سندرم متابولیک (به انگلیسی: Metabolic syndrome) که به نام سندرم مقاومت به انسولین نیز شناخته شده به مجموعه ای از عوامل خطر زا اشاره دارد که گفته شده خطر بیماری های قلبی عروقی و دیابت نوع 2 را افزایش می دهند.
این سندرم در درجه اول به سبک زندگی از جمله وزن، میزان تحرک بدنی و تغذیه افراد بستگی دارد و با کمک برخی اقدامات پیشگیرانه و اصلاحات مثبت در سبک زندگی می توان تا حد زیادی خطر بروز آن را کاهش داد.
در ادامه قصد داریم درباره سندرم متابولیک و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
سندرم متابولیک چیست؟
سندرم متابولیک که گاهی با کلمه مخفف MetS نیز شناخته می شود یک نوع بیماری خاص نیست بلکه گروهی متشکل از پنج عامل خطر زا می باشد که خطر ابتلا به بیماری های قلبی، دیابت و سکته را افزایش می دهد. این عوامل خطر زا عبارتند از :
- افزایش فشار خون (بیش از 130/85 میلی لیتر جیوه)
- سطح بالای قند خون (مقاومت به انسولین)
- چربی اضافی دور کمر
- سطح بالای تری گلیسیرید خون
- سطح پایین کلسترول خوب
گفته شده دارا بودن سه عامل خطر زا یا بیشتر به معنای ابتلا به سندرم متابولیک می باشد و طبیعتا خطر ابتلا به مشکلات سلامتی را افزایش می دهد. اگرچه هر یک از این موارد به تنهایی نمی تواند باعث بروز سندرم متابولیک شود اما به نوبه خود تاثیر بسزایی در ابتلا به بیماری های قلبی عروقی خواهد داشت.
لازم به ذکر است انجمن قلب آمریکا سندرم متابولیک را خوشه ای از اختلالات متابولیکی توصیف می کند که شامل فشار خون بالا، سطح بالای قند خون ناشتا و چاقی شکمی است که در کنار هم خطر ابتلا به بیماری های قلبی را افزایش می دهند.
علائم سندرم متابولیک
طبق توصیه انجمن قلب آمریکا، در صورتی که پزشک هنگام معاینه بیمار سه مورد از موارد زیر را تایید کند، فرد به سندرم متابولیک مبتلا می باشد :
- چاقی مرکزی، احشایی، شکمی، به ویژه سایز دور کمر بیش از 101.6 سانتی متر در مردان و بیش از 88.9 سانتی متر در زنان
- سطح قند خون ناشتا 100 میلی گرم در دسی لیتر یا بالاتر
- فشار خون 130/85 میلی متر جیوه یا بالاتر
- سطح تری گلیسیرید خون 150 میلی گرم در دسی لیتر یا بالاتر
- سطح کلسترول خوب خون 40 میلی گرم در دسی لیتر یا کمتر برای مردان و 50 میلی گرم در دسی لیتر یا کمتر در زنان
دارا بودن سه مورد (یا بیشتر) از عوامل خطر زای ذکر شده خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی مانند حمله قلبی یا سکته مغزی و همچنین دیابت نوع 2 را افزایش می دهد.
علت سندرم متابولیک
همان طور که قبلا اشاره کردیم سندرم متابولیک مجموعه ای از عوامل خطر زا است و نمی توان یک دلیل خاص برای آن ذکر کرد.
اضافه وزن یا چاقی در مرکز بدن از عوامل اصلی این عارضه می باشد اما سطح غیر طبیعی چربی خون و کلسترول، فشار خون بالا و پیش دیابت نیز در افزایش خطر ابتلا به مشکلات قلبی نقش دارد. بالا بودن سایز دور کمر نشانه چاقی مرکزی است که از عوامل عمده ابتلا به کاردیو متابولیک می باشد.
به علاوه عوامل خطر زای اجتناب ناپذیر مانند سابقه خانوادگی و پیشینه قومی می تواند احتمال بروز برخی مولفه ها را افزایش دهد.
