فشار خون پایین (به انگلیسی: hypotension) یا افت فشار خون به وضعیتی گفته می شود که طی آن فشار خون فرد تا حد غیر طبیعی کاهش پیدا کند.
فشار خون به دلایل مختلف از جمله مصرف برخی داروها، ابتلا به بیماری های خاص، استرس و وارد شدن شوک ممکن است افت پیدا کند که گاهی یک وضعیت اورژانسی محسوب می شود.
در ادامه قصد داریم درباره فشار خون پایین و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
فشار خون پایین چیست؟
خون با هر ضربان قلب به سرخرگ های بدن فشار وارد می کند. به فشار وارد شده به دیواره سرخرگ ها فشار خون گفته می شود که در پاسخ به فعالیت های منظم روزانه مانند خوابیدن و حرکت کردن ممکن است کم و زیاد شود.
همان طور که می دانید فشار خون از دو عدد تشکیل شده است. عدد اول نشان دهنده فشار خون هنگام تپیدن قلب است و عدد دوم مربوط به فشار خون در دوره های استراحت بین ضربان قلب می باشد.
در واقع عدد اول یا فشار سیستولیک (سیستول) شامل اندازه گیری پمپاژ خون از طریق سرخرگ ها هنگام فشرده شدن بطن های قلب است که خون رسانی به بدن را تامین می کنند، در حالی که عدد دوم یا فشار دیاستولیت (دیاستول) اندازه گیری پمپاژ خون در دوره های استراحت است. دیاستول با پر کردن عروق کرونری، خون مورد نیاز قلب را تامین می کند.
به طور کلی هر چه فشار خون پایین تر باشد (منظور کمتر از 120 روی 80 می باشد) وضعیت سلامتی فرد بهتر است اما اگر فشار خون بیش از حد افت پیدا کند می تواند به علائمی همچون احساس خستگی یا سر گیجه منجر شده و به دلیل یک بیماری زمینه ای ایجاد شده باشد که لازم است نسبت به درمان آن اقدام شود.
لازم به ذکر است منظور از فشار خون پایین در بزرگسالان، فشار خون کمتر از 90 روی 60 می باشد.
انواع فشار خون پایین
افت فشار خون انواع مختلف دارد و بر اساس زمان وقوع و علت آن دسته بندی می شود که عبارتند از :
1. فشار خون ارتواستاتیک
افت فشار خون ارتواستاتیک که به نام افت فشار خون وضعیتی نیز شناخته شده، نوعی فشار خون پایین است که هنگام تغییر وضعیت فرد از حالت نشسته یا دراز کشیده به حالت ایستاده رخ می دهد و فرد در حین تغییر وضعیت ممکن است احساس سرگیجه یا سبکی سر داشته باشد.
این نوع افت فشار خون شایع ترین نوع فشار خون پایین است که می تواند همه افراد را در هر سن و سالی تحت تاثیر قرار دهد اما در میان افراد مسن شایع تر می باشد. به طور کلی افزایش سن و بارداری می تواند باعث کاهش کلی فشار خون در افراد شود.
از سوی دیگر برخی بیماری هایی که روی سیستم عصبی خود مختار تاثیر می گذارند مانند بیماری پارکینسون و دیابت، اغلب ممکن است به افت فشار خون ارتواستاتیک منجر شوند.
گفته شده این نوع فشار خون پایین روی 30 تا 50 درصد از افراد مبتلا به پارکینسون و حدود 30 درصد از افراد مبتلا به دیابت تاثیر می گذارد.
2. فشار خون پایین بعد از مصرف غذا
افت فشار خون بعد از مصرف غذا نوعی فشار خون پایین است که بعد از غذا خوردن ایجاد می شود و به خصوص در افراد مسن و افراد مبتلا به اختلال عملکرد اتونومیک (خود مختار) بیشتر دیده می شود.
