سندرم کوشینگ (به انگلیسی: Cushing’s syndrome) نوعی بیماری هورمونی است که به دنبال افزایش بیش از حد هورمون کورتیزول در بدن رخ می دهد.
این عارضه می تواند اثرات گسترده و شدیدی روی بدن داشته باشد. اگرچه در اکثر موارد با کمک تکنیک های درمانی امکان کنترل سطح کورتیزول و پیشگیری از عوارض آن وجود دارد.
در ادامه قصد داریم درباره سندرم کوشینگ و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
سندرم کوشینگ چیست؟
سندرم کوشینگ یا هایپر کورتیزولیسم بیماری است که به دلیل سطح بالا و غیر طبیعی هورمون کورتیزول در بدن رخ می دهد و ممکن است عوامل مختلف در بروز آن نقش داشته باشند.
از جمله علل بیماری کوشینگ می توان به مصرف برخی داروها که باعث افزایش سطح کورتیزول در بدن می شوند و همچنین عوامل دیگر مانند تومورهای خوش خیم یا سرطانی اشاره کرد.
گاهی سندرم کوشینگ با بیماری کوشینگ اشتباه گرفته می شود که اگرچه به هم مرتبط هستند اما یکسان نیستند.
علائم سندرم کوشینگ
شایع ترین علائم سندرم کوشینگ عبارتند از :
- افزایش وزن
- رسوبات چربی به خصوص در بخش میانی بدن، صورت (صورت گرد و ماه شکل می شود) و بین کتف و بخش فوقانی پشت بدن (ظاهری شبیه قوز بوفالو ایجاد می شود)
- علائم کششی بنفش رنگ روی سینه، بازو، شکم و ران
- نازک شدن پوست که به راحتی کبود می شود
- جراحات پوستی که دیر بهبود پیدا می کنند
- آکنه
- خستگی
- ضعف عضلانی
علاوه بر موارد ذکر شده علائم دیگری نیز وجود دارد که گاهی در افراد مبتلا به سندرم کوشینگ دیده می شود، از جمله :
- افزایش قند خون
- افزایش تشنگی
- افزایش ادرار
- پوکی استخوان
- فشار خون بالا
- سردرد
- نوسانات خلق و خو
- اضطراب
- تحریک پذیری
- افسردگی
- افزایش میزان ابتلا به عفونت ها
در کودکان
کودکان نیز ممکن است به سندرم کوشینگ مبتلا شوند، اگرچه میزان ابتلای آن ها کمتر از بزرگسالان می باشد. گفته شده کودکان حدود 10 درصد موارد ابتلای سالانه به این بیماری را تشکیل می دهند.
کودکان علاوه بر علائم ذکر شده ممکن است موارد زیر را نیز تجربه کنند :
- چاقی
- تاخیر در رشد
- فشار خون بالا
در زنان
زنان بیشتر از مردان (حدود 3 برابر) به سندرم کوشینگ مبتلا می شوند. یکی از علائم احتمالی در زنان رشد موهای زائد در صورت و بدن آن ها می باشد که اغلب در نواحی زیر رخ می دهد :
- صورت و گردن
- سینه
- شکم
- ران
از دیگر علائم می توان به پریود نامنظم یا قطع پریود اشاره کرد. به علاوه عدم درمان این عارضه ممکن است به مشکلات بارداری در زنان منجر شود.
در مردان
مردان مانند زنان و کودکان ممکن است به این بیماری دچار شوند و علاوه بر موارد ذکر شده علائم دیگری نیز تجربه خواهند کرد، از جمله :
- اختلال در نعوظ
- از دست دادن میل جنسی
- کاهش باروری
علت سندرم کوشینگ
سندرم کوشینگ به دلیل افزایش هورمون کورتیزول در بدن رخ می دهد. این هورمون توسط غدد فوق کلیوی تولید می شود و نقش مهمی در برخی از عملکردهای بدن دارد، از جمله :
- تنظیم فشار خون و سیستم قلبی عروقی
- کاهش پاسخ التهابی سیستم ایمنی بدن
- تبدیل کربوهیدرات ها، چربی ها و پروتئین ها به انرژی
- متعادل کردن اثر انسولین
- پاسخ به استرس
بدن ممکن است به دلایل مختلف دچار افزایش تولید کورتیزول شود، از جمله :
- سطح بالای استرس از جمله استرس مربوط به بیماری حاد، عمل جراحی، آسیب یا بارداری به خصوص در سه ماه آخر
- تمرینات ورزشی
- سو تغذیه
- اعتیاد به الکل
- افسردگی، اختلالات هراس یا سطح بالای استرس عاطفی
مصرف داروهای کورتون
شایع ترین علت سندرم کوشینگ استفاده از داروهای کورتون مانند پردنیزون در دوزهای بالا و به مدت طولانی می باشد. این داروها برای درمان بیماری های التهابی مانند لوپوس یا جلوگیری از رد عضو پیوندی تجویز می شوند.
