رابدومیولیز (به انگلیسی: Rhabdomyolysis) نوعی بیماری نسبتا نادر است که در آن عضلات اسکلتی آسیب دیده تجزیه می شوند و موادی مانند میوگلوبین در جریان خون آزاد می کنند که می تواند به کلیه ها آسیب برساند.
عوارض رابدومیولیز به شدت وضعیت و عوامل متعدد در فرد بستگی دارد. این عارضه در موارد جزئی ممکن است علائم قابل توجهی ایجاد نکند و تنها با آزمایش سرم خون شناسایی شود اما در موارد وخیم، درد شدید عضلانی رخ داده و می تواند کشنده باشد.
در ادامه قصد داریم درباره رابدومیولیز و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
رابدومیولیز چیست؟
رابدومیولیز به وضعیتی گفته می شود که طی آن بافت ماهیچه ای اسکلتی می میرد و موادی را در خون آزاد می کند که باعث نارسایی کلیه می شوند.
هنگامی که بافت های عضلانی اسکلتی آسیب می بینند یا می میرند اجزای آن ها تجزیه و وارد جریان خون می شوند تا فیلتر و از بدن خارج شوند. برخی از این اجزا می توانند به کلیه ها آسیب بزنند که رایج ترین آن ها رنگدانه پروتئینی به نام میوگلوبین است.
میوگلوبین پروتئینی است که اکسیژن را در عضلات ذخیره می کند و افزایش بیش از حد آن در خون ممکن است به کلیه ها آسیب برساند.
این ماده می تواند باعث انسداد در کلیه شود که در صورت شدید بودن ممکن است آسیب و نارسایی کلیوی را به دنبال داشته باشد. سایر آنزیم های سلولی به ویژه کراتین کیناز نیز به کلیه فشار وارد می کنند.
به علاوه بافت های ماهیچه ای آسیب دیده مایعات بدن را در خود نگه می دارند که می تواند به کم آبی بدن و همچنین کاهش جریان خون به کلیه منجر شود و در نتیجه خطر آسیب اندامی را افزایش دهد.
رابدومیولیز معمولا به دنبال یک اتفاق خاص رخ می دهد که می تواند صدمات فیزیکی، فعالیت بیش از حد، عفونت، مصرف مواد مخدر یا استفاده از داروهای خاص باشد.
این عارضه در اکثر موارد با سرم و مایعات درون وریدی درمان می شود اما در برخی افراد آسیب کلیه به قدری شدید است که به دیالیز یا هموفیلتراسیون نیاز خواهد بود.
علائم رابدومیولیز
علائم اولیه رابدومیولیز ممکن است چندان واضح نباشد. این علائم خاص نیستند و به علائم سایر بیماری ها شباهت دارند که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- ضعف عضلانی
- کاهش ادرار
- خستگی
- درد
- کبودی
- ادرار تیره به رنگ چای
- کاهش دفعات ادرار کردن
- تب
- احساس ناخوشی یا بیماری
- حالت تهوع
- استفراغ
- گیجی
- آشفتگی
علت رابدومیولیز
رابدومیولیز در همه موارد به دلیل آسیب دیدگی عضلانی رخ می دهد که می تواند فیزیکی، شیمیایی یا ژنتیکی باشد. هر رخداد یا مسئله ای که به عضلات آسیب برساند ممکن است به این وضعیت منجر شود.
برخی علل احتمالی عبارتند از :
1. ضربه، گرما و فشار
برخی عوامل خطر زا در این زمینه عبارتند از :
- آسیب دیدگی له کننده؛ زمانی رخ می دهد که یک شی سنگین روی فرد بیفتد
- گرما زدگی
- سوختگی درجه سه
- انسداد عروق خونی
- برخورد با صاعقه
- تکان خوردگی شدید
- آسیب ایسکمی اندام ها؛ زمانی ایجاد می شود که بافت فاقد خون کافی باشد
- تصادفات رانندگی
- فعالیت های عضلانی آسیب زا
- ورزش های با شدت بالا مانند دوی ماراتن
2. اختلالات ژنتیکی و متابولیک
برخی افراد به دلیل شرایط ژنتیکی مانند مشکل در متابولیسم چربی ها، کربوهیدرات ها یا پورین ها که در مواد غذایی خاصی همچون ساردین، جگر و مارچوبه یافت می شوند دچار رابدومیولیز می شوند.
مشکلات متابولیک زیر نیز می تواند به این عارضه منجر شود، از جمله :
- کم کاری تیروئید یا سطح پایین هورمون تیروئید
- کتواسیدوز دیابتی یا تجمع کتون در بدن
- عدم تعادل الکترولیت ها
برخی اختلالات ژنتیکی که ممکن است در بروز رابدومیولیز نقش داشته باشند عبارتند از :
- کمبود کارنیتین
- بیماری مک آردل
- کمبود لاکتات دهیدروژناز
- دیستروفی عضلانی دوشن
3. عفونت و التهاب
بسیاری از انواع عفونت و التهاب می توانند باعث بروز رابدومیولیز شوند، از جمله :
- عفونت های ویروسی
- عفونت های باکتریایی
- پلی میوزیت
- درماتومیوزیت
- گزش مار
5. داروها و سموم
یکی از علل مهم بروز رابدومیولیز مصرف داروهای استاتین یا کاهنده کلسترول می باشد که بسیاری از افراد از آن ها استفاده می کنند. استاتین ها عبارتند از :
- آتورواستاتین
- رزوواستاتین
- پراواستاتین
اگرچه رابدومیولیز تنها در تعداد کمی از افرادی که استاتین مصرف می کنند رخ می دهد اما از آن جا که بسیاری از مردم از این داروها استفاده می کنند لازم است از خطرات احتمالی آن آگاه باشند.