3. فشار خون پایین با واسطه عصبی
فشار خون یک فرایند متعادل کننده بین سیستم عصبی و سایر سیستم های بدن مانند هورمون ها و اندام های بدن است و فشار خون با واسطه عصبی زمانی اتفاق می افتد که یک تعامل واکنشی غیر طبیعی بین قلب و مغز وجود داشته باشد.
برخی علل افت فشار خون با واسطه عصبی عبارتند از :
- ایستادن در یک وضعیت برای مدت طولانی. این نوع به خصوص در کودکان شایع تر از بزرگسالان می باشد
- رخ دادن یک واکنش عاطفی قوی مانند احساس شوک یا ترس. برخی افراد هنگام استفاده از تکنیک های پزشکی یا دندانپزشکی به این وضعیت دچار می شوند
4. فشار خون پایین شدید
افت شدید فشار خون ممکن است در هنگام شوک ناشی از یک تجربه یا آسیب جدی یا عفونت رخ دهد. در طول شوک اندام های بدن نمی توانند خون و اکسیژن مورد نیاز خود را برای عملکرد درست دریافت کنند.
لازم به ذکر است افت شدید فشار خون در صورت عدم درمان سریع می تواند تهدید کننده زندگی باشد.
5. سایر انواع
گاهی فشار خون پایین از عوارض جانبی مصرف برخی داروها می باشد. به عنوان مثال داروهایی که برای درمان فشار خون بالا استفاده می شوند ممکن است در برخی موارد به افت فشار خون بینجامند.
سایر بیماری هایی که روی قلب، اعصاب، کبد یا سیستم های هورمونی تاثیر می گذارند و همچنین کمبود ویتامین ها نیز می توانند باعث کاهش کلی فشار خون شوند یا در آن نقش داشته باشند.
علت فشار خون پایین
به طور کلی همه افراد ممکن است در زمان هایی افت فشار خون را تجربه کنند.
گاهی اوقات تنظیم داخلی جریان خون بدن می تواند به فشار خون پایین تر از حد طبیعی در افراد منجر شود. برخی افراد نیز همیشه و بدون این که علامت خاصی داشته باشند دچار فشار خون پایین هستند که علت آن نا شناخته است.
علت افت ناگهانی فشار خون
کاهش ناگهانی فشار خون ممکن است بعد از رویدادهای خاص رخ دهد، از جمله :
- سریع ایستادن
- خوردن یک وعده غذایی
- احساس ترس ناگهانی یا تجربه یک رویداد تکان دهنده
بیماری های عامل فشار خون پایین
برخی بیماری ها نیز می توانند به دوره های طولانی افت فشار خون منجر شوند که در صورت عدم درمان ممکن است خطرناک باشد. این بیماری ها و شرایط خاص عبارتند از :
- بارداری؛ به دلیل نیاز به خون بیشتر در زنان باردار و جنین در حال رشد
- اختلال در گردش خون ناشی از حمله قلبی یا بیماری قلبی
- کم آبی بدن؛ به عنوان مثال کم آبی در اثر استفراغ یا اسهال شدید
- اختلالات غدد درون ریز مانند دیابت، نارسایی آدرنال و بیماری تیروئید
- اختلال عملکرد اتونومیک؛ آسیب به اعصابی که برخی از عملکردهای بدن را کنترل می کنند
- استراحت طولانی مدت در رختخواب
- شوک؛ یک وضعیت جدی که در آن اندام های حیاتی بدن اکسیژن کافی دریافت نمی کنند
- شوک آنافیلاکسی؛ نوع شدید واکنش آلرژیک
- از دست دادن خون زیاد به دنبال یک آسیب دیدگی
- عفونت های خونی
داروهای عامل فشار خون پایین
برخی داروها نیز ممکن است باعث کاهش فشار خون شوند. به عنوان مثال بتا بلوکرها و نیتروگلیسیرین که برای درمان بیماری قلبی استفاده می شوند می توانند چنین اثری داشته باشند.
دیورتیک ها، داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای و داروهای اختلال نعوظ نیز از دیگر داروهایی هستند که در افت فشار خون نقش دارند.
