سندرم تخمدان پلی کیستیک (به انگلیسی: Polycystic ovary syndrome) یا تنبلی تخمدان از بیماری های شایع زنانه است که روی سطح هورمون های زنان تاثیر گذاشته و به دنبال عدم تعادل هورمونی، مشکلاتی در سیکل قاعدگی و باروری زنان ایجاد می کند.
این عارضه با علائم آزار دهنده ای همچون رشد موهای زائد در صورت و بدن همراه است و ممکن است روی بیماری های مزمن از جمله دیابت و بیماری های قلبی اثر منفی بگذارد.
در ادامه قصد داریم درباره سندرم تخمدان پلی کیستیک و علل، علائم و شیوه های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
سندرم تخمدان پلی کیستیک چیست؟
سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) نوعی بیماری زنانه است که باعث افزایش تولید هورمون های مردانه در سطح بالاتر از حد طبیعی شده و معمولا در سنین باروری زنان (بین 15 تا 44 سال) رخ می دهد.
گفته شده بین 2.2 تا 26.7 درصد از زنان در این گروه سنی به این اختلال دچار می شوند اما بسیاری از زنانی که به این عارضه مبتلا هستند (به گفته برخی منابع حدود 70 درصد) از بیماری خود اطلاع ندارند.
این بیماری در واقع یک سندرم یا گروهی از علائم است که تخمدان ها و فرایند تخمک گذاری را تحت تاثیر قرار می دهد و سه مشخصه اصلی آن عبارتند از :
- ایجاد کیست در تخمدان ها
- سطح بالای هورمون های مردانه
- پریود نشدن یا بی نظمی در پریود
این عارضه می تواند باعث رشد موی زائد روی صورت و بدن یا طاسی شود و روی بیماری های مزمن از جمله دیابت و بیماری های قلبی اثر منفی بگذارد. گفته شده مصرف قرص های جلوگیری از بارداری و داروهای ضد دیابت (به دلیل مقابله با مقاومت به انسولین که از علائم عارضه PCOS می باشد) می توانند به رفع عدم تعادل هورمونی و بهبود علائم کمک کنند.
نحوه تاثیر سندرم PCOS روی باروری زنان
سندرم تخمدان پلی کیستیک تخمدان ها را تحت تاثیر قرار می دهد. تخمدان از اندام های تولید مثل زنانه است که با تولید هورمون استروژن و پروژسترون به تنظیم سیکل قاعدگی کمک می کند، همچنین مقدار کمی هورمون مردانه به نام آندروژن نیز تولید می کند.
این اندام تولید مثل با آزاد سازی تخمک (فرایند تخمک گذاری که هر ماه رخ می دهد) نقش مهمی در باروری زنان ایفا می کند و بارور شدن تخمک ها توسط اسپرم پس از آزادسازی می تواند به بارداری منجر شود.
دو هورمون به نام های محرک فولیکول (FSH) و هورمون لوتئینه کننده (LH) که در غده هیپوفیز تولید می شوند این فرایند را کنترل می کنند، به این صورت که هورمون FSH تخمدان را به تولید فولیکول (کیسه حاوی یک تخمک) تحریک کرده و سپس هورمون LH باعث می شود تخمدان تخمک بالغ آزاد کند.
در سندرم تخمدان پلی کیستیک تعداد زیادی کیسه کوچک و پر از مایعات داخل تخمدان رشد می کند. کلمه پلی کیستیک به معنی تعداد زیاد کیست می باشد. این کیسه ها در واقع فولیکول هایی هستند که هر یک حاوی یک تخمک نا بالغ می باشند. تخمک ها هرگز به اندازه ای بالغ نمی شوند که بتوانند فرایند تخمک گذاری را تحریک کنند.
کاهش تخمک گذاری سطح استروژن، پروژسترون و همچنین هورمون های FSH و LH را تغییر می دهد. در این حالت سطح پروژسترون به مقدار کمتر از حد طبیعی کاهش یافته در حالی که تولید آندروژن بیشتر از حد طبیعی رخ می دهد.
افزایش بیش از حد هورمون های مردانه، سیکل قاعدگی را دچار اختلال کرده و حتی ممکن است قاعدگی رخ ندهد.
