کم کاری تیروئید (به انگلیسی: Hypothyroidism) از بیماری های غدد شایع در سراسر جهان است که به دلیل کم کار شدن غده تیروئید و عدم تولید هورمون کافی توسط این اندام ایجاد می شود.
این عارضه در عملکردهای مختلف بدن اختلال ایجاده کرده و در صورت عدم درمان می تواند به چاقی، درد مفاصل، ناباروری و بیماری های قلبی منجر شود.
در ادامه قصد داریم درباره کم کاری تیروئید و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
کم کاری تیروئید چیست؟
کم کاری تیروئید یا تیروئید کم کار زمانی رخ می دهد که بدن به اندازه کافی هورمون تیروئید تولید نکند. تیروئید غده ای کوچک و پروانه ای شکل است که در قسمت جلوی گردن قرار دارد و وظیفه آن تولید هورمون هایی است که در تنظیم و استفاده از انرژی به بدن کمک می کنند.
تیروئید مسئولیت تامین انرژی برای تقریبا همه اعضای بدن را بر عهده دارد. این غده مواردی همچون نحوه ضربان قلب و عملکرد دستگاه گوارش را کنترل می کند و بدون ترشح هورمون کافی توسط این اندام، عملکردهای طبیعی بدن دچار اختلال و کندی می شوند.
کم کاری تیروئید یک بیماری نسبتا شایع است و هر چه سن بالاتر می رود احتمال بروز آن بیشتر می شود به طوری که افراد بالای 60 سال بیشتر به آن دچار می شوند، اگرچه در هر سن و سالی دیده می شود. همچنین گفته شده زنان بیشتر از مردان به آن مبتلا می شوند و از هر 8 زن یک نفر از این بیماری رنج می برد.
تشخیص کم کاری تیروئید احتمالا از طریق آزمایش خون معمولی یا بعد از شروع علائم می باشد. ناگفته نماند به نوع اولیه و خفیف این بیماری کم کاری تحت بالینی گفته می شود.
برای درمان این بیماری معمولا از هورمون های مصنوعی جهت افزایش سطح هورمون تیروئید استفاده می شود. این هورمون ها جایگزین هورمونی که بدن قادر به تولید طبیعی آن نیست شده و به عملکرد طبیعی بدن کمک می کنند.
علائم کم کاری تیروئید
علائم و نشانه های کم کاری تیروئید در افراد مختلف متفاوت است و گاهی شناسایی آن ها کار دشواری می باشد. همچنین شدت بیماری روی این که چه علائمی و چه زمانی ظاهر شوند تاثیر می گذارد.
علائم اولیه ممکن است شامل افزایش وزن و خستگی باشد، با این حال از آن جا که هر دو علامت با افزایش سن شایع هستند ممکن است فرد تا زمان بروز علائم بیشتر، متوجه بیماری اش نشود.
برخی علائم کم کاری تیروئید عبارتند از :
- خستگی
- افزایش وزن
- صورت پف کرده و حساس
- افسردگی
- یبوست
- احساس سرما
- کاهش تعریق بدن
- کاهش ضربان قلب
- افزایش کلسترول خون
- خشکی پوست
- موهای خشک و کم پشت
- ضعیف شدن حافظه
- مشکلات باروری یا تغییرات قاعدگی
- ضعف عضلانی
- سفتی، درد و حساسیت عضلانی
- درد و سفتی مفاصل
- گرفتگی صدا
در اکثر افراد، علائم این بیماری به مرور و طی سال ها پیشرفت می کند و به تدریج که عملکرد تیروئید کندتر و کندتر می شود علائم نیز واضح تر می شوند اگرچه بسیاری از این نشانه ها به طور طبیعی و با افزایش سن نیز رخ می دهند.
اگر احساس می کنید علائم ظاهر شده ناشی از یک مشکل تیروئیدی است بهتر است با پزشک خود مشورت کنید و برای اطمینان آزمایش خون انجام دهید.
علت کم کاری تیروئید
برخی علل شایع کم کاری تیروئید عبارتند از :
1. تیروئیدیت هاشیموتو
سیستم ایمنی بدن برای محافظت از سلول ها در برابر باکتری ها و ویروس های مهاجم طراحی شده اما گاهی سلول های سالم را با سلول های مهاجم اشتباه می گیرد. اگر پاسخ ایمنی بدن تنظیم یا درمان نشود سیستم ایمنی به بافت های سالم حمله می کند و این مسئله می تواند به مسائل جدی سلامتی از جمله کم کاری تیروئید منجر شود.