دوز بالای استروئیدهای تزریقی که برای درمان کمر درد تجویز می شود نیز می تواند باعث بروز سندرم کوشینگ شود اما دوزهای پایین تر آن به شکل داروهای استنشاقی (مثلا برای آسم) یا پمادها (مثلا برای اگزما) معمولا اثری در این زمینه ندارد.
تومورها
انواع مختلف تومورها ممکن است در افزایش هورمون کورتیزول نقش داشته باشند، برخی از این موارد عبارتند از :
- تومورهای غده هیپوفیز : در این حالت غده هیپوفیز هورمون آدرنوکورتیکوتروپین بیشتری تولید کرده که باعث افزایش تولید کورتیزول در غدد فوق کلیوی می شود و به آن بیماری کوشینگ گفته می شود
- تومورهای اکتوپیک : این تومورها اگرچه خارج از غده هیپوفیز از جمله در ریه، پانکرانس، تیروئید یا غده تیموس رشد می کنند اما می توانند تولید هورمون آدرنوکورتیکوتروپین را افزایش دهند
- ناهنجاری یا تومور غدد فوق کلیوی : این تومورها می توانند به تولید نا منظم کورتیزول و ابتلا به سندرم کوشینگ منجر شوند
- سندرم کوشینگ خانوادگی : سندرم کوشینگ معمولا ارثی نیست اما ممکن است برخی افراد به صورت ارثی مستعد رشد تومور در غدد درون ریز باشند
بیماری کوشینگ
در صورتی که علت سندرم کوشینگ تولید بیش از حد هورمون آدرنوکورتیکوتروپین توسط غده هیپوفیز باشد فرد به بیماری کوشینگ مبتلا خواهد شد.
بیماری کوشینگ نیز مانند سندرم کوشینگ در زنان بیشتر از مردان دیده می شود.
عوامل خطر زای سندرم کوشینگ
عامل خطر زای اصلی در ابتلا به سندرم کوشینگ مصرف کورتون دوز بالا برای مدت طولانی می باشد. اگر در حال حاضر از داروهای کورتون برای درمان سایر بیماری های خود استفاده می کنید درباره دوز و مدت زمان مصرف آن با پزشک مشورت کنید.
سایر عوامل خطر زای احتمالی عبارتند از :
- دیابت نوع 2 کنترل نشده
- فشار خون بالا
- چاقی
همان طور که اشاره کردیم سندرم کوشینگ در برخی موارد به دلیل وجود تومور ایجاد می شود. اگرچه ممکن است زمینه ژنتیکی برای تشکیل تومورهای غدد درون ریز (سندرم کوشینگ خانوادگی) وجود داشته باشد اما در کل راهی برای جلوگیری از ایجاد تومور وجود ندارد.
تشخیص سندرم کوشینگ
تشخیص سندرم کوشینگ ممکن است بسیار دشوار باشد زیرا بسیاری از علائم آن مانند افزایش وزن یا خستگی می تواند به دلایل دیگر رخ داده باشد. به علاوه این بیماری ممکن است علل مختلفی داشته باشد.
پزشک برای تشخیص ابتدا سابقه سلامتی فرد را بررسی کرده و در مورد علائم، مشکلات سلامتی و داروهای مصرفی سوالاتی می پرسد. همچنین معاینه فیزیکی انجام داده و علائمی همچون قوز بوفالو، علائم کششی و کبودی را بررسی می کند.
در مرحله بعد ممکن است آزمایش های زیر تجویز شود :
- آزمایش کورتیزول 24 ساعته : در این آزمایش بیمار نمونه ادرار 24 ساعته جمع آوری کرده و سطح کورتیزول موجود در آن بررسی می شود
- اندازه گیری کورتیزول موجود در بزاق : در افرادی که به سندرم کوشینگ مبتلا نیستند سطح کورتیزول هنگام شب کاهش می یابد. در این آزمایش سطح کورتیزول موجود در نمونه بزاق که در اواخر شب جمع آوری شده اندازه گیری و سطح کورتیزول مشخص شود
- آزمایش سرکوب دگزامتازون دوز پایین : در این آزمایش اواخر شب مقدار مشخص دگزامتازون به فرد داده می شود و هنگام صبح سطح کورتیزول خون بررسی می شود. در حالت طبیعی دگزامتازون باعث کاهش سطح کورتیزول می شود اما در سندرم کوشینگ این اتفاق نمی افتد
تشخیص علت سندرم کوشینگ
پزشک بعد از تشخیص بیماری به دنبال تعیین علت بروز آن خواهد بود. برای این منظور احتمالا از آزمایش های زیر استفاده خواهد شد :
- آزمایش سطح آدرنوکورتیکوتروپین خون : در این آزمایش سطح آدرنوکورتیکوتروپین در خون اندازه گیری می شود. سطح پایین این هورمون و سطح بالای کورتیزول می تواند نشانه تومور در غده فوق کلیوی باشد
- آزمایش تحریک CRH : در این آزمایش هورمون آزادکننده کورتیکوتروپین به فرد تزریق می شود که سطح آدرنوکورتیکوتروپین و کورتیزول در افراد مبتلا به تومور هیپوفیز را افزایش خواهد داد
- آزمایش سرکوب دگزامتازون دوز بالا : این آزمایش مشابه سرکوب دگزامتازون دوز پایین است با این تفاوت که در آن از دوزهای بالاتر دگزامتازون استفاده می شود. اگر سطح کورتیزول کاهش یابد ممکن است فرد به تومور هیپوفیز مبتلا باشد در غیر این صورت احتمالا دچار تومور اکتوپیک است
- نمونه برداری از سینوس پتروزال : در این تکنیک از سیاهرگ نزدیک و دور از هیپوفیز خون گرفته می شود. سپس هورمون آزادکننده کورتیکوتروپین تزریق می شود. سطح بالای آدرنوکورتیکوتروپین در سیاهرگ نزدیک هیپوفیز می تواند نشانه تومور هیپوفیز باشد و سطح یکسان آن در هر دو نمونه خون نیز احتمالا نشانه تومور اکتوپیک است
- تصویر برداری : تکنیک هایی همچون سی تی اسکن و ام آر آی برای بررسی غدد فوق کلیوی و هیپوفیز و جستجوی تومورها استفاده می شود
درمان سندرم کوشینگ
هدف کلی از درمان سندرم کوشینگ کاهش سطح کورتیزول در بدن می باشد که می تواند به روش های مختلف انجام شود و درمان مورد استفاده به علت ایجاد کننده بیماری بستگی دارد.