در صورتی که علت افت فشار خون مصرف برخی داروها باشد احتمالا پزشک دوز دارو را تنظیم کرده یا آن را تغییر می دهد.
علائم فشار خون پایین
فشار خون پایین همیشه با علائم خاص همراه نمی باشد اما این مسئله در برخی موارد باعث می شود اندام های حیاتی بدن جریان خون کافی دریافت نکنند که در این صورت ممکن است فرد علائمی همچون احساس خستگی یا نا خوشی را تجربه کند.
به طور کلی علائم افت فشار خون ممکن است شامل موارد زیر باشد :
- خستگی کلی و عمومی یا کمبود انرژی
- سبکی سر یا احساس غش کردن
- سرگیجه؛ زمانی که فرد از حالت دراز کشیده یا نشسته بلند شود یا در وضعیت ایستاده باشد احساس عدم تعادل پیدا می کند
- حالت تهوع و ناراحتی در معده
- پوست سرد و مرطوب
- افسردگی، حال و هوای دائما غمگین تا حدی که در فعالیت های روزانه اختلال ایجاد کند
- از دست دادن هوشیاری یا غش کردن
- تاری دید
درمان افت فشار خون
برنامه درمانی فشار خون پایین به علت این مسئله بستگی دارد. پزشک برای این منظور به عوامل زیر توجه خواهد کرد :
- نوع فشار خون پایین
- شرایطی که ممکن است باعث افت فشار خون فرد شود
فشار خون پایین در برخی افراد ممکن است هیچ علامتی ایجاد نکند اما در مواردی که نیاز به درمان باشد ممکن است تغییراتی در سبک زندگی، درمان دارویی یا ترکیبی از هر دو توصیه شود.
تغییر سبک زندگی
گاهی اوقات تغییر برخی عادات زندگی می تواند فشار خون پایین را بهبود بخشد. علت این مسئله در افراد مختلف متفاوت است، بنابراین برنامه مراقبتی هر فرد احتمالا شامل همه تغییرات ذکر شده در ادامه نخواهد بود.
به طور کلی با توجه به شرایط فرد، پزشک ممکن است توصیه های زیر را داشته باشد :
1. آب رسانی بدن
برای جلوگیری از افت فشار خون به دلیل کم آبی، لازم است فرد آب فراوان بنوشد به خصوص اگر استفراغ یا اسهال داشته باشد. همچنین در حین ورزش کردن یا زمانی که اوقاتش را در یک مکان گرم سپری می کند باید به آب رسانی بدنش توجه داشته باشد.
در برخی موارد پزشک ممکن است برای افزایش فشار خون افزایش مصرف الکترولیت ها را توصیه کند.
2. آشنایی با محرک های عاطفی یا استرس ها
ممکن است لازم باشد فرد شرایط یا موقعیت هایی که قبل از افت فشار خون تجربه کرده (از جمله احساس ترس) و محرک های عاطفی و استرس هایی که می توانند به این مسئله منجر شوند را یادداشت کند.
گاهی برای جلوگیری از افت فشار خون لازم است از این موقعیت ها اجتناب شود یا در صورت قرار گرفتن در چنین شرایطی برای رفع سر گیجه و بی حالی از دیگران کمک گرفته شود.
به عنوان مثال اگر فرد معمولا هنگام مراجعه به پزشک یا دندانپزشک دچار افت فشار خون می شود بهتر است پزشک را در جریان این مسئله بگذارد.
3. حرکت کردن
در صورتی که فرد هنگام ایستادن طولانی مدت دچار افت فشار خون می شود باید سعی کند عضلات پای خود را خم کرده و در جای خود حرکت کند. همچنین در صورت امکان فرصتی را به استراحت و نشستن اختصاص دهد.
4. به آرامی از جا بلند شدن
فردی که دچار افت فشار خون می شود لازم است همیشه هنگام تغییر موقعیت آرام بوده و به تدریج موقعیتش را تغییر دهد. مثلا به جای این که سریع بایستد سعی کند کم کم از حالت نشسته به ایستاده برود.