تیروئیدیت هاشیموتو یک بیماری خود ایمنی و از شایع ترین علل تیروئید کم کار است. در این بیماری سلول های ایمنی به غده تیروئید حمله کرده و باعث التهاب مزمن تیروئید در فرد می شوند که می تواند عملکرد تیروئید را کاهش دهد.
این بیماری بیشتر در زنان میانسال دیده می شود اما ممکن است در مردان یا کودکان نیز رخ دهد. همچنین به صورت خانوادگی بروز می کند به طوری که اگر یکی از اعضای خانواده به این بیماری مبتلا باشد خطر ابتلا به آن در سایر اعضا بیشتر خواهد بود.
2. درمان پرکاری تیروئید
افرادی که به پر کاری تیروئید مبتلا هستند و تحت درمان قرار دارند ممکن است دچار کم کاری تیروئید شوند. در این افراد هدف از درمان، کاهش و متعادل سازی تولید هورمون تیروئید است اما ممکن است به کاهش دائمی هورمون و کم کار شدن غده منجر شود.
این اتفاق معمولا بعد از درمان با ید رادیو اکتیو رخ می دهد.
3. برداشتن تیروئید با جراحی
گاهی به دنبال مشکلات تیروئید کل غده تیروئید برداشته شده و فرد به کم کاری تیروئید دچار می شود. در این موارد استفاده از داروهای تیروئید برای بقیه زندگی درمان اصلی بیماری محسوب می شود.
اگر تنها بخشی از غده برداشته شود تیروئید هنوز می تواند به تنهایی هورمون کافی تولید کند و آزمایش خون در تعیین دوز داروی تیروئید کمک کننده خواهد بود.
4. پرتو درمانی
افراد مبتلا به سرطان سر یا گردن، لنفوم یا سرطان خون گاهی تحت پرتو درمانی قرار می گیرند. اشعه ای که برای درمان این وضعیت استفاده می شود ممکن است تولید هورمون تیروئید را کند یا متوقف کند که تقریبا همیشه به کم کاری تیروئید منجر می شود.
5. داروها
مصرف چندین دارو ممکن است تولید هورمون تیروئید را کاهش داده و به کم کاری تیروئید منجر شود. این موارد شامل داروهای درمان بیماری های روانی، سرطان یا بیماری های قلبی می باشد، از جمله :
- لیتیوم
- میتوتان (داروی سرطان آدرنال)
- اینتر لوکین – 2
- آمیودارون (داروی ضد آریتمی)
عوامل خطرزای کم کاری تیروئید
عواملی که می توانند خطر ابتلا به کم کاری تیروئید را افزایش دهند عبارتند از :
- زن بودن
- حداقل 60 ساله بودن
- سابقه خانوادگی کم کاری تیروئید
- ابتلا به برخی بیماری های خود ایمنی مانند سندرم شوگرن و دیابت نوع 1
تشخیص کم کاری تیروئید
برای تعیین کم کاری تیروئید از دو روش ارزیابی پزشکی و آزمایش خون استفاده می شود.
ارزیابی پزشکی
پزشک ممکن است یک معاینه کامل بدنی انجام داده، سابقه پزشکی فرد را بررسی کند و به دنبال علائم فیزیکی کم کاری تیروئید باشد از جمله :
- پوست خشک
- واکنش های حرکتی کند
- ورم در ناحیه گردن
- ضربان قلب کند
اگر علائمی همچون خستگی، افسردگی، یبوست یا احساس سرما را نیز تجربه کرده اید یا سابقه خانوادگی بیماری تیروئید دارید لازم است به پزشک اطلاع دهید.
آزمایش خون
آزمایش خون تنها راه تایید تشخیص کم کاری تیروئید است.
آزمایش هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) میزان TSH غده هیپوفیز را بررسی می کند. اگر تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نکند غده هیپوفیز برای افزایش تولید هورمون تیروئید TSH را افزایش می دهد، به همین دلیل در صورت ابتلا به کم کاری تیروئید سطح TSH بالا خواهد بود زیرا بدن سعی می کند از این طریق هورمون تیروئید را به فعالیت بیشتر تحریک کند.
در مورد پر کاری تیروئید این مسئله عکس است، یعنی سطح TSH فرد پایین خواهد بود زیرا بدن در تلاش است تولید بیش از حد هورمون تیروئید را متوقف کند.
