رفلاکس ادراری (به انگلیسی: Vesicoureteral reflux) وضعیتی است که در آن ادرار در جهت عکس حالت طبیعی خود، یعنی از مثانه به داخل حالب جریان پیدا می کند.
این عارضه ممکن است به عفونت منجر شود زیرا باکتری ها می توانند در ادرار رشد و نمو کنند، همچنین در صورت عدم درمان خطر آسیب های کلیوی را به دنبال دارد.
در ادامه قصد داریم درباره رفلاکس ادراری و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
رفلاکس ادراری چیست؟
رفلاکس ادراری نوعی مشکل دستگاه ادراری است که در آن به دلیل نقص مادرزادی یا عفونت دستگاه ادراری، دریچه بین حالب و مثانه درست عمل نکرده و ادرار در جهت بر عکس از مثانه به داخل حالب جریان می یابد.
این بیماری اغلب در نوزادان و کودکان دیده می شود اما می تواند کودکان بزرگ تر و بزرگسالان را نیز تحت تاثیر قرار دهد. گفته شده بین 25 تا 40 درصد کودکانی که به عفونت دستگاه ادراری مبتلا هستند از رفلاکس ادراری نیز رنج می برند.
این عارضه اغلب خود به خود رفع می شود، اگرچه ممکن است در برخی موارد برای جلوگیری از آسیب کلیه نیاز به درمان آن باشد.
علت رفلاکس ادراری
در حالت طبیعی ادرار در کلیه ها تولید شده و از حالب وارد مثانه می شود، سپس از طریق مجرای ادراری از بدن خارج می شود. بنابراین ادرار همیشه در یک جهت جریان دارد اما در رفلاکس ادراری در جهت اشتباه از مثانه به داخل حالب جریان پیدا می کند.
گفته شده از هر 10 کودک یک نفر به این عارضه دچار می شود که در اغلب موارد علت آن معیوب بودن دریچه بین حالب و مثانه در هنگام تولد می باشد.
انواع رفلاکس ادراری
به طور کلی دو نوع رفلاکس ادراری وجود دارد که عبارتند از :
1. رفلاکس ادراری اولیه
این نوع رفلاکس ادراری زمانی رخ می دهد که دریچه بین یک یا هر دو حالب و مثانه در نوزاد به صورت مادرزادی معیوب باشد.
اگر حالب بیش از حد کوتاه باشد دریچه به درستی بسته نمی شود و به ادرار اجازه می دهد از مثانه به حالب بازگشته یا رفلاکس کند. در موارد شدید ادرار ممکن است به یک یا هر دو کلیه نیز برگردد.
این نوع احتمالا به مرور زمان و با بهبود عملکرد دریچه و حالب خود به خود بر طرف می شود و حتی اگر پزشک در بدو تولد متوجه آن شود معمولا تا چند ماه اقدامی برای درمان آن صورت نمی گیرد.
2. رفلاکس ادراری ثانویه
این نوع زمانی رخ می دهد که فشار باعث برگشت ادرار به سمت عقب شود که علت آن اغلب انسداد در نقطه ای از دستگاه ادراری می باشد. گاهی ممکن است عفونت مثانه، حالب را متورم کرده و باعث برگشت ادرار به کلیه ها شود.
عدم درمان رفلاکس ادراری می تواند به آسیب و عفونت کلیه منجر شود زیرا باکتری ها ممکن است در ادرار گیر کرده و شروع به رشد و تکثیر کنند.
لازم به ذکر است نوزادان و کودکان بسیار خردسال بیشتر از کودکان بزرگ تر یا بزرگسالان به رفلاکس ادراری مبتلا می شوند و این بیماری به خصوص در کودکان 2 تا 3 سال شایع تر است. به علاوه اگر والدین یا خواهر و برادر نوزاد به نوع اولیه مبتلا بوده باشند احتمال ابتلای نوزاد به آن افزایش می یابد.
گفته شده رفلاکس ادراری معمولا بعد از عفونت دستگاه ادراری تشخیص داده می شود زیرا این عارضه می تواند فرد را مستعد ابتلا به این نوع عفونت کند.
