گرمازدگی (به انگلیسی: Heatstroke) نوعی عارضه جدی و در برخی موارد کشنده است که به دلیل گرم شدن بیش از بدن در شرایط خاص رخ می دهد، به طوری که بدن توانایی حفظ دمای درست را از دست داده و دمایش به طرز خطرناکی افزایش می یابد.
این وضعیت جدی و اورژانسی است و در صورت عدم درمان می تواند به اندام های داخلی بدن آسیب برساند، به علاوه هر چه مدت زمان طولانی تری بدون درمان باقی بماند جدی تر شده و ممکن است به مرگ بیمار نیز بینجامد.
در ادامه قصد داریم درباره گرمازدگی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
گرمازدگی چیست؟
گرمازدگی که به آن آفتاب زدگی نیز گفته می شود زمانی رخ می دهد که بدن فرد به هر دلیل بیش از حد داغ شده باشد، چه در حال انجام فعالیت خاصی باشد، یا ورزش کند یا در یک محیط گرم نشسته باشد.
در عارضه گرمازدگی دمای بدن انسان به بیش از 40 درجه سانتی گراد افزایش پیدا می کند و بدن توانایی خنک کردن خود را از دست می دهد. از جمله علائم این وضعیت می توان به سر گیجه، تغییرات ذهنی و حالت تهوع اشاره کرد.
برخی افراد از جمله کودکان، افراد مسن و کسانی که دچار اضافه وزن هستند بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند.
علائم گرمازدگی
اگر دمای بدن فرد بیش از حد گرم شده و آب و نمک خود را از دست بدهد به علائمی همچون خستگی، ضعف و گرفتگی عضلات منجر خواهد شد که به آن خستگی گرمایی نیز گفته می شود.
برخی علائم گرمازدگی عبارتند از :
- دمای بالای بدن : دمای بالا مشخصه اصلی گرمازدگی است
- تغییرات ذهنی : این تغییرات می تواند شامل گیجی، تشنج به خصوص در کودکان، هذیان، لکنت زبان، آشفتگی و کما باشد
- تغییرات در تعریق : در گرمازدگی که در اثر گرمای هوا ایجاد می شود فرد احساس داغی و خشکی در پوست می کند در حالی که در گرمازدگی ناشی از فعالیت های فیزیکی، پوست به نظر مرطوب می رسد
- حالت تهوع : در این حالت فرد احساس بیماری داشته یا استفراغ می کند
- سردرد : سردرد تپنده در گرمازدگی رایج است
- تغییر در رنگ پوست : با گرم شدن بدن ممکن است پوست قرمز شود
- تنفس : در این حالت احتمالا نفس کشیدن فرد سریع و کم عمق می شود
- ضربان قلب : در تلاش بدن برای خنک شدن، قلب تحت فشار بیشتر قرار گرفته و ضربان قلب افزایش می یابد
علت گرمازدگی
علل اصلی گرمازدگی به دو دسته اصلی تقسیم می شوند که عبارتند از :
1. گرمازدگی ناشی از تحرک
این نوع گرمازدگی به دلیل فعالیت شدید در یک محیط گرم (خواه فضای ورزشی یا محیط کار) رخ می دهد و معمولا زمانی ایجاد می شود که فرد به دمای بالا عادت نکرده است.
گفته شده در رخدادهای ورزشی احتمال بروز موارد اورژانسی پزشکی مرتبط با گرما ده برابر بیشتر از مشکلات قلبی می باشد.
2. گرمازدگی کلاسیک
این نوع گرمازدگی در اثر قرار گرفتن بدن در محیط گرم با شرایط خاص رخ می دهد. احتمال بروز این نوع گرمازدگی با قرار گرفتن طولانی مدت در فضای شرجی و مرطوب افزایش می یابد.
گفته شده افراد مسن و افرادی که به بیماری خاص مبتلا هستند بیشتر در معرض این عارضه قرار دارند.
در هر دو نوع ذکر شده، اثرات گرمازدگی با پوشیدن لباس زیاد، عدم رفع کم آبی ناشی از تعریق بدن و نوشیدن الکل که می تواند روی تنظیم درجه حرارت بدن اثر منفی بگذارد تشدید می شود.