گفته شده حدود 70 تا 80 درصد زنان مبتلا به PCOS از مشکلات باروری رنج می برند. این وضعیت می تواند خطر ابتلا به عوارض بارداری را نیز افزایش دهد. به عنوان مثال زنان مبتلا به این عارضه دو برابر بیشتر از زنان دیگر دچار زایمان زودرس می شوند همچنین بیشتر در معرض سقط جنین، فشار خون بالا و دیابت بارداری قرار دارند.
با این حال زنان می توانند با کمک درمان های باروری که تخمک گذاری را بهبود می بخشند باردار شوند. به علاوه کاهش سطح قند خون می تواند احتمال بارداری سالم را افزایش دهد.
علت سندرم تخمدان پلی کیستیک
پزشکان از علت دقیق سندرم تخمدان پلی کیستیک اطلاع ندارند اما به نظر می رسد سطح بالای هورمون های مردانه در بدن زنان از تولید هورمون و فرایند طبیعی تخمک گذاری توسط تخمدان جلوگیری می کند.
گفته شده عواملی همچون ژن ها، مقاومت به انسولین و التهاب با تولید بیش از حد هورمون مردانه آندروژن در بدن ارتباط دارند.
ژن ها
به نظر می رسد سندرم PCOS در خانم هایی که سابقه خانوادگی این عارضه را دارند بیشتر رخ می دهد و این احتمال وجود دارد که بسیاری از ژن ها (نه فقط یک ژن) در بروز این بیماری نقش داشته باشند.
مقاومت به انسولین
گفته شده تا 70 درصد زنان مبتلا به سندرم PCOS دچار مقاومت به انسولین هستند که یعنی سلول های آن ها نمی توانند به درستی از انسولین استفاده کنند.
انسولین هورمون تولید شده توسط پانکراس است که به بدن کمک می کند تا از قند موجود در غذاها برای تامین انرژی استفاده کند. زمانی که سلول ها نتوانند از این انسولین به درستی استفاده کنند تقاضای بدن برای انسولین افزایش می یابد، به همین دلیل پانکراس برای جبران این مسئله شروع به تولید هر چه بیشتر انسولین خواهد کرد و افزایش سطح انسولین در بدن باعث می شود تخمدان، هورمون های مردانه بیشتری تولید کند.
چاقی از عوامل اصلی افزایش مقاومت به انسولین می باشد و چاقی و مقاومت به انسولین می توانند خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش دهند.
التهاب
زنان مبتلا به سندرم PCOS اغلب سطح التهاب بالایی در بدن خود دارند، اضافه وزن نیز می تواند باعث افزایش التهاب شود.
گفته شده التهاب بیش از حد با افزایش سطح آندروژن ارتباط دارد.
علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک
بعضی از خانم ها از همان اولین قاعدگی خود علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک را مشاهده می کنند اما برخی دیگر تنها زمانی که دچار اضافه وزن یا مشکلات بارداری می شوند به بیماری خود پی می برند.
شایع ترین علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک عبارتند از :
- پریود نامنظم: کاهش تخمک گذاری از ریزش پوشش داخلی دیواره رحم جلوگیری می کند، به همین دلیل برخی از زنان مبتلا به این عارضه کمتر از هشت قاعدگی در سال دارند یا اصلا پریود نمی شوند
- خونریزی شدید : از آن جا که پریود نشدن در چند دوره باعث تجمع بیشتر پوشش داخلی رحم می شود، ممکن است خونریزی در صورت بروز قاعدگی بسیار سنگین تر از حد معمول باشد
- رشد مو : بیش از 70 درصد زنان مبتلا به PCOS دچار رشد غیر طبیعی موها روی صورت و بدن خود از جمله نواحی پشت، شکم و سینه می شوند
- آکنه : افزایش سطح هورمون های مردانه ممکن است پوست را از حد طبیعی چرب تر کرده و باعث بروز آکنه و جوش در مناطقی مانند صورت، قفسه سینه و نواحی بالای پشت شود
- افزایش وزن : تا 80 درصد زنان مبتلا به PCOS دچار اضافه وزن یا چاقی هستند
- طاسی الگوی مردانه : در عارضه PCOS موهای سر نازک شده و ممکن است دچار ریزش شدید شود
- تیرگی پوست : ممکن است لکه های تیره در نواحی که پوست چین می خورد مانند گردن، کشاله ران و زیر پستان ایجاد شود
- سردرد : تغییرات هورمونی می تواند باعث سردرد در برخی زنان شود
تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک
خانم هایی که به سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتلا هستند حداقل دو مشخصه از موارد زیر را دارا می باشند :
- سطح بالای هورمون آندروژن
- سیکل قاعدگی نامنظم
- کیست در تخمدان ها
پزشک هنگام معاینه درباره علائمی همچون آکنه، رشد موهای صورت و بدن و افزایش وزن سوالاتی می پرسد و طی معاینه لگنی هر گونه مشکل احتمالی مانند رشد ضایعات در تخمدان یا سایر قسمت های دستگاه تناسلی را بررسی می کند.