علائم رفلاکس ادراری
علائم رفلاکس ادراری متغیر است. در رفلاکس خفیف ادرار تنها فاصله کوتاهی به عقب برگشته و به حالب می رسد اما در رفلاکس شدید ممکن است به عفونت کلیه و آسیب دائمی این اندام منجر شود.
عفونت دستگاه ادراری شایع ترین نشانه رفلاکس ادراری است اما باعث بروز آن نمی شود. این نوع عفونت ممکن است بدون علائم و نشانه های قابل توجه رخ دهد اگرچه از علل شایع تب در نوزادان دختر و پسر می باشد.
عفونت دستگاه ادراری در صورت عدم درمان ممکن است به کلیه ها نیز سرایت کرده و باعث ایجاد بافت اسکار دائمی در این اندام شود.
علائم عفونت مثانه یا عفونت دستگاه ادراری معمولا شامل موارد زیر می باشد :
- نیاز فوری به ادرار کردن
- احساس سوزش یا درد هنگام ادرار کردن
- وجود خون در ادرار
- ادرار کدر
- ادرار با بوی قوی و ناخوشایند
- ادرار قطره قطره، بی اختیاری ادرار و ادرار کردن در رختخواب
- تب و درد شکمی
- بهانه گیری
این موارد ممکن است در نوزادان کمتر قابل توجه باشند.
علائم عفونت کلیه عبارتند از :
- تب
- درد در ناحیه شکم یا پشت
- احساس ناخوشی
- استفراغ
علائم طولانی مدت در صورت عدم درمان رفلاکس ادراری به صورت زیر می باشد :
- توده شکمی واضح ناشی از ورم کلیه
- افزایش وزن ناچیز
- فشار خون بالا
- نارسایی کلیه
- پروتئین در ادرار
- زخم شدن بافت کلیه
به علاوه نوزاد ممکن است دچار استفراغ، اسهال و بی حالی شود و رشد طبیعی نداشته باشد.
چه زمانی به پزشک مراجعه شود؟
والدین در صورت مشاهده علائمی همچون نیاز فوری و دائمی به ادرار کردن، احساس سوزش هنگام ادرار یا درد شکم یا پهلو در کودک خود لازم است به پزشک مراجعه کنند.
همچنین در صورتی که کودک کمتر از 3 ماهه دچار تب 38 درجه شده یا بیشتر از 3 ماه سن دارد و دمای بدنش 38.9 درجه سانتی گراد است باید در این باره با پزشک مشورت شود.
مشخص نبودن علت تب کودک نیز از دیگر مواردی است که نیازمند مراجعه به پزشک می باشد زیرا علاوه بر عفونت دستگاه ادراری، مشکلاتی همچون عفونت دستگاه تنفسی فوقانی، گاستروانتریت ویروسی یا ذات الریه نیز می توانند باعث بروز تب شوند.
نوزادانی که غذا نمی خورند، کم اشتها شده اند، بی حال هستند، به سختی از خواب بیدار می شوند، گریه شان قطع نمی شود یا دچار اسهال یا استفراغ هستند نیز نیاز به مراقبت های پزشکی دارند.
تشخیص رفلاکس ادراری
پزشک با مشاهده علائمی همچون درد هنگام ادرار، میل غیر طبیعی به ادرار کردن یا تب در کودک ممکن است آزمایش هایی تجویز کند.
به عنوان مثال با کمک سونوگرافی می توان رفلاکس ادراری را قبل یا بعد از تولد تشخیص داد. آزمایش ادرار نیز معمولا برای تشخیص عفونت ادراری تجویز می شود.
سیستوگرام رادیونوکلئیدی نوعی اسکن هسته ای است که شکل کلیه ها را برجسته کرده و نشان می دهد که آیا به درستی کار می کنند یا خیر.
سیستویورتروگرام حین تخلیه ادرار تکنیک دیگری است که حین پر و خالی شدن مثانه از مثانه و پیشاب راه عکس های اشعه ایکس می گیرد و می تواند هر گونه ناهنجاری در ساختار اندامی یا جریان ادرار را مشخص کند.
در این تکنیک رنگ مخصوص اشعه ایکس با یک کاتتر از طریق مجرای ادرار وارد مثانه شده و مثانه را پر می کند. سپس با کمک اشعه ایکس تصاویری از ناحیه گرفته می شود تا مشخص شود که آیا ادرار به یک یا هر دو کلیه بر می گردد یا خیر.
