گواتر (به انگلیسی: Goiter) نوعی عارضه نسبتا شایع و قابل درمان است که با علامت بزرگ شدن غده تیروئید در ناحیه گلو مشخص شده و اغلب نشانه یک اختلال تیروئیدی در فرد می باشد.
گواتر به دلایل مختلف رخ می دهد و با توجه به علت ایجاد کننده آن به انواع گوناگون دسته بندی می شود. این عارضه تا زمانی که غده تیروئید چندان بزرگ نشده باشد معمولا مشکل خاصی ایجاد نمی کند اما با بزرگ شدن غده ممکن است نیاز به درمان از جمله عمل جراحی باشد.
در ادامه قصد داریم درباره گواتر و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
گواتر چیست؟
گواتر نوعی مشکل تیروئیدی است که باعث افزایش اندازه تیروئید می شود. این غده درست در گردن و زیر سیب آدم (جوزک) قرار گرفته و هورمون هایی ترشح می کند که در تنظیم عملکردهای مهم بدن از جمله متابولیسم (تبدیل غذا به انرژی در بدن)، ضربان قلب، تنفس، هضم و خلق و خو نقش دارند.
همه افراد ممکن است به عارضه گواتر دچار شوند اما این عارضه در خانم ها بیشتر دیده می شود و گاهی اوقات ممکن است روی نحوه عملکرد تیروئید اثر بگذارد.
علائم گواتر
علامت اصلی گواتر ظاهر شدن یک ورم برجسته در ناحیه گردن می باشد که در صورت وجود ندول (گره) هایی در غده تیروئید این ورم ممکن است بزرگ تر شود.
علائم دیگر گواتر شامل موارد زیر می باشد :
- مشکل در بلع یا تنفس
- سرفه
- گرفتگی صدا
- سر گیجه هنگام بردن دست بالای سر
علت گواتر
کمبود ید علت اصلی بروز گواتر می باشد. این ماده معدنی نقش مهمی در تولید هورمون های تیروئید دارد. زمانی که ید کافی وجود نداشته باشد تیروئید برای تولید هورمون با شدت بیشتری کار کرده و بزرگ تر می شود.
برخی دلایل دیگر که ممکن است باعث بروز گواتر شوند عبارتند از :
- بیماری گریوز : این بیماری زمانی رخ می دهد که غده تیروئید بیش از حد طبیعی هورمون تولید کند که به آن پر کاری تیروئید نیز گرفته می شود. تولید بیش از حد هورمون ها باعث افزایش اندازه تیروئید می شود
- تیروئیدیت هاشیموتو : در تیروئیدیت هاشیموتو غده تیروئید مستعد کم کاری شده و به اندازه کافی هورمون تولید نمی کند. کاهش هورمون تیروئید باعث می شود غده هیپوفیز مقدار بیشتری هورمون تحریک کننده تیروئید یا TSH تولید کند که به نوبه خود باعث بزرگ شدن این غده می شود
- التهاب : التهاب غده تیروئید یا تیروئیدیت نیز از عوامل بزرگ شدن غده تیروئید و گواتر می باشد. این عارضه با تیروئیدیت هاشیموتو تفاوت دارد و یک نمونه از آن تیروئیدیت ویروسی می باشد
- ندول ها : گاهی کیست های جامد یا حاوی مایعات به نام ندول ممکن است روی تیروئید ظاهر شده و باعث ورم و بزرگ شدن این غده شوند. این ندول ها اغلب سرطانی نیستند
- سرطان تیروئید : سرطان ممکن است تیروئید را تحت تاثیر قرار داده و باعث ورم یک طرف این غده شود. سرطان تیروئید به اندازه ندول های خوش خیم شایع نیست
- بارداری : بارداری از دیگر عوامل موثر در بروز گواتر می باشد
انواع گواتر
گواتر ممکن است به دلایل مختلف ایجاد شود و با توجه به علت آن انواع گوناگون دارد که عبارتند از :
- گواتر کلوئیدی (بومی) : گواتر کلوئیدی به دلیل کمبود ید رخ می دهد و افرادی که به این نوع گواتر مبتلا می شوند معمولا در مناطقی زندگی می کنند که ید کافی در رژیم غذایی آن ها وجود ندارد
