زخم معده (به انگلیسی: Stomach ulcers) یکی از شایع ترین بیماری های گوارشی می باشد که ممکن است به دلایل مختلف رخ داده و با علائم آزار دهنده گوارشی همراه باشد. خوشبختانه درمان این بیماری چندان دشوار نیست اما عدم درمان آن می تواند به مشکلات جدی منجر شود.
در ادامه قصد داریم درباره زخم معده و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
زخم معده چیست؟
زخم معده زیر مجموعه ای از زخم های گوارشی است و به زخم های دردناک مخاط معده گفته می شود.
این عارضه زمانی رخ می دهد که لایه ضخیم مخاطی که از معده در برابر اسیدهای گوارشی محافظت می کند تحلیل رفته، به این ترتیب اسیدهای گوارشی بافت های پوشش دهنده معده را از بین می برند و باعث ایجاد زخم می شوند.
زخم معده را می توان به راحتی درمان کرد اما عدم درمان یا استفاده از درمان های نادرست می تواند باعث تشدید آن شود.
علت زخم معده
زخم معده تقریبا همیشه به یکی از دلایل زیر رخ می دهد :
- عفونت اچ پیلوری
- استفاده طولانی مدت از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند آسپرین، ایبوپروفن یا ناپروکسن
به ندرت بیماری هایی همچون سندرم زولینگر – الیسون نیز ممکن است باعث افزایش تولید اسید در بدن شده و به زخم معده و روده منجر شوند. با این حال این سندرم عامل کمتر از 1 درصد از کل زخم های معده می باشد.
علائم زخم معده
شدت علائم زخم معده به وضعیت زخم معده بستگی دارد. رایج ترین علامت این عارضه احساس سوزش یا درد در ناحیه وسط شکم، بین قفسه سینه و ناف است. این درد هنگام خالی بودن معده شدیدتر می شود و می تواند بین چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد.
سایر علائم و نشانه های رایج زخم معده عبارتند از :
- درد مبهم در معده
- کاهش وزن
- عدم تمایل به غذا خوردن به علت درد
- حالت تهوع یا استفراغ
- نفخ شکم
- احساس پر شدن سریع شکم
- آروغ زدن یا رفلاکس اسید
- سوزش سر دل (احساس سوزش در قفسه سینه)
- دردی که ممکن است هنگام خوردن، نوشیدن یا مصرف آنتی اسیدها بهبود پیدا می کند
- کم خونی که ممکن است با علائمی همچون خستگی، تنگی نفس یا رنگ پریدگی پوست همراه باشد
- مدفوع تیره و قیر مانند
- استفراغ خونی یا شبیه تفاله قهوه
در صورت مشاهده علائم زخم معده لازم است با پزشک خود مشورت کنید، حتی اگر ناراحتی معده خفیف باشد اگر درمان نشود ممکن است تشدید و به خونریزی منجر شود که زندگی را تهدید می کند.
تشخیص زخم معده
تشخیص و درمان زخم معده به علائم و شدت زخم بستگی دارد. پزشک برای تشخیص زخم معده ابتدا سابقه پزشکی، علائم و هر گونه داروی مصرفی تجویزی یا بدون نسخه را بررسی می کند.
برای رد کردن عفونت اچ پیلوری ممکن است از آزمایش خون، آزمایش مدفوع یا تست تنفس استفاده شود. برای انجام آزمایش تنفس لازم است بیمار یک مایع شفاف نوشیده و در کیسه ای نفس بکشد. در صورتی که نمونه تنفس مقادیر بیش از حد طبیعی دی اکسید کربن داشته باشد احتمالا فرد به عفونت مبتلا می باشد.
سایر آزمایش ها و روش های تشخیص زخم معده عبارتند از :
- بلع باریم : در این روش فرد یک مایع غلیظ سفید رنگ به نام باریم می نوشد که دستگاه گوارشی فوقانی را پوشانده و به پزشک کمک می کند تا معده و روده کوچک را از طریق اشعه ایکس ببیند
- آندوسکوپی : در این روش یک لوله نازک و سبک از طریق دهان به معده و بخش ابتدای روده کوچک فرستاده می شود. این تست برای پیدا کردن زخم، خونریزی و هر گونه بافت غیر طبیعی در این نواحی انجام می شود
- نمونه برداری آندوسکوپی : طی آندوسکوپی یک تکه از بافت معده جدا می شود تا در آزمایشگاه مورد بررسی قرار بگیرد
درمان زخم معده
درمان زخم معده بسته به علت زخم ممکن است متفاوت باشد، اکثر زخم ها را می توان با داروهای تجویزی پزشک معالجه کرد اما در موارد نادر نیاز به عمل جراحی می باشد.
بسیار مهم است که بدون درنگ نسبت به درمان این عارضه اقدام شود، به خصوص اگر زخم فعال همراه با خونریزی باشد احتمالا برای درمان های فشرده از طریق آندوسکوپی و داروهای درون وریدی نیاز به بستری شدن در بیمارستان است، همچنین ممکن است بیمار به خون نیاز داشته باشد.
درمان های غیر جراحی
اگر زخم معده به دلیل باکتری اچ پیلوری رخ دهد از آنتی بیوتیک ها و داروهای مهار کننده پمپ پروتون برای درمان آن استفاده می شود، این داروها سلول های تولید کننده اسید در معده را مهار می کنند.
