هماچوری (به انگلیسی: Hematuria) یک اصطلاح پزشکی است و به وضعیتی اطلاق می شود که طی آن در ادرار فرد خون دیده شود.
وجود خون در ادرار که به دلایل و بیماری های مختلف می تواند ایجاد شود به دو نوع هماچوری آشکار و هماچوری میکروسکوپی تقسیم می شود و از آن جا که ممکن است نشانه یک عارضه جدی باشد لازم است فورا برای تشخیص علت و درمان آن اقدام شود.
در ادامه قصد داریم درباره هماچوری و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
هماچوری چیست؟
هماچوری زمانی رخ می دهد که در ادرار فرد خون وجود داشته باشد.
بیماری ها و مشکلات مختلف می توانند باعث بروز هماچوری شوند که از جمله آن ها می توان به عفونت، بیماری کلیوی، سرطان و اختلالات خونی نادر اشاره کرد. در این وضعیت ممکن است خون در ادرار قابل مشاهده باشد یا مقادیر آن به قدری کم باشد که با چشم غیر مسلح دیده نشود.
مشاهده خون در ادرار می تواند نشانه یک مشکل جدی در سلامتی باشد (حتی اگر تنها یک بار اتفاق بیفتد) و نادیده گرفتن آن ممکن است به بدتر شدن بیماری های جدی مانند سرطان و بیماری کلیوی منجر شود، بنابراین باید در اسرع وقت با پزشک در مورد آن مشورت شود.
پزشک معمولا ابتدا نمونه ادرار را بررسی کرده و در صورت نیاز از آزمایش های تصویر برداری برای تعیین علت و انتخاب برنامه درمانی مناسب استفاده خواهد کرد.
انواع هماچوری
دو نوع اصلی هماچوری وجود دارد که عبارتند از :
- هماچوری آشکار
- هماچوری میکروسکوپی
هماچوری آشکار
در صورتی که به اندازه ای خون در ادرار وجود داشته باشد که رنگ ادرار صورتی یا قرمز شود یا لکه هایی از خون در آن قابل مشاهده باشد هماچوری از نوع آشکار می باشد.
هماچوری میکروسکوپی
زمانی که خون در ادرار وجود داشته باشد اما مقدار آن به قدری کم باشد که قابل مشاهده نباشد، فرد به هماچوری میکروسکوپی دچار شده است. در این حالت تنها با کمک آزمایش ادرار یا بررسی ادرار زیر میکروسکوپ است که می توان هماچوری را تایید می کند.
علت هماچوری
هماچوری ممکن است به علل احتمالی متعدد ایجاد شود، حتی گاهی منبع خون جای دیگری می باشد.
به عنوان مثال ممکن است منشا خون از واژن در زنان و انزال در مردان یا از مقعد مردان و زنان باشد و به ادرار راه پیدا کرده باشد. وجود خون در ادرار نیز می تواند دلایل گوناگون داشته باشد، از جمله :
1. عفونت
عفونت یکی از شایع ترین علل هماچوری است که ممکن است در نواحی همچون مجرای ادرار، مثانه یا کلیه ها رخ داده باشد.
عفونت زمانی ایجاد می شود که باکتری ها از مجرای ادرار (لوله ای که ادرار را از مثانه به خارج از بدن می رساند) به سمت بالا حرکت کنند، که در این صورت می تواند به مثانه و حتی کلیه ها منتقل شده و در اغلب موارد به درد و نیاز به تکرر ادرار منجر شود.
در این حالت ممکن است هماچوری شدید یا میکروسکوپی ایجاد شود.
2. سنگ ها
یکی دیگر از دلایل شایع وجود خون در ادرار، وجود سنگ در مثانه یا کلیه است. این سنگ ها کریستال هایی هستند که از مواد معدنی موجود در ادرار تشکیل و می توانند در داخل کلیه ها یا مثانه ایجاد شوند.
سنگ های بزرگ ممکن است باعث انسداد شوند که اغلب هماچوری و درد قابل توجه ایجاد خواهد کرد.
3. پروستات بزرگ شده
یکی از علل نسبتا شایع هماچوری در مردان میانسال و مسن بزرگ شدن پروستات است. این غده درست زیر مثانه و نزدیک مجرای ادرار قرار گرفته است.
هنگامی که پروستات بزرگ تر می شود مجرای ادرار را فشرده می کند که می تواند مشکلاتی در ادرار ایجاد کرده و از تخلیه کامل مثانه جلوگیری کند. این مسئله ممکن است به عفونت دستگاه ادراری و ایجاد خون در ادرار منجر شود.
4. بیماری کلیه
یکی از دلایل کمتر شایع وجود خون در ادرار بیماری کلیوی است. آسیب کلیه ممکن است به خودی خود رخ داده یا از عوارض بیماری های دیگر مانند دیابت باشد.
در کودکان 6 تا 10 ساله اختلال کلیوی گلومرولونفریت پس از استرپتوکوک ممکن است باعث بروز هماچوری شود. این اختلال می تواند 1 تا 2 هفته بعد از عفونت استرپتوکوکی درمان نشده ایجاد شود اما امروزه به ندرت رخ می دهد زیرا آنتی بیوتیک ها به سرعت عفونت های استرپتوکوکی را درمان می کنند.
5. سرطان
سرطان های مثانه، کلیه یا پروستات نیز می توانند باعث ایجاد خون در ادرار شوند. لازم به ذکر است این وضعیت اغلب در موارد پیشرفته سرطان رخ می دهد و ممکن است جزو علائم اولیه آن نباشد.