از آزمایش خون برای بررسی سطح هورمون های مردانه و همچنین مواردی همچون سطح کلسترول، انسولین و تری گلیسیرید استفاده می شود تا خطر ابتلا به بیماری های مرتبط مانند بیماری قلبی و دیابت ارزیابی شود.
پزشک برای یافتن فولیکول های غیر طبیعی و سایر مشکلات تخمدان و رحم ممکن است از سونوگرافی استفاده کند.
درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک
خوشبختانه استفاده از قرص های ضد بارداری و سایر داروها می توانند به تنظیم چرخه قاعدگی و درمان علائم سندرم PCOS مانند رشد مو و آکنه کمک کنند.
پیشگیری از بارداری
برخی مزیت های مصرف روزانه پروژستین عبارتند از :
- تعادل هورمون طبیعی
- تنظیم تخمک گذاری
- کاهش علائمی همچون رشد بیش از حد مو
- محافظت در برابر سرطان آندومتر
این هورمون ها به صورت قرص، پچ یا حلقه واژینال موجود هستند.
متفورمین
متفورمین از داروهای تجویزی برای درمان دیابت نوع 2 است که با بهبود سطح انسولین به درمان سندرم PCOS کمک می کند. به نظر می رسد مصرف این دارو به همراه ورزش و رژیم غذایی مناسب علاوه بر کاهش قند خون برای کاهش وزن و تنظیم سیکل قاعدگی نیز مفید است.
کلومیفن
کلومیفن از داروهای باروری است که می تواند به زنان باردار مبتلا به سندرم PCOS کمک کند. توجه داشته باشید مصرف این دارو احتمال چند قلو زایی را افزایش می دهد.
داروهای رفع موهای زائد
با استفاده از برخی داروها می توان تا حد خوبی از شر موهای ناخواسته خلاص شده یا از رشد آن ها جلوگیری کرد.
کرم افلورنیتین از جمله داروهای تجویزی است که رشد موها را کند می کند. لیزر موهای زائد و الکترولیز نیز می تواند به از بین رفتن موهای ناخواسته صورت و بدن کمک کند.
عمل جراحی
در صورت عدم موفقیت سایر روش های درمانی ممکن است از عمل جراحی برای بهبود وضعیت باروری استفاده شود.
دریل کردن تخمدان روشی است که طی آن با لیزر یا سوزن گرم و نازک سوراخ های کوچکی در تخمدان ایجاد می شود تا تخمک گذاری طبیعی انجام شود.
رژیم غذایی و سبک زندگی
درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک معمولا با تغییراتی در سبک زندگی مانند کاهش وزن و ورزش کردن شروع می شود.
گفته شده از دست دادن تنها 5 تا 10 درصد وزن بدن می تواند به تنظیم سیکل قاعدگی و بهبود علائم این عارضه کمک کند. کاهش وزن فواید زیر را نیز به دنبال دارد :
- بهبود سطح کلسترول
- کاهش سطح انسولین
- کاهش خطرات بیماری های قلبی و دیابت
به طور کلی هر رژیم غذایی که به کاهش وزن کمک کند می تواند برای این بیماری مفید باشد اما برخی رژیم های غذایی ممکن است مزایای بیشتر نسبت به بقیه داشته باشند. به عنوان مثال رژیم های غذایی کم کربوهیدرات علاوه بر کاهش وزن به کاهش سطح انسولین نیز کمک می کنند.
همچنین به نظر می رسد رژیم غذایی با شاخص گلیسمی پایین که کربوهیدرات های خود را از میوه ها، سبزیجات و غلات کامل دریافت می کند در تنظیم سیکل قاعدگی بهتر از رژیم لاغری روتین عمل می کند.