پزشک ممکن است از داروها و شیوه های زیر نیز برای درمان زخم معده استفاده کند :
- تجویز مسدود کننده های گیرنده H2 (داروهایی که تولید اسید را مهار می کنند)
- قطع مصرف همه داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی
- آندوسکوپی برای پیگیری پیشرفت در درمان
- پروبیوتیک ها (باکتری های مفیدی که ممکن است به از بین رفتن اچ پیلوری کمک کنند)
- مکمل بیسموت
علائم زخم معده ممکن است با شروع درمان به سرعت فروکش کنند، اما حتی اگر علائم از بین بروند لازم است دوره مصرف داروهای تجویز شده تکمیل شود. این مسئله به خصوص برای از بین رفتن همه باکتری ها در عفونت های اچ پیلوری اهمیت زیادی دارد.
عوارض جانبی داروهایی که برای درمان زخم معده استفاده می شوند عبارتند از :
- حالت تهوع
- سرگیجه
- سردرد
- اسهال
- درد شکمی
این عوارض معمولا موقتی هستند اما اگر هر یک از آن ها به ناراحتی های شدید منجر شود لازم است درباره تغییر دارو با پزشک مشورت شود.
عمل جراحی
برای درمان زخم معده پیچیده و در موارد بسیار نادر نیاز به عمل جراحی است. جراحی ممکن است در مورد زخم هایی نیاز باشد که :
- عود می کنند
- بهبود پیدا نمی کنند
- خونریزی دارند
- مانع عبور مواد غذایی از معده به روده کوچک می شوند
جراحی ممکن است شامل موارد زیر باشد :
- از بین بردن کل زخم
- جدا کردن بافت بخشی از روده و استفاده از آن روی زخم
- بستن شریان خونریزی کننده
- قطع اعصاب معده برای کاهش تولید اسید معده
درمان خانگی زخم معده
مصرف برخی مواد غذایی ممکن است به کاهش اثرات باکتری اچ پیلوری که عامل بسیاری از موارد ابتلا به زخم معده می باشد کمک کند، اگرچه نمی توان آن ها را جایگزین داروهای تجویز شده یا برنامه درمانی فعلی کرد. برخی از این مواد غذایی عبارتند از :
- پروبیوتیک ها
- عسل
- گلوتامین (منابع غذایی حاوی مرغ، ماهی، تخم مرغ، اسفناج و کلم)
زخم معده و تغذیه
در گذشته تصور می شد رژیم غذایی می تواند باعث ایجاد زخم شود، امروزه می دانیم این ادعا درست نیست و غذاهایی که مصرف می کنید باعث ایجاد یا درمان زخم معده نمی شوند اما داشتن یک رژیم غذایی سالم می تواند برای سیستم گوارشی و سلامت کلی مفید باشد.
به طور کلی بهتر است از یک رژیم غذایی حاوی مقادیر زیادی میوه، سبزیجات و فیبر استفاده شود.
همچنین به نظر می رسد برخی مواد غذایی برای از بین بردن باکتری اچ پیلوری مفید باشند. برخی از این مواد غذایی که به مبارزه با اچ پیلوری یا تقویت باکتری های سالم کمک می کنند عبارتند از :
- کلم بروکلی، گل کلم، کلم و تربچه
- سبزیجات برگ دار مانند اسفناج و کلم پیچ
- مواد غذایی غنی از پروبیوتیک مانند کلم ترش، میسو، کامبوچا، ماست (به خصوص با لاکتو باسیلوس و ساکارومیس)
- سیب
- بلوبری، تمشک، توت فرنگی و توت سیاه
- روغن زیتون
به علاوه از آن جا که افراد مبتلا به زخم معده ممکن است به بیماری رفلاکس اسید نیز مبتلا باشند، بهتر است تا زمانی که زخم درمان شود از مصرف غذاهای تند و ترش اجتناب شود.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر احساس می کنید به زخم معده مبتلا شده اید بهتر است با پزشک خود تماس بگیرید و در این مورد با او صحبت کنید. توجه به علائم زخم معده مهم است زیرا عدم درمان باعث بروز مشکلات جدی تر می شود، از جمله :
- خونریزی محل زخم که می تواند کشنده باشد
- زخم از دیواره دستگاه گوارش عبور کرده و به اندام دیگری همچون پانکراس برسد
- سوراخ شدن دیواره دستگاه گوارش
- انسداد در دستگاه گوارش که به دلیل ورم بافت های ملتهب ایجاد می شود
- سرطان معده به خصوص سرطان معده غیر کاردیا
علائم عوارض ذکر شده ممکن است شامل موارد زیر باشد، در صورت ظاهر شدن هر یک باید بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید :
- ضعف
- مشکل تنفسی
- استفراغ یا مدفوع قرمز یا سیاه
- درد ناگهانی و تیز در شکم که بهبود نیابد
پیشگیری از زخم معده
برای جلوگیری از گسترش باکتری های عامل زخم معده توصیه می شود دست های خود را به صورت منظم با آب و صابون بشویید. همچنین مطمئن شوید تمام مواد غذایی را قبل از مصرف به شیوه درست پاک کرده و در صورت لزوم آن ها را بپزید.
برای جلوگیری از بروز زخم های ناشی از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی استفاده از این داروها را در صورت امکان متوقف یا محدود کنید. در صورت نیاز به مصرف آن ها، حتما به دوز مصرفی خود دقت داشته باشید و از مصرف الکل همراه با این داروها اجتناب کنید. به علاوه سعی کنید این داروها را همیشه به همراه غذا و مایعات کافی مصرف کنید.
منبع: healthline