آزمایش T4 نیز در تشخیص کم کاری تیروئید مفید است. T4 یکی از هورمون هایی است که به طور مستقیم توسط تیروئید تولید می شود. استفاده همزمان از دو آزمایش T4 و TSH به ارزیابی عملکرد تیروئید کمک بیشتری خواهد کرد.
به طور کلی اگر سطح T4 پایین و سطح TSH بالا باشد فرد به عارضه کم کاری تیروئید مبتلا است، با این حال بیماری های تیروئید مختلفی وجود دارد و ممکن است برای تشخیص دقیق بیماری به آزمایش های دیگر عملکرد تیروئید نیاز باشد.
درمان کم کاری تیروئید
دارو درمانی
کم کاری تیروئید یک بیماری مادام العمر است، خوشبختانه در بسیاری از افراد مصرف دارو علائم بیماری را کاهش داده یا تسکین می بخشد. این عارضه معمولا با داروی لووتیروکسین درمان می شود، این نسخه مصنوعی هورمون T4 در واقع از عملکرد هورمون تیروئید که بدن در حالت طبیعی تولید می کند کپی برداری می کند و برای متعادل سازی سطح هورمون تیروئید در خون طراحی شده است.
با اصلاح سطح هورمون علائم این بیماری احتمالا ناپدید شده یا حداقل بسیار قابل کنترل خواهند شد.
پس از شروع درمان حدودا چند هفته طول می کشد تا علائم تسکین پیدا کند. برای پیشگیری از بازگشت علائم و کنترل تاثیر داروها به آزمایش خون منظم نیاز است تا پزشک بتواند دوز و برنامه درمانی مناسب برای بیمار تعیین کند، این پروسه ممکن است مدتی طول بکشد.
در بیشتر موارد افراد مبتلا به کم کاری تیروئید باید تمام عمر به مصرف دارو ادامه دهند. با این حال بعید است که دوز مصرف تعیین شده تا پایان بدون تغییر بماند به خصوص اگر فرد به تیروئیدیت هاشیموتو مبتلا باشد.
برای اطمینان از اثر بخشی دارویی پزشک معمولا توصیه می کند هر سال آزمایش TSH انجام شود. اگر نتیجه آزمایش نشان دهد دارو به خوبی کار نمی کند پزشک دوز را تغییر می دهد تا به دوز مناسب برسد.
سایر روش های درمانی
برخی عصاره های حیوانی حاوی هورمون تیروئید از جمله T4 و یدوتیرونین یا T3 نیز وجود دارد. افرادی که لووتیروکسین مصرف می کنند تنها هورمون T4 دریافت می کنند هر چند این هورمون تنها چیزی است که نیاز دارند زیرا بدن قادر است از T4 مصنوعی هورمون T3 تولید کند.
ناگفته نماند این عصاره های حیوانی جایگزین اغلب مقادیر نامناسب از هر هورمون در خود گنجانده اند و تاکنون اثبات نشده که اثر بهتری نسبت به لووتیروکسین داشته باشند، به همین دلیل مصرف آن ها معمولا توصیه نمی شود.
به طور کلی توصیه می شود قبل از مصرف هر گونه محصولات یا مکمل های هورمون تیروئید حتما با پزشک مشورت کنید تا در صورت تایید، دوز داروها را دوباره تنظیم کند. درباره برخی روش های درمانی مانند مصرف سلنیوم و ویتامین B نیز با پزشک صحبت کنید.
عوارض کم کاری تیروئید
برخی عوارض کم کاری تیروئید عبارتند از :
- گواتر
- آسیب عصبی
- نوروپاتی محیطی
- سندرم تونل کارپال
- کاهش عملکرد کلیه در موارد شدید
- کما میکسدم در موارد شدید
- آپنه انسدادی خواب
کم کاری تیروئید می تواند به ناباروری یا عوارض مربوط به بارداری مانند پره اکلامپسی شود.
کم کاری تیروئید و تغذیه
تاکنون رژیم غذایی خاصی برای افراد مبتلا به کم کاری تیروئید تعیین نشده با این حال بهتر است به توصیه های زیر توجه داشته باشید :
از یک رژیم غذایی متعادل استفاده کنید
تیروئید برای عملکرد درست به مقادیر کافی ید نیاز دارد اما برای این منظور نیازی به مصرف مکمل ید نمی باشد. یک رژیم غذایی متعادل و حاوی غلات سبوس دار، لوبیا، پروتئین های بدون چربی، میوه و سبزیجات رنگارنگ می تواند ید مورد نیاز بدن را تامین کند.