به علاوه گفته شده 30 دقیقه ورزش با شدت متوسط (حداقل سه روز در هفته) برای کاهش وزن در زنان مبتلا به سندرم PCOS مفید است. کاهش وزن ناشی از ورزش باعث بهبود تخمک گذاری و سطح انسولین می شود.
لازم به ذکر است ورزش کردن در کنار استفاده از رژیم غذایی سالم فواید بیشتری داشته و علاوه بر کاهش وزن به کاهش خطرات مرتبط با دیابت و بیماری های قلبی نیز کمک می کند.
طب سوزنی نیز احتمالا در بهبود علائم این عارضه مفید می باشد.
عوارض سندرم تخمدان پلی کیستیک
افزایش بیش از حد سطح آندروژن در بدن زنان می تواند روی توانایی باروری و سایر جنبه های سلامتی آنان اثر منفی بگذارد، از جمله :
1. نا باروری
تخمک گذاری برای باردار شدن زنان ضروری است و زمانی که در این فرایند اختلال ایجاد شود ممکن است تعداد کافی تخمک برای باروری آزاد نشود. به همین دلیل ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک از دلایل عمده ناباروری در زنان می باشد.
2. سندرم متابولیک
گفته شده تا 80 درصد زنان مبتلا به PCOS دچار اضافه وزن یا چاقی هستند و چاقی و این سندرم هر دو خطر ابتلا به موارد زیر را افزایش می دهند :
- قند خون بالا
- فشار خون بالا
- کاهش کلسترول خوب
- افزایش کلسترول بد
این عوامل در مجموع سندرم متابولیک نامیده می شوند و خطر ابتلا به بیماری های زیر را افزایش می دهند :
- بیماری قلبی
- دیابت
- سکته
3. آپنه خواب
آپنه خواب از اختلالات خواب است که باعث وقفه های کوتاه و مکرر در تنفس هنگام خواب شبانه و اختلال در خواب می شود. این عارضه در خانم هایی که اضافه وزن دارند ( به خصوص آن هایی که از بیماری PCOS رنج می برند) بیشتر دیده می شود.
گفته شده خطر آپنه خواب در این خانم ها 5 تا 10 برابر بیشتر از زنانی است که به سندرم PCOS مبتلا نیستند.
4. سرطان آندومتر
در فرایند تخمک گذاری ماهانه پوشش دیواره رحم از بین می رود اما اگر به دلیل ابتلا به PCOS این فرایند به طور منظم و هر ماه انجام نشود ممکن است دیواره ضخیم شده و خطر ابتلا به سرطان آندومتر افزایش پیدا کند.
5. افسردگی
تغییرات هورمونی و علائمی همچون رشد موهای زائد در بدن می تواند روی روحیه زنان اثر منفی بگذارد، به طوری که بسیاری از مبتلایان به این عارضه سرانجام دچار افسردگی و اضطراب می شوند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه شود؟
به خانم ها توصیه می شود در موارد زیر به پزشک مراجعه کنند :
- با وجود عدم بارداری پریود نشده اند
- برخی علائم از جمله رشد موهای زائد در صورت یا بدن را تجربه کنند
- بیش از یک سال برای بارداری تلاش کرده اما موفق نبوده اند
- علائم دیابت مانند تشنگی یا گرسنگی بیش از حد، تاری دید یا کاهش وزن غیر قابل توضیح دارند
خانم هایی که از قبل سابقه بی نظمی در قاعدگی داشته یا پریود نمی شوند بهتر است برای بارداری یک سال منتظر نمانند و هر چه سریع تر به متخصص مراجعه کنند.
نکته مهم دیگر این که بی نظمی در قاعدگی یا عدم پریود شدن به معنای عدم بارداری صد در صد نمی باشد و نمی توان آن را به عنوان یک تضمین برای باردار نشدن در نظر گرفت، توجه به این مسئله به خصوص برای خانم هایی که قصد باردار شدن ندارند بسیار مهم است.
بنابراین در این موارد حتی اگر به سندرم PCOS مبتلا هستید بهتر است از روش های پیشگیری از بارداری نیز استفاده کنید.
منبع: healthline
