دیابت بی مزه (به انگلیسی: Diabetes insipidus) نوعی بیماری نادر است که به دنبال بر هم خوردن تعادل مایعات بدن و افزایش دفع ادرار رخ داده و با علائمی همچون تکرر ادرار و تشنگی همراه می باشد.
علت بروز علائم ذکر شده در دیابت بی مزه با علت آن در دیابت نوع 1 و نوع 2 متفاوت می باشد. در مواردی که فرد مبتلا نتواند مصرف مایعات را افزایش دهد ممکن است به کم آبی شدید دچار شده و خطر ابتلا به سایر بیماری ها در او افزایش خواهد یافت.
در ادامه قصد داریم درباره دیابت بی مزه و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
دیابت بی مزه چیست؟
دیابت بی مزه به وضعیتی گفته می شود که در آن بدن توانایی خود در کنترل مایعات را از دست داده و ادرار بیش از حد تولید می کند. تولید بیش از حد ادرار رقیق در دیابت بی مزه اغلب با افزایش تشنگی و مصرف زیاد آب همراه است.
دیابت بی مزه یک بیماری نادر محسوب می شود که دارای دو نوع اصلی دیابت بی مزه نفروژنیک و دیابت بی مزه مرکزی یا نوروژنیک می باشد.
دیابت بی مزه نوروژنیک زمانی رخ می دهد که غده هیپوفیز نتواند هورمون وازوپرسین (هورمون تنظیم کننده مایعات بدن) ترشح کند در حالی که در دیابت بی مزه نفروژنیک میزان ترشح وازوپرسین طبیعی است اما کلیه ها به درستی به این هورمون پاسخ نمی دهند.
از آن جا که این بیماری چندان شایع نمی باشد تشخیص آن شامل رد کردن سایر احتمالات شایع تر برای علائم می باشد.
علائم دیابت بی مزه
علامت اصلی همه انواع دیابت بی مزه در اغلب موارد افزایش میزان دفع ادرار رقیق و دومین علامت آن نیز عطش بیش از حد می باشد. این وضعیت نتیجه از دست دادن آب بیش از حد از طریق ادرار می باشد و تشنگی فرد را وادار می کند آب بیشتری مصرف کند.
در این بیماری فرد ممکن است در طول شبانه روز بین 3 تا 20 لیتر ادرار دفع می کند که در نوع نوروژنیک گاهی تا 30 لیتر نیز می رسد. نیاز به دفع ادرار مکرر می تواند خواب فرد را مختل کند.
از دیگر علائم ثانویه دیابت بی مزه، کم آبی بدن به دلیل از دست دادن آب بیش از حد می باشد که به خصوص در کودکانی که نمی توانند تشنگی خود را بیان کنند رخ می دهد. در این حالت کودک بی حال شده و علائمی همچون تب، استفراغ و اسهال را تجربه می کند، همچنین ممکن است تاخیر در رشد داشته باشد.
افرادی که توانایی تامین آب بدن خود را ندارند مانند بیماران مبتلا به زوال عقل نیز در معرض کم آبی بدن قرار دارند.
کم آبی شدید می تواند به هایپرناترمی منجر شود که در آن به دلیل کم بودن احتباس آب در بدن، سدیم خون تا حد زیادی افزایش می یابد و سلول های بدن نیز آب خود را از دست می دهند. این وضعیت علائم عصبی همچون بیش فعالی در مغز و عضلات عصبی، گیجی، تشنج و یا حتی کما را به همراه دارد.
لازم به ذکر است عدم درمان دیابت بی مزه نوروژنیک می تواند به آسیب دائمی کلیه ها منجر شود در حالی که در دیابت نفروژنیک تا زمانی که آب به اندازه کافی مصرف شود به ندرت ممکن است عوارض جدی رخ دهد.
علت دیابت بی مزه
هر دو نوع دیابت بی مزه با هورمون وازوپرسین مرتبط می باشند اما به شیوه های مختلف بروز می کنند. وازوپرسین هورمونی است که باعث احتباس آب در کلیه ها می شود، همچنین فشار خون را در سطح سالم نگه می دارد.