مصرف سویا را کنترل کنید
سویا ممکن است از جذب هورمون های تیروئید در بدن جلوگیری کند و مصرف بیش از حد آن می تواند اثر داروها را از بین ببرد. بسیار مهم است مصرف سویا در نوزادانی که به کم کاری تیروئید مبتلا هستند و شیر خشک حاوی سویا مصرف می کنند کنترل شود.
برخی مواد غذایی حاوی سویا عبارتند از :
- توفو
- پنیر وگان و محصولات گوشتی
- شیر سویا
- لوبیای سویا
- سس سویا
برای متعادل سازی سطح هورمون تیروئید توسط داروها، لازم است حداقل 4 ساعت قبل و بعد از مصرف دارو از خوردن و نوشیدن مواد غذایی حاوی سویا خودداری کنید.
در مصرف فیبر احتیاط کنید
فیبر نیز مانند سویا ممکن است در جذب هورمون تیروئید اختلال ایجاد کند و مصرف بیش از حد آن مانع دریافت هورمون های مورد نیاز بدن می شود.
با این حال فیبر جزو مواد مغذی حیاتی برای بدن است و نباید به طور کامل از مصرف آن اجتناب شود. در عوض بهتر است از مصرف دارو طی چند ساعت بعد از خوردن مواد غذایی حاوی فیبر زیاد خودداری کنید.
داروهای تیروئید را به همراه سایر مکمل ها مصرف نکنید
اگر علاوه بر داروهای تیروئید از داروها یا مکمل های دیگر نیز استفاده می کنید سعی کنید آن ها را در یک زمان مصرف نکنید زیرا سایر داروها می توانند در جذب داروی تیروئید اختلال ایجاد کنند.
بهترین حالت این است که داروی تیروئید را با معده خالی و بدون دارو یا غذا میل کنید.
مقابله با کم کاری تیروئید
حتی اگر تحت درمان هستید ممکن است به دلیل نوع بیماری با مشکلات طولانی مدت یا عوارض آن روبرو شوید. با این حال روش هایی وجود دارد که می تواند تاثیر کم کاری تیروئید روی کیفیت زندگی را کاهش دهد، از جمله :
کنترل سایر بیماری ها
بین کم کاری تیروئید و برخی بیماری های خود ایمنی رابطه وجود دارد، به عنوان مثال این عارضه ممکن است با بیماری های زیر همراه باشد:
- بیماری سلیاک
- دیابت
- آرتریت روماتوئید
- بیماری لوپوس
- اختلالات تاثیر گذار روی غده آدرنال
- مشکلات هیپوفیز
با خستگی مقابله کنید
با وجود مصرف داروهای کم کاری تیروئید، گاهی ممکن است احساس خستگی کنید. برای رفع کمبود انرژی مهم است که :
- خواب کافی و با کیفیت داشته باشید
- از برنامه غذایی سرشار از میوه و سبزیجات استفاده کنید
- از تکنیک های تسکین دهنده استرس مانند مدیتیشین و یوگا بهره ببرید
صحبت با مشاور
زندگی با یک بیماری مزمن ممکن است دشوار باشد به خصوص اگر با سایر بیماری ها و مشکلات سلامتی همراه باشد. توصیه می شود با افراد مناسب همچون پزشک یا مشاور، دوست صمیمی یا اعضای خانواده خود درباره احساسات و تجربیات خود صحبت کنید.
کم کاری تیروئید و افسردگی
با کاهش هورمون تیروئید عملکردهای طبیعی بدن کند و کندتر می شوند. این مسئله باعث می شود علائم مختلفی همچون خستگی، افزایش وزن و حتی افسردگی ایجاد شود. گفته شده حدود 60 درصد افراد مبتلا به کم کاری تیروئید برخی علائم افسردگی را از خود نشان می دهند.
برخی افراد مبتلا به کم کاری تیروئید ممکن است تنها مشکلات خلق و خو را تجربه می کنند. این می تواند تشخیص بیماری را دشوارتر کند.
افسردگی و کم کاری تیروئید علائم مشابه متعددی دارند، از جمله :
- خستگی
- افزایش وزن
- حال و هوای افسرده
- کاهش میل و رضایت
- مشکل در تمرکز
- مشکلات خواب
این دو بیماری علائم متمایز کننده ای نیز دارند، به عنوان مثال در کم کاری تیروئید مشکلاتی همچون خشکی پوست، یبوست، کلسترول بالا و ریزش مو معمول است اما در افسردگی چنین مواردی انتظار نمی رود.