عوامل خطر زای گرمازدگی
همه افراد ممکن است دچار گرمازدگی شوند اما برخی گروه ها به این مسئله حساس تر هستند. برخی عواملی که احتمال گرمازدگی را افزایش می دهند عبارتند از :
- فعالیت در آب و هوای گرم : همه افرادی که در هوای گرم مشغول فعالیت های شدید فیزیکی هستند از جمله پرسنل نظامی و ورزشکاران در معرض گرمازدگی قرار دارند
- سن : دستگاه عصبی مرکزی وظیفه نظارت و حفظ دمای داخلی بدن را بر عهده دارد. در کودکان این سیستم هنوز تشکیل نشده و در افراد بالای 65 سال نیز سیستم به تدریج رو به افول می رود، به همین دلیل کودکان خردسال و افراد مسن بیشتر در معرض این عارضه قرار دارند
- داروها : برخی داروها با ایجاد تداخل در نحوه پاسخ دهی بدن به گرما یا با محدود کردن توانایی بدن در هیدراته شدن خطر گرمازدگی را افزایش می دهند
برخی از این داروها عبارتند از :
– داروهای منقبض کننده عروق یا داروهایی که عروق خونی را تنگ می کنند
– مسدود کننده های بتا یا داروهایی که برای تنظیم فشار خون، آدرنالین را مسدود می کنند
– دیورتیک ها یا داروهایی که سدیم و آب بدن را دفع می کنند
– داروهای ضد افسردگی و ضد روان پریشی
- قرار گرفتن ناگهانی در معرض گرما : احتمال بروز گرمازدگی در شروع یک موج گرمایی یا زمانی که فرد از مناطق با آب و هوای بسیار داغ دیدن می کند بیشتر است
- کمبود خواب : به نظر می رسد کمبود خواب می تواند احتمال گرمازدگی را افزایش دهد
- بیماری ها : برخی بیماری ها ممکن است خطر گرمازدگی را افزایش دهند. این موارد شامل بیماری های قلبی و ریوی، چاقی، سبک زندگی کم تحرک، آنفلوآنزای معده و سابقه گرمازدگی قبلی می باشند
تشخیص گرمازدگی
پزشک معمولا با مشاهده وضعیت ظاهری فرد و بررسی سابقه پزشکی اخیر او این عارضه را تشخیص می دهد.
گاهی اوقات برای رد کردن سایر علل بالقوه نیاز به انجام آزمایش های پزشکی می باشد که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- آزمایش خون : در این آزمایش سطح گاز و همچنین پتاسیم و سدیم خون اندازه گیری می شود تا میزان آسیب به سیستم عصبی مرکزی مشخص شود
- آزمایش ادرار : این آزمایش عملکرد کلیه را بررسی می کند. تیره شدن ادرار نشانه بیماری مرتبط با گرما می باشد
- تست عضله : این آزمایش مشخص می کند که آیا آسیب به بافت عضلانی وارد شده یا خیر
- اشعه ایکس : این آزمایش می تواند هر گونه آسیب به اندام های داخلی را شناسایی کند
درمان گرمازدگی
هدف اصلی از درمان گرمازدگی کاهش دمای بدن بیمار و جلوگیری از آسیب بیشتر می باشد. برای این منظور ممکن است از روش های زیر استفاده شود :
- غوطه ور شدن در آب : معمولا لازم است فرد مبتلا به گرمازدگی در آب سرد یا حمام یخ غوطه ور می شود
- خنک کاری تبخیری : در این روش یک پنکه روبروی فرد گرمازده قرار می دهند تا هوای گرم به بدن او بزند، سپس آب سرد روی بدن او اسپری می کنند. این کار باعث می شود آب از سطح پوست تبخیر شده و پوست خنک شود
- پتوهای خنک کننده و پک یخ : در این تکنیک پتوی خنک کننده به دور فرد پیچیده و بسته های یخ در نواحی از بدن که عروق بزرگ به سطح پوست نزدیک هستند مانند کشاله ران، زیر بغل، گردن و پشت قرار می دهند تا دمای بدن به سرعت کاهش یابد
- شل کننده های عضلانی : اگر دمای بدن کاهش پیدا نکند ممکن است از داروهایی همچون بنزودیازپین استفاده شود. این داروها از لرز بدن در پاسخ به تکنیک های درمانی جلوگیری می کنند
گرمازدگی یک مسئله جدی است و نیاز به درمان فوری دارد. توصیه می شود تا زمانی که درمان پزشکی به فرد برسد او را به مکان خنک منتقل کرده و با کمک ملحفه های مرطوب، حمام سرد یا نوشیدنی های خنک کننده دمای بدن او را کاهش دهید. در این زمان از نوشیدن الکل اجتناب شود.