علامت اصلی این عارضه یعنی دفع بیش از حد ادرار می تواند دلایل دیگری نیز داشته باشد که قبل از هر چیز لازم است ابتلا یا عدم ابتلا به آن ها بررسی شود. به عنوان مثال دیابت شیرین (معمولی) تشخیص داده نشده یا کنترل نشده می تواند باعث تکرر ادرار شود.
علت دیابت بی مزه نوروژنیک
این نوع دیابت بی مزه به دلیل کاهش یا عدم ترشح وازوپرسین رخ می دهد. این وضعیت ممکن است از بدو تولد وجود داشته باشد که به آن نوع اولیه گفته می شود یا در مراحل بعدی زندگی رخ دهد که به آن نوع ثانویه گفته می شود.
علت ابتلا به دیابت بی مزه نوروژنیک نوع اولیه در اغلب موارد مشخص نیست اما گاهی از غیر طبیعی بودن ژن مسئول ترشح وازوپرسین نشات می گیرد.
این در حالیست که نوع ثانویه اغلب به دلیل ابتلا به بیماری ها و صدماتی که روی نحوه تولید وازوپرسین تاثیر می گذارند ایجاد می شود که از جمله آن ها می توان به ضایعات مغزی ناشی از آسیب دیدگی سر، سرطان ها یا جراحی مغز اشاره کرد.
سایر عفونت ها و بیماری های گسترده در سراسر بدن نیز می توانند باعث بروز دیابت بی مزه نوروژنیک ثانویه شوند.
علت دیابت بی مزه نفروژنیک
این نوع دیابت بی مزه که روی پاسخ کلیه به وازوپرسین اثر می گذارد نیز ممکن است به صورت ارثی یا اکتسابی روی دهد.
در نوع ارثی یا اولیه، وضعیت ژن های فرد باعث می شود کلیه ها به طور کامل (یا تا حدی) به وازوپرسین پاسخ ندهند که نتیجه آن عدم تعادل خفیف تا شدید آب بدن می باشد.
در نوع اکتسابی یا ثانویه، توانایی کلیه در تغلیظ کردن ادرار در مواقعی که نیاز به حفظ آب در بدن می باشد کاهش می یابد. این نوع دیابت بی مزه می تواند به دلایل مختلف رخ دهد، از جمله :
- کیست کلیه که به دلیل بیماری های مختلف از جمله بیماری کلیه پلی کیستیک اتوزومال غالب، نفرونوفتیزیس، بیماری کیستیک مدولار کمپلکس و کلیه اسفنجی مدولار رخ می دهد
- عفونت کلیه
- سطح بالای کلسیم خون
- برخی سرطان ها
- مصرف داروهای خاص به خصوص لیتیم و همچنین دمکلوسایکلین، آمفوتریسین بی، دگزامتازون، دوپامین، ایفوسفامید، افلوکساسین و اورلیستات
- بیماری های نادر از جمله آمیلوئیدوز، سندرم شوگرن و سندرم باردت بیدل
- نفروپاتی هیپوکالمی مزمن که نوعی بیماری کلیوی ناشی از کاهش سطح پتاسیم خون می باشد
- بای پس قلبی ریوی که می تواند روی سطح وازوپرسین اثر بگذارد و ممکن است به درمان با دسموپرسین نیاز داشته باشد.
دیابت بی مزه بارداری
دوره بارداری در موارد نادر می تواند باعث اختلال در وازوپرسین به خصوص در سه ماه سوم شود. این مسئله ممکن است به دلیل آزاد شدن نوعی آنزیم از جفت رخ دهد که وازوپرسین را تخریب می کند.
بارداری همچنین باعث کاهش آستانه تشنگی در زنان شده و آن ها را به نوشیدن مایعات بیشتر تحریک می کند، اگرچه سایر تغییرات طبیعی فیزیولوژیکی در دوران بارداری نیز می تواند روی پاسخ کلیه ها به وازوپرسین اثر بگذارد.