تشخیص افسردگی اغلب بر اساس علائم و سابقه پزشکی انجام می شود در حالی که کم کاری تیروئید با معاینه فیزیکی و آزمایش خون تشخیص داده می شود.
اگر افسردگی به دلیل کم کاری تیروئید ایجاد شده باشد درمان این عارضه، افسردگی را نیز برطرف می کند. در غیر این صورت پزشک ممکن است برای هر دو بیماری دارو تجویز کند.
کم کاری تیروئید و اضطراب
به نظر می رسد کم کاری تیروئید رابطه نزدیکی با اضطراب داشته باشد. در یک تحقیق کوچک مشخص شده 63 درصد بیماران مبتلا به کمک کاری تیروئید از نوعی اضطراب نیز رنج می برند.
کم کاری تیروئید در بارداری
خانم های مبتلا به کم کاری تیروئید که می خواهند باردار شوند با برخی چالش ها روبرو می باشند. کم کاری تیروئید کنترل نشده در بارداری می تواند به عوارض زیر منجر شود :
- کم خونی
- سقط جنین
- پره اکلامپسی
- مرده زایی
- وزن کم هنگام تولد
- مشکلات رشد مغز
- نقص های مادرزادی
این افراد باید در دوره بارداری به طور منظم با پزشک ملاقات داشته باشند و آزمایش های لازم را انجام دهند. همچنین برخی خانم ها در دوران بارداری به این عارضه مبتلا می شوند، به همین دلیل برخی پزشکان به طور منظم سطح تیروئید را زنان باردار را بررسی می کنند و در صورتی که سطح آن پایین تر از حد مجاز باشد احتمالا از درمان های مناسب استفاده می کنند.
برخی خانم ها ممکن است بعد از زایمان به این عارضه مبتلا شوند که تیروئیدیت بعد از زایمان نامیده می شود. در اکثر موارد این مسئله طی 12 تا 18 ماه برطرف می شود و دیگر نیاز به مصرف دارو نمی باشد اما حدود 20 درصد موارد به درمان طولانی مدت نیاز دارند.
توصیه می شود مصرف داروها را طبق دستور پزشک ادامه داده و آزمایش های منظم مورد نیاز را انجام دهید. این کار برای اطمینان از این است که کودک به اندازه کافی هورمون تیروئید برای رشد اندام خود دریافت می کند.
به علاوه از آن جا که بدن در بارداری به مواد مغذی، ویتامین ها و مواد معدنی بیشتری نیاز دارد. یک رژیم غذایی متعادل و مصرف مولتی ویتامین ها در بارداری می تواند به بارداری سالم کمک کند.
کم کاری تیروئید و افزایش وزن
تیروئید مسئول بسیاری از عملکردهای روزانه بدن از جمله متابولیسم، عملکرد اندام ها و کنترل دمای بدن می باشد. زمانی که بدن به اندازه کافی هورمون تیروئید تولید نمی کند همه این عملکردها کند می شوند.
اگر غده تیروئید به درستی کار نکند ممکن است میزان متابولیسم پایه پایین باشد، به همین دلیل کم کاری تیروئید معمولا با افزایش وزن همراه است و هر چه بیماری شدیدتر باشد افزایش وزن بیشتر خواهد بود. البته مقدار معمول افزایش وزن چندان زیاد نیست و بیشتر افراد چیزی حدود 2 تا 4.5 کیلوگرم وزن اضافه می کنند.
درمان صحیح این بیماری می تواند به کاهش وزن ناشی از سطح تیروئید کنترل نشده کمک کند. با این حال همیشه این طور نیست. گاهی افراد با تیروئید کم کار حتی بعد از این که تحت درمان قرار گرفتند باز هم وزن کم نکنند. این مسئله به آن معنا نیست که بیماری به درستی درمان نشده بلکه نشان می دهد افزایش وزن نتیجه سبک زندگی ناسالم بوده است نه کم کاری تیروئید.
کم کاری تیروئید و کاهش وزن
هنگامی که فرد بیمار تحت درمان قرار می گیرد ممکن است وزن خود را از دست بدهد، این کاهش وزن به این دلیل است که با متعادل شدن سطح تیروئید، کنترل وزن بدن نیز به حالت عادی برگشته است.
اگر با وجود درمان کم کاری تیروئید، وزن تغییری نکند به این معنا نیست که کاهش وزن غیر ممکن است بلکه یعنی به یک برنامه غذایی سالم و ورزش منظم برای کاهش وزن نیاز دارید.
منبع: healthline