- گواتر غیر سمی (پراکنده) : علت گواتر غیر سمی معمولا نا شناخته است اما ممکن است برخی عوامل از جمله مصرف داروهایی همچون لیتیوم (داروی اختلالات خلقی مانند اختلال دو قطبی) در بروز آن دخیل باشند. گواتر غیر سمی خوش خیم است و روی تولید هورمون تیروئید اثر منفی نمی گذارد
- گواتر ندول سمی (مولتی ندولر) : در این نوع گواتر همزمان با بزرگ شدن غده تیروئید یک یا چند ندول کوچک نیز ایجاد می شود. این ندول ها نیز هورمون تیروئید تولید می کنند که باعث پر کاری تیروئید می شود
عوامل خطر زای گواتر
افراد زیر بیشتر در معرض ابتلا به گواتر قرار دارند :
- کسانی که سابقه خانوادگی سرطان تیروئید، ندول ها و دیگر مشکلات اثر گذار روی تیروئید دارند
- کسانی که ید کافی مصرف نمی کنند
- زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا هستند
- افراد بالای 40 سال؛ زیرا افزایش سن می تواند روی سلامت تیروئید اثر بگذارد
- خانم های باردار و خانم هایی که در دوران یائسگی به سر می برند؛ علت این مسئله مشخص نیست اما بارداری و یائسگی می تواند باعث ایجاد مشکلاتی در تیروئید شود
- کسانی که پرتو درمانی در ناحیه گردن یا قفسه سینه داشته اند؛ تابش ممکن است روی نحوه عملکرد تیروئید اثر منفی بگذارد
تشخیص گواتر
پزشک برای تشخیص گواتر ابتدا گردن فرد را (برای یافتن نشانه تورم) بررسی می کند، همچنین ممکن است تعدادی آزمایش تشخیصی انجام دهد که عبارتند از :
- آزمایش خون : آزمایش خون می تواند تغییر در سطح هورمون ها و افزایش تولید آنتی بادی ها را که در واکنش به عفونت یا آسیب یا فعالیت بیش از حد سیستم ایمنی رخ می دهد شناسایی کند
- اسکن تیروئید : در مواردی که سطح تیروئید افزایش یافته ممکن است اسکن تیروئید تجویز شود. اسکن اندازه و وضعیت گواتر و همچنین پر کاری بخشی از تیروئید یا کل آن را نشان می دهد
- سونوگرافی : در سونوگرافی تصاویری از گردن، اندازه گواتر و ندول به دست می آید و تغییرات ندول و گواتر با گذشت زمان مشخص می شود
- نمونه برداری : بیوپسی روشی است که طی آن نمونه کوچکی از ندول های تیروئید (در صورت وجود) گرفته و نمونه برای بررسی به آزمایشگاه فرستاده می شود
درمان گواتر
پزشک بر اساس اندازه و وضعیت گواتر و علائم مرتبط با آن در مورد درمان این عارضه تصمیم می گیرد. درمان روی مشکلات سلامتی که باعث بروز گواتر شده اند نیز تمرکز دارد.
- دارو درمانی : اگر به کم کاری یا پرکاری تیروئید مبتلا هستید احتمالا مصرف داروهای درمان این بیماری ها برای کوچک شدن گواتر کافی باشد. در صورت ابتلا به تیروئیدیت ممکن است نیاز به مصرف کورتون (کورتیکو استروئیدها) برای کاهش التهاب باشد
- عمل جراحی : در صورت بزرگ شدن بیش از حد یا عدم درمان گواتر با داروها، ممکن است از عمل جراحی تیروئیدکتومی برای برداشتن تیروئید استفاده شود
- ید رادیو اکتیو : در افراد مبتلا به گواتر مولتی ندولر سمی ممکن است استفاده از ید رادیو اکتیو مورد نیاز باشد. این ماده به صورت خوراکی بلعیده شده، سپس از طریق خون به تیروئید منتقل می شود و در آن جا بافت پر کار تیروئید را از بین می برد
- درمان خانگی : بسته به نوع گواتر ممکن است لازم باشد میزان مصرف ید در خانه کم یا زیاد شود. اگر گواتر کوچک باشد و مشکلی ایجاد نکند احتمالا نیاز به درمان نخواهد بود
بسیاری از انواع گواتر با درمان مناسب از بین می روند اما برخی از آن ها بزرگ تر می شوند که در این صورت لازم است با پزشک مشورت شود.
منبع: healthline