دیابت بی مزه بارداری عارضه ای نادر و قابل درمان است و معمولا 2 تا 3 هفته بعد از زایمان برطرف می شود.
داروهایی بر هم زننده تعادل مایعات بدن
داروهای دیورتیک یا ادرار آور می توانند باعث افزایش دفع ادرار شوند.
همچنین ممکن است بعد از تجویز مایعات داخل وریدی تعادل مایعات در بدن به هم خورده یا به دنبال تغذیه لوله ای پروتئین بالا میزان دفع ادرار افزایش پیدا کند.
تشخیص دیابت بی مزه
آزمایش محرومیت از آب از روش های کمک کننده برای تشخیص دیابت بی مزه است اما بدون نظارت صحیح می تواند خطرناک باشد و باید توسط متخصص انجام شود. در این آزمایش واکنش هورمونی و کلیوی بدن به کم آبی بررسی می شود.
نحوه انجام تست به این صورت است که بیمار برای مدتی آب نمی نوشد و در این حین به طور منظم از او نمونه خون و ادرار گرفته می شود. همچنین ممکن است در طول آزمایش برای بررسی توانایی کلیه ها در ذخیره آب هنگام کم آبی بدن، وازوپرسین مصنوعی تزریق شود.
پزشک با کمک آزمایش محرومیت از آب می تواند ابتلای فرد به پرنوشی روانی را نیز رد کند، در این عارضه فرد با حس اجبار گونه ای تمایل دارد مقدار زیادی آب بنوشد و فردی که به آن دچار باشد با وجود سخت گیری های پزشک در مورد عدم نوشیدن آب، سعی می کند در طی آزمایش مقداری آب بنوشد.
نمونه های گرفته شده در طول آزمایش برای تعیین غلظت ادرار و خون و اندازه گیری سطح الکترولیت ها به خصوص سدیم در خون ارزیابی می شوند.
در شرایط طبیعی، کم آبی بدن باعث ترشح وازوپرسین در غده هیپوفیز مغز می شود که به کلیه ها پیام می دهد آب را حفظ کرده و ادرار را غلیظ کنند، اما در دیابت بی مزه یا وازوپرسین کافی ترشح نمی شود یا کلیه ها در برابر این هورمون مقاوم هستند. تعیین این که کدام یک از این موارد در فرد رخ می دهد به تعیین نوع و روش درمانی بیماری کمک می کند.
برای این منظور ممکن است در طول آزمایش مقادیری وازوپرسین به صورت تزریقی یا اسپری بینی به بیماری داده شود. در صورتی که غلظت ادرار بهبود پیدا کند نشان می دهد کلیه ها درست کار می کنند و فرد احتمالا به دیابت بی مزه نوروژنیک مبتلا شده اما اگر کلیه ها به وازوپرسین مصنوعی پاسخ ندهند احتمالا بیماری از نوع نفروژنیک است.
ناگفته نماند پزشک معمولا قبل از انجام آزمایش محرومیت از آب سعی می کند بررسی های لازم برای رد سایر علل احتمالی افزایش ادرار رقیق را انجام دهد، از جمله :
- دیابت شیرین : میزان قند خون در دیابت نوع 1 و نوع 2 روی دفع ادرار و تشنگی اثر می گذارد
- داروهای مصرفی فعلی : پزشک با بررسی داروهای مصرفی بیمار، نقش آن ها در بر هم خوردن تعادل مایعات بدن را کنترل می کند
- پرنوشی روانی : در این بیماری با مصرف زیاد آب، دفع ادرار نیز تا حد زیادی افزایش می یابد. این وضعیت ممکن است با بیماری های روانی همچون اسکیزوفرنی همراه باشد
تفاوت دیابت بی مزه و دیابت معمولی
دیابت بی مزه و دیابت معمولی هیچ ارتباطی به هم ندارند و تنها علائم آن ها ممکن است مشابه باشد.
کلمه دیابت شیرین و بی مزه از بررسی های اولیه محققان روی این بیماری ها نشات گرفته است. پزشکان برای اندازه گیری قند خون، طعم ادرار را بررسی می کنند.