6. داروها
برخی داروها می توانند باعث بروز هماچوری شوند، از جمله :
- پنی سیلین
- آسپرین
- رقیق کننده های خون مانند هپارین و وارفارین
- سیکلوفسفامید؛ دارویی که برای درمان انواع خاصی از سرطان استفاده می شود
علل کمتر شایع
علل کمتر شایع نیز برای هماچوری وجود دارد که از جمله آن ها می توان به اختلالات خونی نادر مانند کم خونی داسی شکل، سندرم آلپورت و هموفیلی اشاره کرد.
فعالیت های ورزشی شدید یا ضربه خوردن به کلیه ها نیز ممکن است باعث ظاهر شدن خون در ادرار شود.
تشخیص هماچوری
زمانی که فرد برای هماچوری به پزشک مراجعه می کند، پزشک در مورد شدت خون و زمان مشاهده آن در هنگام ادرار کردن سوالاتی می پرسد.
به عنوان مثال پزشک می خواهد بداند فرد چند بار در روز ادرار می کند، آیا دردی در حین ادرار دارد، آیا لخته های خون مشاهده کرده و چه داروهایی مصرف می کند.
سپس معاینه فیزیکی انجام شده و نمونه ادرار به آزمایشگاه ارسال می شود تا وجود خون در ادرار تایید شده و اگر علت آن عفونت باشد، نوع باکتری نیز شناسایی شود.
پزشک ممکن است آزمایش‌های تصویر برداری مانند سی تی اسکن نیز تجویز کند که در آن از پرتو برای عکس برداری از بدن استفاده می شود.
آزمایش احتمالی دیگر سیستوسکوپی است. طی این تکنیک از یک لوله کوچک برای ارسال دوربین به مجرای ادرار و داخل مثانه استفاده می شود. پزشک با کمک دوربین داخل مثانه و مجرای ادرار را بررسی کرده و علت هماچوری را شناسایی می کند.
چه زمانی به پزشک مراجعه شود؟
از آن جا که برخی علل وجود خون در ادرار جدی هستند، باید به محض بروز آن به پزشک مراجعه شود و نباید حتی مقادیر کم خون را نیز نادیده گرفت.
همچنین اگر خون در ادرار مشاهده نشود اما ادرار مکرر، دشوار یا دردناک، درد شکم یا درد کلیه تجربه شود لازم است با پزشک مشورت شود زیرا همگی این موارد ممکن است نشانه های هماچوری میکروسکوپی باشند.
به علاوه در صورتی که فرد توانایی ادرار کردن نداشته باشد، در ادرارش لخته های خون مشاهده کند یا یک یا چند مورد زیر را همراه با هماچوری تجربه کند باید فورا برای دریافت کمک های پزشکی اقدام کند :
- حالت تهوع
- استفراغ
- تب
- لرز
- درد در پهلو، کمر یا شکم
درمان هماچوری
نوع درمان هماچوری به علت آن بستگی دارد.
به عنوان مثال اگر عفونتی مانند عفونت ادراری باعث بروز هماچوری شده باشد، پزشک از آنتی بیوتیک ها برای از بین بردن باکتری های عامل عفونت استفاده می کند.
در صورتی که این عارضه از سنگ های بزرگ کلیه نشات گرفته باشد، در صورت عدم درمان می تواند دردناک شود. برای دفع سنگ، داروهای تجویزی متعدد وجود دارد. همچنین ممکن است از تکنیکی به نام سنگ شکن برون اندامی برای شکستن سنگ ها استفاده شود.
در این تکنیک از امواج صوتی برای شکستن سنگ های کلیه و ریز کردن آن ها استفاده می شود تا سنگ ها راحت تر از طریق ادرار دفع شوند. این عمل معمولا حدود یک ساعت طول می کشد و ممکن است تحت بیهوشی سبک انجام شود.
ممکن است پزشک از یک اسکوپ برای برداشتن سنگ کلیه استفاده کند. برای انجام این کار یک لوله نازک به نام یورتروسکوپ از مجرای ادرار و مثانه به حالب عبور داده می شود که مجهز به دوربینی برای مکان یابی سنگ ها است.
اگر بزرگ شدن پروستات باعث هماچوری شود احتمالا از داروهای مسدود کننده آلفا یا مهار کننده های 5 آلفا ردوکتاز استفاده می شود. در برخی موارد نیز نیاز به عمل جراحی می باشد.
عوارض هماچوری
برخی از علل وجود خون در ادرار جدی هستند، بنابراین در صورت مشاهده این علامت لازم است با پزشک مشورت شود.
به عنوان مثال اگر این علامت به دلیل سرطان ایجاد شده باشد، نادیده گرفتن آن می تواند به پیشرفت تومورها منجر شود که درمان آن دشوارتر خواهد بود. عفونت های درمان نشده نیز در نهایت می توانند به نارسایی کلیه منجر شوند.
اگر علت هماچوری بزرگ شدن پروستات باشد درمان می تواند به کاهش علائم کمک کند، در حالی که نادیده گرفتن آن ممکن است باعث مشکلاتی همچون نیاز به تکرر ادرار، درد شدید و حتی سرطان شود.
پیشگیری از هماچوری
پیشگیری از هماچوری به معنای جلوگیری از علل زمینه ای بروز آن است، به عبارت دیگر :
- برای جلوگیری از عفونت لازم است روزانه مقدار زیادی آب بنوشید، بلافاصله پس از رابطه جنسی ادرار کرده و بهداشت را رعایت کنید
- برای پیشگیری از تشکیل سنگ لازم است آب فراوان بنوشید و از مصرف زیاد نمک و برخی مواد غذایی مانند اسفناج و ریواس پرهیز کنید
- برای پیشگیری از سرطان مثانه لازم است از سیگار کشیدن خودداری کنید، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی را محدود کرده و مقدار زیادی آب بنوشید
منبع: healthline
