم غذایی نا سالم هیپر لیپیدمی ثانویه نام دارد
برخی از شایع ترین عوامل خطر زا عبارتند از :
- مصرف بیش از حد الکل
- چاقی
- مصرف داروهایی همچون هورمون ها یا استروئیدها
- دیابت
- سندرم متابولیک
- بیماری کلیوی طولانی مدت
- یائسگی زودرس
- کم کاری تیروئید
- بارداری
- کم تحرک بودن
- سندرم تخمدان پلی کیستیک
- بیماری های ارثی
هیپر لیپیدمی اولیه (ارثی)
چربی خون ارثی از یک اختلال ژنتیکی نشات می گیرد.
در این حالت یکی از والدین ژن جهش یافته ای به فرزند خود منتقل می کند که باعث از بین رفتن یا اختلال در عملکرد گیرنده کلسترول بد می شود، به همین دلیل بدن نمی تواند کلسترول بد را از جریان خون خارج کند که ممکن است به افزایش خطرناک سطح آن منجر شود.
هیپر لیپیدمی ترکیبی ارثی نوع دیگری است که از والدین یا پدر بزرگ و مادر بزرگ به ارث می رسد و باعث افزایش کلسترول و تری گلیسیرید خون می شود. افرادی که به این بیماری مبتلا هستند اغلب در دوران نوجوانی کلسترول و تری گلیسیرید خون بالایی دارند.
این عارضه معمولا در سنین 20 یا 30 سالگی تشخیص داده می شود و خطر ابتلا به بیماری عروق کرونری زودرس و حمله قلبی را افزایش می دهد.
افراد مبتلا بر خلاف افراد با هیپر لیپیدمی معمولی، ممکن است خیلی زود علائم بیماری های قلبی عروقی را تجربه کنند، از جمله :
- درد قفسه سینه (در سنین جوانی)
- حمله قلبی (در سنین جوانی)
- گرفتگی عضلانی در ناحیه ساق پا هنگام راه رفتن
- زخم انگشتان پا که به طور کامل بهبود پیدا نمی کند
- علائم سکته مغزی از جمله مشکل در تکلم، افتادگی یک طرف صورت یا ضعف در اندام های پایانی بدن
سبک زندگی
انتخاب سبک زندگی نا سالم می تواند سطح کلسترول بد را افزایش و میزان کلسترول خوب را کاهش دهد. برخی موارد مربوط به سبک زندگی که فرد را بیشتر در معرض ابتلا به کلسترول بالا قرار می دهد عبارتند از :
- مصرف مواد غذایی سرشار از چربی های اشباع و ترانس
- مصرف پروتئین حیوانی مانند گوشت و لبنیات
- ورزش نکردن
- عدم مصرف کافی چربی های سالم
- چاقی
- سایز دور کمر بزرگ
- سیگار کشیدن
- نوشیدن بیش از حد الکل
سطح کلسترول ممکن است با مصرف برخی داروهای خاص نیز افزایش پیدا کند، این داروها عبارتند از :
- قرص های جلوگیری از بارداری
- دیورتیک ها
- برخی داروهای افسردگی
تشخیص هیپر لیپیدمی
این عارضه علائم خاصی ندارد و تنها راه تشخیص آن انجام آزمایش خون پانل چربی (آزمایش چربی خون) می باشد. در این آزمایش مواردی همچون سطح کلسترول کل، کلسترول بد خون، کلسترول خوب و تری گلیسیرید خون مشخص می شود.
گاهی لازم است قبل از آزمایش به مدت 8 تا 12 ساعت ناشتا باشید اما این کار همیشه نیاز نیست و باید در این مورد با پزشک خود مشورت کنید.
به طور کلی سطح مناسب انواع مختلف چربی در نتایج آزمایش چربی خون به صورت زیر می باشد :
- کلسترول کل : کمتر از 200 میلی گرم در دسی لیتر
- کلسترول خوب : در مردان بیشتر از 40 میلی گرم در دسی لیتر و در زنان بیشتر از 50 میلی گرم در دسی لیتر
- کلسترول بد خون : در افراد سالم کمتر از 100 میلی گرم در دسی لیتر، در افراد مبتلا به بیماری های قلبی، دیابت یا سایر عوامل خطر زای کنترل نشده کمتر از 70 میلی گرم در دسی لیتر
- تری گلیسیرید خون
- : کمتر از 150 میلی گرم در دسی لیتر
در کل سطح کلسترول کل بالاتر از 200 میلی گرم در دسی لیتر مطلوب نیست، با این حال سطح بی خطر کلسترول به سابقه سلامتی و وضعیت فرد بستگی دارد و ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. بهتر است در این مورد به تشخیص پزشک توجه داشته باشید.
درمان هیپر لیپیدمی
تغییر در سبک زندگی
تغییر در سبک زندگی کلید اصلی کنترل چربی خون می باشد و حتی در مواقعی که فرد این عارضه را از والدین خود به ارث برده باشد به بهبود وضعیت کمک می کند.
سبک زندگی سالم برای کاهش خطر عوارض احتمالی کلسترول بالا، از جمله بیماری های قلبی و سکته نیز مفید است، به علاوه در مواردی که فرد برای هیپر لیپیدمی دارو مصرف می کند اثر بخشی داروها را افزایش می دهد.