اگر ادرار طعم شیرین داشته باشد یعنی مقدار زیادی قند خون در ادرار آزاد شده و فرد به دیابت شیرین (دیابت معمولی) مبتلا می باشد، اما اگر طعم ادرار شیرینی بسیار کم یا خنثی داشته باشد به این معنا است که غلظت آب در آن بیش از حد زیاد است و فرد احتمالا به دیابت بی مزه دچار شده است.
در دیابت شیرین افزایش قند خون باعث تولید بیش از حد ادرار می شود تا از این طریق قند اضافی بدن دفع شود اما در دیابت بی مزه سیستم تعادل مایعات در بدن به درستی کار نمی کند.
به علاوه دیابت شیرین بسیار شایع تر از دیابت بی مزه است اما سرعت پیشرفت دیابت بی مزه بسیار سریع تر می باشد. همچنین دیابت شیرین خطرات بیشتری به دنبال داشته و کنترل آن دشوارتر است.
درمان دیابت بی مزه
دیابت بی مزه تنها در بیمارانی که قادر به جایگزین کردن مایعات از دست رفته بدن خود نیستند می تواند به یک مشکل جدی تبدیل شود، در حالی که مصرف آب و مایعات احتمالا از بروز این وضعیت جلوگیری می کند.
اگر دفع بیش از حد ادرار به دلایل قابل کنترل همچون دیابت شیرین یا مصرف دارو رخ دهد کنترل یا برطرف کردن آن ها می تواند به رفع مشکل کمک کند.
در مورد دیابت بی مزه نوروژنیک و مرتبط با بارداری، با دارو درمانی و وازوپرسین مصنوعی می توان عدم تعادل مایعات را برطرف کرد اما در دیابت بی مزه نفروژنیک نیاز به درمان مشکل کلیه می باشد.
در جایگزینی هورمونی وازوپرسین از آنالوگ مصنوعی وازوپرسین به نام دسموپرسین استفاده می شود. این دارو به صورت اسپری بینی، داروی تزریقی یا قرص در دسترس می باشد و در صورت نیاز مصرف می شود.
نکته مهم این که مصرف بیش از حد این دارو خطرناک است و می تواند به احتباس بیش از حد آب و در موارد نادر و شدید به هیپوناترمی و مسمومیت با آب منجر شود. با این حال مصرف دوزهای مناسب بی خطر بوده و عوارض جانبی چندانی ندارد.
ناگفته نماند این روش برای درمان دیابت بی مزه که به دلیل اختلال در عملکرد کلیه رخ می دهد موثر نیست. به علاوه در موارد خفیف دیابت بی مزه ممکن است نیازی به جایگزینی هورمونی نباشد و صرفا با افزایش مصرف آب بتوان بیماری را کنترل کرد.
برخی درمان های مورد استفاده برای دیابت بی مزه نفروژنیک عبارتند از :
- داروهای ضد التهاب مانند داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی
- داروهای ادرار آور مانند آمیلوراید و هیدروکلروتیازید
- کاهش مصرف سدیم و افزایش مصرف آب
پزشک ممکن است رژیم غذایی کم نمک توصیه کند، گاهی نیز لازم است فرد مبتلا برای تنظیم برنامه غذایی مناسب به یک متخصص تغذیه رجوع کند.
کاهش مصرف کافئین و پروتئین، اجتناب از مصرف مواد غذایی فراوری شده و افزایش مصرف مواد غذایی آب دار مانند ملون ها می تواند گام موثری در کنترل احتباس آب در بدن باشد.
پیشگیری از دیابت بی مزه
پیشگیری از دیابت بی مزه اغلب دشوار یا حتی غیر ممکن است زیرا گاهی عوامل ژنتیکی عامل بروز آن هستند، با این حال می توان علائم این بیماری را به طور موثر کنترل کرد.
این عارضه نوعی بیماری مادام العمر است که با درمان صحیح و دائمی می تواند چشم انداز خوبی داشته باشد.
منبع: medicalnewstoday