این بیماری می تواند در اثر قرار گرفتن در معرض سایر داروها، برخی سموم و مصرف بیش از حد الکل نیز ایجاد شود. سایر داروهایی که ممکن است باعث رابدومیولیز شوند عبارتند از :
- سیکلوسپورین
- اریترومایسین
- کلشی سین
- کوکائین
- آمفتامین ها
- اکستازی
- ال اس دی
این عارضه ممکن است به دلایل احتمالی دیگر نیز رخ دهد که در این مقاله تنها به تعدادی از آن ها اشاره شد.
تشخیص رابدومیولیز
پزشک برای تشخیص این بیماری ابتدا عضلات اسکلتی بزرگ تر بدن به خصوص هر دردی که در این نواحی وجود دارد را بررسی می کند تا میزان حساسیت آن ها مشخص شود. همچنین ممکن است از آزمایش ادرار و خون برای تایید تشخیص خود استفاده کند.
در آزمایش ها سطح موادی که در سلامت کلیه و عضلات نقش دارند بررسی می شود، از جمله :
- کراتین کیناز که نوعی آنزیم است و در عضلات اسکلتی، مغز و قلب یافت می شود
- میوگلوبین در خون و ادرار که پروتئین ایجاد شده در تجزیه عضلات می باشد
- پتاسیم که ماده معدنی مهم دیگری است و ممکن است از استخوان و عضلات آسیب دیده نشت کند
- کراتینین در خون و ادرار که محصول تجزیه عضلات است و معمولا توسط کلیه ها از بدن خارج می شود
افزایش سطح این مواد نشانه آسیب دیدگی عضلات می باشد.
درمان رابدومیولیز
در صورت تشخیص رابدومیولیز در مراحل اولیه، این بیماری می تواند بدون آسیب طولانی مدت به کلیه ها با موفقیت درمان شود.
برخی روش های درمانی عبارتند از :
1. بازیابی مایعات بدن
تزریق مایعات کافی به بدن اولین و مهم ترین مرحله درمانی این بیماری است و لازم است تزریق درون وریدی این مایعات به سرعت آغاز شود.
مایعات درون وریدی حاوی بی کربنات هستند و به دفع میوگلوبین از کلیه ها کمک می کنند.
2. داروها
پزشک ممکن است برای بهبود عملکرد کلیه از داروهایی همچون بی کربنات و انواع خاصی از دیورتیک ها استفاده کند.
علاوه بر این سطح بالای پتاسیم در خون یا هایپرکالمی و کمبود کلسیم (هیپوکلسمی) نیز با تزریق درون وریدی مایعات مناسب درمان می شود.
3. دیالیز
در صورتی که قبل از شروع درمان، آسیب کلیوی و نارسایی حاد کلیه ایجاد شده باشد ممکن است نیاز به دیالیز باشد. طی دیالیز خون از بدن خارج شده و در دستگاه مخصوص تصفیه می شود تا مواد زائد آن از بین برود.
4. درمان های خانگی
در موارد خفیف رابدومیولیز می توان از درمان های خانگی برای بهبود بیماری استفاده کرد. هدف از این درمان ها این است که به بدن استراحت داده شود تا عضلات بتوانند بهبود پیدا کنند و با آب رسانی بدن از آسیب بیشتر به کلیه ها جلوگیری شود.
در این موارد به فرد توصیه می شود زمانی که احساس خستگی می کند در وضعیت راحتی قرار بگیرد و سعی کند آرام باشد. همچنین لازم است مقادیر فراوان آب و سایر مایعات شفاف مانند آبگوشت سبک و نوشیدنی های ورزشی بنوشد.
پیشگیری از رابدومیولیز
برای پیشگیری از رابدومیولیز لازم است قبل و بعد از ورزش های شدت بالا مایعات فراوان بنوشید. این کار باعث رقیق شدن ادرار شده و به کلیه ها کمک می کند تا میوگلوبین عضلانی بیش از حدی را که ممکن است حین ورزش آزاد شود از بین ببرند.
در صورتی که به یک بیماری عضلانی دژنراتیو مبتلا هستید یا به دلیل ضربه اخیر دچار آسیب عضلانی شده اید می توانید با آب رسانی بدن در هر زمان از بروز رابدومیولیز جلوگیری کنید.
توصیه می شود همیشه یک بطری آب همراه داشته باشید و هر زمان که احساس تشنگی کردید از آن بنوشید. هرگز منتظر نمانید تا بیش از حد تشنه شوید.
در صورتی که احساس می کنید بیمار شده اید یا عفونت دارید به پزشک مراجعه کنید. تشخیص به موقع این بیماری می تواند از آسیب عضلانی احتمالی جلوگیری کند.
چشم انداز رابدومیولیز
چشم انداز رابدومیولیز به میزان آسیب کلیه بستگی دارد. در صورتی که به موقع تشخیص داده شود ممکن است بتوان از عوارض شدید آن جلوگیری کرده و بیمار در عرض چند هفته به وضعیت عادی خود برگردد. اگرچه حتی در این حالت نیز ممکن است احساس ضعف و درد عضلانی طولانی مدت داشته باشد.
متاسفانه در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع و آسیب شدید کلیوی، احتمالا کلیه به طور دائمی صدمه خواهد دید.
لازم به ذکر است بسیاری از علائم و عوارض رابدومیولیز جدی هستند و در صورت عدم درمان ممکن است به مرگ بیمار منجر شوند.
منبع: healthline