اگر دچار اضافه وزن یا چاقی هستید کاهش وزن می تواند به بهبود سطح کلسترول کل بدن کمک کند. برای این منظور ابتدا باید مقدار دریافت کالری و کالری سوزی بدن تان را بررسی کنید و دقت داشته باشید برای کاهش حدود 45 گرم وزن نیاز به کاهش 3500 کالری از رژیم غذایی می باشد.
برای کاهش وزن، رژیم غذایی کم کالری انتخاب کنید و فعالیت بدنی خود را افزایش دهید تا کالری بیشتری بسوزانید.
ورزش کردن برای سلامتی، کاهش وزن و کنترل سطح کلسترول بسیار مفید است در حالی که عدم فعالیت بدنی باعث کاهش سطح کلسترول خوب خون می شود. برای این منظور کافیست سه یا چهار بار در هفته و هر بار 40 دقیقه ورزش متوسط تا شدید داشته باشید.
سعی کنید هفته ای 150 دقیقه ورزش کنید، به عنوان مثال :
- در صورت امکان برای رفتن به سر کار از دوچرخه استفاده کنید
- پیاده روی سریع داشته باشید
- شنا کنید
- به باشگاه بروید
- به جای آسانسور از پله استفاده کنید
- اگر از وسایل نقلیه عمومی استفاده می کنید یک یا دو ایستگاه زودتر پیاده شوید
نکته مهم دیگر این که استعمال دخانیات باعث کاهش میزان کلسترول خوب بدن شده و تری گلیسیرید خون را افزایش می دهد. حتی اگر به عارضه هیپر لیپیدمی مبتلا نباشید هنوز هم سیگار کشیدن می تواند خطر ابتلا به بیماری قلبی را افزایش دهد.
تغییر در رژیم غذایی
تغییر در رژیم غذایی می تواند سطح کلسترول بد را کاهش و کلسترول خوب را افزایش دهد. توصیه می شود :
- چربی های سالم مصرف کرده و از مصرف چربی های اشباع شده که در گوشت قرمز، سوسیس و لبنیات پر چرب وجود دارد اجتناب کنید. تا حد امکان از پروتئین های کم چرب مانند مرغ، بوقلمون و ماهی بهره ببرید و به سراغ لبنیات کم چرب یا فاقد چربی بروید. همچنین بهتر است از چربی های اشباع نشده مانند روغن زیتون و کانولا برای پخت و پز استفاده کنید
- دور چربی های ترانس خط قرمز بکشید، این چربی ها در غذاهای سرخ کرده و فراوری شده مانند کوکی ها، کراکرها و سایر میان وعده ها وجود دارند. حتما قبل از خرید، برچسب محصولات را مطالعه کنید و از محصولات حاوی روغن نیمه هیدروژنه اجتناب کنید
- مصرف امگا 3 خود را افزایش دهد. اسیدهای چرب امگا 3 فواید زیادی برای قلب دارند و در برخی انواع ماهی از جمله ماهی آزاد و ماهی خال مخالی و همچنین در برخی آجیل ها و دانه ها مانند گردو و تخم کتان یافت می شوند
- مصرف فیبر خود را افزایش دهید. تمام فیبرها برای قلب مفید هستند اما فیبرهای محلول که در جو دوسر، مغزها، میوه ها، لوبیاها و سبزیجات یافت می شوند به کاهش سطح کلسترول بد خون کمک می کنند
- میوه ها و سبزیجات بیشتری مصرف کنید، این خوراکی ها سرشار از فیبر و ویتامین ها بوده و چربی اشباع کمتری در خود گنجانده اند
دارو درمانی
اگر تغییر در سبک زندگی و رژیم غذایی برای درمان چربی خون کافی نباشد ممکن است نیاز به تجویز دارو باشد. برخی داروهای رایج کاهنده کلسترول و تری گلیسیرید خون عبارتند از :
- استاتین ها مانند آترواستاتین، فلوواستاتین، لووستاتین، پیتاواستاتین، پراواستاتین، رزوواستاتین، سیمواستاتین
- رزین های متصل به اسید صفراوی مانند کلسترامین، کولسولام، کلستیپول
- مهار کننده های جذب کلسترول مانند ازتیمیب
- داروهای تزریقی مانند آلیروکوماب یا اوولوکومب
- فیبرات ها مانند فنوفیبرات یا جم فیبروزیل
- نیاسین
- مکمل های اسید چرب امگا 3
- سایر مکمل های کاهش دهنده کلسترول
پیشگیری از هیپر لیپیدمی
با برخی تغییرات در سبک زندگی و رژیم غذایی خود (مشابه آن چه در بخش درمان گفته شد) می توان تا حد زیادی خطر ابتلا به هیپر لیپیدمی را کاهش داد. توصیه می شود :
- چند بار در هفته ورزش کنید
- از رژیم غذایی با سطح پایین چربی های اشباع و ترانس استفاده کنید
- میوه ها، سبزیجات، لوبیا، آجیل، غلات کامل و ماهی را به رژیم غذایی خود اضافه کنید ( رژیم غذایی مدیترانه ای انتخاب خوبی برای حفظ سلامت قلب است)
- خوردن گوشت قرمز و گوشت های فراوری شده مانند سوسیس و کالباس را متوقف کنید
- شیر کم چرب یا فاقد چربی بنوشید
- وزن خود را کنترل کنید
- از چربی های سالم مانند روغن آووکادو، بادام و روغن زیتون غافل نشوید
منبع: healthline