ممکن است پزشک برای درمان و کنترل سطح کورتیزول از دارو استفاده کند. برخی داروها باعث کاهش تولید کورتیزول در غدد فوق کلیوی یا کاهش هورمون آدرنوکورتیکوتروپین در غده هیپوفیز می شوند و برخی دیگر اثر کورتیزول روی بافت های بدن را مسدود می کنند.
از جمله این داروها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- کتوکونازول
- میتوتان
- متی راپون
- میفپریستون در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 یا عدم تحمل گلوکز
در صورت استفاده از کورتون، ممکن است نیاز به تغییر دارو یا دوز باشد. تاکید می شود هرگز نباید به صورت خودسرانه در این زمینه اقدام شود.
این بیماری گاهی به دلیل تومور رخ می دهد. تومورها ممکن است بد خیم (سرطانی) یا خوش خیم (غیر سرطانی) باشند. در این موارد گاهی نیاز به عمل جراحی برای خارج کردن تومور، پرتو درمانی یا شیمی درمانی می باشد.
سندرم کوشینگ و تغذیه
اگرچه تغییر رژیم غذایی نمی تواند این بیماری را درمان کند اما با تغذیه مناسب می توان از افزایش بیشتر سطح کورتیزول در بدن و همچنین برخی عوارض جلوگیری کرد.
برخی نکات تغذیه ای مفید برای مبتلایان به سندرم کوشینگ عبارتند از :
- کنترل میزان کالری دریافتی : این مسئله اهمیت زیادی دارد زیرا افزایش وزن یکی از علائم اصلی سندرم کوشینگ می باشد
- اجتناب از نوشیدن الکل : به نظر می رسد مصرف الکل به خصوص در مقادیر زیاد با افزایش سطح کورتیزول ارتباط دارد
- کنترل قند خون : سندرم کوشینگ می تواند به افزایش قند خون منجر شود، بنابراین لازم است از مصرف مواد غذایی سرشار از قند اجتناب کرده و روی مصرف سبزیجات، میوه ها، غلات کامل و ماهی تمرکز شود
- کاهش مصرف سدیم : سندرم کوشینگ با افزایش فشار خون بالا همراه است، به همین دلیل توصیه می شود از مصرف سدیم فراوان اجتناب شود
- مصرف کافی کلسیم و ویتامین D : سندرم کوشینگ استخوان ها را تضعیف کرده و احتمال شکستگی استخوان را افزایش می دهد. مصرف کافی کلسیم و ویتامین D برای تقویت استخوان ها مفید است
عوارض سندرم کوشینگ
کنترل سندرم کوشینگ در افراد مبتلا اهمیت زیادی دارد و عدم درمان آن می تواند عوارض جدی به دنبال داشته باشد، از جمله :
- پوکی استخوان که خطر شکستگی را افزایش می دهد
- ضعیف شدن و از دست دادن عضلات (آتروفی)
- فشار خون بالا
- دیابت نوع 2
- عفونت مکرر
- حمله قلبی یا سکته مغزی
- افسردگی یا اضطراب
- مشکلات شناختی مانند مشکل تمرکز یا حافظه
- بزرگ شدن تومورهای موجود
چشم انداز سندرم کوشینگ
هر چه زودتر نسبت به درمان سندرم کوشینگ اقدام شود چشم انداز این بیماری بهتر خواهد بود. مواردی همچون علت و درمان های مورد استفاده نیز نقش مهمی در چشم انداز ایفا می کنند.
توجه داشته باشید درمان این بیماری و بهبود علائم ممکن است به مدت زمان طولانی نیاز داشته باشد. توصیه می شود حتما درباره نکات تغذیه ای با پزشک مشورت کرده و به مرور و زیر نظر پزشک سطح فعالیت بدنی خود را افزایش دهید.
منبع: healthline