عوارض جانبی شامل خطر جزئی بروز عفونت دستگاه ادراری، ناراحتی هنگام ادرار کردن و واکنش های آلرژیک به رنگ تزریق شده می باشد که ممکن است موجب اسپاسم مثانه شود. ممکن است برای جلوگیری از عفونت آنتی بیوتیک نیز تجویز شود.
رفلاکس ادراری شامل سطوح شدت مختلف از درجه 1 (زمانی که ادرار فقط به حالب بر می گردد) تا درجه 5 ( زمانی که ورم و پیچ خوردگی شدید در حالب وجود دارد) می باشد.
درمان رفلاکس ادراری
درمان رفلاکس ادراری به سن، سلامت کلی، سابقه پزشکی و نوع و شدت بیماری بستگی دارد.
رفلاکس ادراری اولیه
در این نوع رفلاکس ادراری، پزشک انتظار همراه با مراقبت را توصیه می کند زیرا مشکل اغلب خود به خود با افزایش سن و بزرگ شدن فضای اتصال مثانه و حالب بر طرف می شود. موارد خفیف تر معمولا تا سنین متوسط بین 5 تا 6 سال از بین می روند.
در این مدت والدین باید گوش به زنگ علائم عفونت ادراری فرزند خود باشند و مطمئن شوند که کودک به طور مرتب برای دفع ادرار و مدفوع به دستشویی می رود.
در صورت لزوم برخی داروها می توانند به کنترل مثانه کمک کنند اما باید توجه داشت مصرف آنتی بیوتیک ها برای جلوگیری از عفونت (به دلیل احتمال ایجاد مقاومت به این داروها) باید با احتیاط مصرف شوند.
در موارد شدیدتر ممکن است برای تعمیر دریچه معیوب نیاز به عمل جراحی باشد تا از برگشت مجدد ادرار به سمت کلیه جلوگیری شود. در موارد بسیار شدید نیاز به درمان بافت اسکار حالب و کلیه خواهد بود.
این کار ممکن است طی آندوسکوپی، لاپاراسکوپی یا عمل جراحی باز انجام شود که در میان آن ها آندوسکوپی احتمالا به صورت سرپایی انجام می شود.
استفاده از ژل دیفلاکس گزینه کمتر تهاجمی محسوب می شود. دیفلاکس نوعی ماده ژل مانند است که به دیواره مثانه تزریق می شود. به دنبال آن یک برآمدگی در ناحیه ایجاد شده و مانع برگشت ادرار به سمت عقب شود.
رفلاکس ادراری ثانویه
پزشک برای درمان این عارضه روی رفع انسداد ایجاد کننده رفلاکس تمرکز دارد و ممکن است از روش هایی همچون تجویز آنتی بیوتیک ها، عمل جراحی و کاتتر برای تخلیه حالب استفاده کند.
عوارض رفلاکس ادراری
جدی ترین عارضه رفلاکس ادراری آسیب دیدن کلیه است. در صورت عدم درمان عفونت دستگاه ادراری ممکن است بافت اسکار در کلیه که به نام نفروپاتی رفلاکس نیز شناخته شده به آسیب دائمی این اندام منجر شود.
به علاوه اختلال در عملکرد کلیه ها ممکن است فشار خون فرد را افزایش دهد. همچنین در صورت تجمع سریع سموم در جریان خون احتمال بروز نارسایی کلیه حاد وجود دارد که در موارد شدید ممکن است به دیالیز اورژانسی نیاز داشته باشد.
بیماری مزمن کلیه زمانی رخ می دهد که عملکرد کلیه ها به تدریج بدتر شود. اگر فرد به این عارضه دچار شده باشد بعید است عملکرد کلیه به حالت طبیعی خود برگردد.
در صورتی که عملکرد کلیه به کمتر از 15 درصد ظرفیت طبیعی برسد بیمار در مراحل پایانی بیماری کلیه قرار گرفته و ممکن است به پیوند کلیه یا دیالیز منظم نیاز داشته باشد.
منبع: medicalnewstoday