با وجود این با انتخاب سبک زندگی مناسب می توان روی همه این عوامل تاثیر گذاشت، به عنوان مثال رژیم غذایی حاوی چربی و قند بالا و کم تحرک بودن می تواند زمینه ساز چاقی و مشکلات مرتبط با آن باشد.
از سوی دیگر علائمی همچون مقاومت به انسولین لزوما با چاقی همراه نبوده یا به تنهایی نشانگر سندرم متابولیک نمی باشد. این عارضه اگرچه از خصیصه های سندرم متابولیک و چاقی محسوب می شود و می تواند خطر بروز بیماری های قلبی عروقی و دیابت نوع 2 را افزایش دهد اما ممکن است نشانه بیماری های دیگر از جمله بیماری کوشینگ، سندرم تخمدان پلی کیستیک، کبد چرب غیر الکلی و بیماری مزمن کلیه نیز باشد.
سایر مشکلات که گاهی با سندرم متابولیک، مقاومت به انسولین و افزایش قند خون ارتباط دارند شامل التهاب خفیف و نقایص لخته شدن خون می باشد. این موارد می توانند خطر پیشرفت بیماری های قلبی عروقی را افزایش دهند.
عوامل خطر زای سندرم متابولیک
برخی عوامل خطر زا احتمال ابتلا به سندرم متابولیک را افزایش می دهند، از جمله :
- سایز دور کمر بزرگ
- سابقه خانوادگی سندرم متابولیک
- عدم تحرک و ورزش همراه با رژیم غذایی پر کالری
- مقاومت به انسولین
- استفاده از برخی داروها
برخی داروهایی که برای درمان التهاب، اچ آی وی، آلرژی و افسردگی استفاده می شوند می توانند خطر افزایش وزن یا نوسانات فشار خون، کلسترول و سطح قند خون را افزایش دهند.
تشخیص سندرم متابولیک
در حال حاضر درباره آستانه دقیق مورد استفاده برای تشخیص سندرم متابولیک اختلاف نظرهایی وجود دارد. به عنوان مثال معیار واحدی در مورد بهترین روش اندازه گیری و تعریف چاقی نیست و گزینه های مورد استفاده شامل شاخص توده بدن، نسبت قد و کمر و غیره می باشد. همچنین ممکن است فردی دچار فشار خون بالا یا قند خون بالا باشد که به چاقی مرتبط نیست.
این معیارها در تلاش برای همسان سازی تشخیص ها ایجاد شده، با این حال پزشکان شرایط فردی را نیز در نظر می گیرند.
درمان سندرم متابولیک
تشخیص سندرم متابولیک در مرحله اول افرادی را شناسایی می کند که در معرض خطر ابتلا به سندرم متابولیک قرار دارند و با کمک برخی تغییرات در سبک زندگی (بدون استفاده از دارو) می توان این مسئله را کنترل کرد.
سطح بالای قند خون، فشار خون بالا و ناهنجاری های چربی و کلسترول در مراحل اولیه، اغلب با اقداماتی در زمینه تغییر مثبت در سبک زندگی قابل کنترل هستند. اگرچه برخی افراد هنگامی که سندرم متابولیک در آن ها تشخیص داده می شود ممکن است در حال مصرف دارو برای برخی جنبه های سندرم متابولیک از جمله فشار خون بالا باشند.
کاهش وزن به خصوص در نیمه بالایی بدن می تواند روش خوبی برای کنترل و پیشگیری از بروز سندرم متابولیک در این افراد باشد. سایر اقدامات پیشنهادی برای پیشگیری و درمان کلسترول غیر طبیعی و دیگر موارد مرتبط با سندرم متابولیک عبارتند از :
- استفاده از یک رژیم غذایی سالم برای قلب که حاوی مقدار کمی قند، چربی و سدیم است
- ورزش منظم
- اجتناب از سیگار و کاهش مصرف الکل
طبق گفته انجمن قلب آمریکا، 150 دقیقه ورزش متوسط هفتگی می تواند کمک کننده باشد. برای راحتی کار می توان این مدت زمان را به جلسات 10 دقیقه ای تقسیم کرده و برای شروع از راه رفتن سریع شروع کرد.