بهبودی
در گذشته اعتقاد بر این بود که گرمازدگی حتی اگر طولانی شود معمولا بدون ایجاد نقص جسمی طولانی مدت بهبود پیدا می کند اما موج گرمای سال 1995 در شیکاگو نشان داد همیشه این طور نیست.
در این موج گرما تنها در عرض 9 روز بیش از 600 نفر جان خود را از دست دادند و بیش از 3 هزار نفر به بخش اورژانس منتقل شدند.
محققان با بررسی موارد آسیب دیده در این حادثه متوجه شدند تقریبا نیمی از افرادی که مورد مطالعه قرار دادند طی یک سال فوت کردند که از این میان 21 درصد قبل از ترخیص از بیمارستان و 28 درصد بعد از ترخیص بوده است.
به علاوه یک سوم کسانی که زنده ماندند دچار اختلال عملکرد متوسط تا شدید شدند که بعد از یک سال برطرف نشد.
عوارض گرمازدگی
گرمازدگی با توجه به مدت زمانی که دمای بدن افزایش یافته می تواند عوارض مختلفی ایجاد کند. اگر دمای بدن به سرعت کاهش پیدا نکند اعضای بدن ورم کرده و آسیب می بینند که می تواند دائمی باشد. به علاوه در صورت عدم درمان فوری می تواند کشنده باشد.
پیشگیری از گرمازدگی
گرمازدگی یک وضعیت بالقوه تهدید کننده زندگی اما قابل پیشگیری است. در این میان دو عامل خنک نگه داشتن بدن و آب رسانی نقش مهمی ایفا می کنند.
برخی روش های ساده برای پیشگیری از گرمازدگی عبارتند از :
- لباس های سبک و آزاد بپوشید که باعث می شوند خنک سازی بدن به درستی انجام شود
- برای رفع کم آبی احتمالی بدن در اثر تعریق، مصرف مایعات را افزایش دهید
- هرگز عزیزان خود را برای مدت طولانی در اتومبیل شخصی منتظر نگذارید، این کار یکی از دلایل اصلی گرمازدگی در کودکان می باشد. در یک ماشین در بسته دما می تواند در عرض 10 دقیقه تقریبا 7 درجه سانتی گراد افزایش پیدا کند. حتی اگر شیشه ها ترک خوردگی داشته باشند و ماشین در سایه پارک شده باشد هنوز هم ممکن است خطرناک باشد. متاسفانه طی سال های 1998 تا 2011 حداقل 500 کودک در ایالات متحده در اثر ماندن در اتومبیل داغ جان خود را از دست دادند که 75 مورد کمتر از 2 سال سن داشته اند
- در گرم ترین ساعات روز (بین ساعت 11 صبح تا 3 بعد از ظهر) بیشتر احتیاط کنید. اگر لازم است در این ساعات برای انجام فعالیت خاصی از منزل خارج شوید مایعات بیشتری نوشیده و هر از گاه در سایه استراحت کنید
- از آفتاب سوختگی جلوگیری کنید زیرا این مسئله روی نحوه خنک شدن بدن اثر منفی می گذارد. توصیه می شود هنگام قرار گرفتن در معرض آفتاب از کلاه لبه دار و ضد آفتاب استفاده کنید
- افرادی که در معرض گرمازدگی قرار دارند (چه به دلیل سن بالا، بیماری خاص یا مصرف دارو) در صورتی که قصد انجام فعالیت سنگین در یک روز گرم دارند مطمئن شوند که در محل نزدیک آن ها خدمات پزشکی ارائه می شود
منبع: medicalnewstoday