تنفس آهسته و عمیق نیز ممکن است به حفظ فشار خون فرد در سطح مناسب کمک کند.
5. تغییر عادات غذایی
اگر فرد بعد از غذا خوردن دچار فشار خون پایین می شود ممکن است لازم باشد به توصیه پزشک وعده های غذایی بیشتر اما با حجم کمتر در طول روز داشته باشد یا غذاهای مختلف مصرف کند. همچنین بهتر است بعد از صرف غذا از ایستادن ناگهانی خودداری کند.
علاوه بر موارد ذکر شده، پزشک با توجه به شرایط فرد ممکن است توصیه های دیگری نیز داشته باشد.
دارو درمانی
برخی انواع افت فشار خون ممکن است نیاز به درمان های پزشکی داشته باشند که شامل موارد زیر می باشند :
- دارو برای یک بیماری زمینه ای : در صورتی که بیماری زمینه ای مانند بیماری قلبی، دیابت یا عفونت باعث فشار خون پایین شود، ممکن است پزشک برای درمان آن بیماری دارو تجویز کند
- دارو برای افزایش فشار خون : گاهی اوقات داروهای روزانه برای افزایش فشار خون به شدت پایین تجویز می شود. این روش اغلب برای درمان افت فشار خون شدید ارتواستاتیک که به سایر درمان ها پاسخ نداده استفاده می شود
- درمان اورژانسی شوک : افت فشار خون ناشی از شوک جدی ترین نوع فشار خون پایین است که باید فورا درمان شود. پزشک اورژانس ممکن است برای افزایش فشار خون و تثبیت علائم حیاتی فرد از سرم و سایر درمان های لازم استفاده کند
عوارض فشار خون پایین
افت فشار خون در همه موارد نشانه یک مشکل سلامتی جدی نبوده و ممکن است به راحتی درمان شود اما برای برخی افراد نیاز به درمان دارد تا از عوارض احتمالی آن جلوگیری شود.
برخی عوارض افت فشار خون عبارتند از :
1. سقوط و آسیب های مربوط به آن
کاهش ناگهانی فشار خون ممکن است باعث سر گیجه، سبکی سر و یا حتی از دست دادن هوشیاری (غش کردن) شود که گاه به طور ناگهانی ظاهر شده و باعث زمین خوردن یا آسیب های دیگر در فرد می شود.
زمین خوردن یکی از دلایل اصلی بستری شدن افراد مسن در بیمارستان است زیرا افراد مسن بیشتر احتمال دارد بعد از ایستادن یا غذا خوردن دچار افت فشار خون شوند.
درمان و تغییر سبک زندگی می تواند به افراد در مدیریت علائم افت فشار خون کمک کند.
2. وارد شدن شوک
اگر فشار خون فرد تا حد خطرناکی کاهش پیدا کند، ممکن است اندام های حیاتی فرد به دلیل عدم دریافت خون کافی دچار اختلال در عملکرد شوند. این مسئله می تواند به شوک منجر شود که علائم آن عبارتند از :
- پوست سرد و مرطوب
- ضربان قلب سریع یا نا منظم
- تنفس سریع و پی در پی
همان طور که قبلا اشاره کردیم شوک یک اورژانس پزشکی است و لازم است به سرعت درمان شود.
چشم انداز فشار خون پایین
بسیاری از افراد بعد از آشنایی با افت فشار خون و آگاهی از علائم آن می توانند این وضعیت را مدیریت کنند. به طور کلی کنترل این بیماری شامل شناخت محرک ها و یادگیری نحوه مدیریت آن ها می باشد.
در مواردی که فشار خون پایین باعث ایجاد احساس بد در فرد شود ممکن است پزشک تغییر سبک زندگی یا درمان دارویی توصیه کند.
در صورت تجویز دارو لازم است مصرف دارو درست طبق دستور پزشک انجام شود تا فشار خون افزایش یافته و از عوارض بالقوه آن جلوگیری شود.
منبع: healthline