دارو درمانی
در صورتی که فرد طبق تشخیص پزشک به درمان مبتنی بر دارو نیاز داشته باشد معمولا داروی متفورمین تجویز خواهد شد. مصرف این دارو می تواند به گروه های خاص در معرض خطر بالا به خصوص افراد با قند خون بالا و افراد چاق که وزن آن ها با اصلاح سبک زندگی و رژیم غذایی قابل کنترل نبوده است کمک کند.
متفورمین تحت نام های تجاری همچون فورتامت، گلوکوفاژ، گلومتزا و غیره نیز عرضه می شود.
اگرچه مصرف این دارو به عنوان روش پیشگیرانه رسمی برای افرادی که به دلیل سندرم متابولیک در معرض ابتلا به دیابت هستند معرفی نشده اما برخی پزشکان برای پیشگیری از دیابت در افرادی که سطح قند خون آن ها افزایش یافته یا دچار چاقی شکمی هستند از آن استفاده می کنند که با توجه به نتایج به دست آمده به نظر می رسد اثر خوبی دارد، با این حال اصلاح رژیم غذایی و ورزش کردن در پیشگیری از دیابت اثر به مراتب بیشتر (دو برابر) خواهد داشت.
برای درمان سندرم متابولیک ممکن است از داروهای دیگر نیز استفاده شود که از جمله آن ها می توان به استاتین ها اشاره کرد، این داروها برای افراد مبتلا به کلسترول بالا تجویز می شود. همچنین داروهای ضد فشار خون برای درمان فشار خون بالا کاربرد دارند.
در این شرایط نیز در موارد کم خطرتر یا مراحل اولیه تشخیص، درمان ابتدا با اصلاح در سبک زندگی شروع می شود.
تغذیه
رژیم غذایی دش برای پیشگیری و درمان سندرم متابولیک توصیه شده که هدف از آن جلوگیری از افزایش فشار خون می باشد. برخی توصیه های مهم در این رژیم غذایی عبارتند از :
- مواد غذایی از منابع سالم انتخاب شود
- مصرف گوشت قرمز، سدیم، چربی های اشباع و چربی های کل و غذاها و نوشیدنی های شیرین محدود شود
- مقادیر زیاد میوه و سبزیجات، غلات کامل، ماهی و آجیل ها مصرف شود
رژیم غذایی دش بیش از آن که به کاهش مصرف کالری روزانه توجه داشته باشد روی خوراکی های مصرفی و سالم بودن آن ها تمرکز دارد اما کسانی که می خواهند وزن خود را کاهش دهند می توانند از رژیم غذایی با کالری کمتر استفاده کنند.
سندرم متابولیک و چاقی در کودکان
سندرم متابولیک در دوران کودکی ممکن است با چاقی زودرس، دیس لیپیدمی و فشار خون بالا شروع شود. از آن جا که طی سال های اخیر نگرانی درباره افزایش تعداد موارد چاقی در میان کودکان و نوجوانان افزایش یافته، برخی گروه ها خواستار غربال گری زودرس چاقی در این گروه جمعیتی شده اند تا کودکانی که بیشتر در معرض ابتلا به بیماری های قلبی عروقی هستند شناسایی شوند.
این اقدام کمک می کند تا با ایجاد تغییرات در سبک زندگی، احتمال ابتلا به مشکلات سلامتی در مراحل بعدی زندگی کاهش یابد.
در حال حاضر درباره نحوه و زمان غربال گری و تشخیص سندرم متابولیک و چاقی در کودکان بحث های زیادی وجود دارد که یک دلیل آن این است که فاکتورهای ذکر شده در کودکان در حال رشد از تنوع بالایی برخوردار می باشد.
منبع: medicalnewstoday
