پروتئینوری (به انگلیسی: Proteinuria) یا پروتئین در ادرار نوعی عارضه شایع است که به دلیل نشت پروتئین در ادرار رخ داده و به بالا رفتن سطح پروتئین در ادرار منجر می شود.
پرتئینوری نتیجه عدم عملکرد درست کلیه ها می باشد که قادر به حذف مواد زائد در ادرار نبوده و در نتیجه پروتئین از طریق ادرار دفع می شود.
در ادامه قصد داریم درباره پروتئینوری و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
پروتئینوری چیست؟
همان طور که می دانید کلیه از اندام های مهم بدن است که با تصفیه خون بدن را سالم نگه می دارد. این اندام دارای عروق خونی کوچکی به نام گلومرول می باشد که مواد زائد موجود در ادرار را حذف کرده و پروتئین باقی مانده در خون را دوباره جذب می کند.
زمانی که کلیه ها به درستی کار نکنند، پروتئین می تواند به ادرار نشت کند که نتیجه آن بالا رفتن سطح پروتئین در ادرار می باشد که به نام پروتئینوری نیز شناخته شده است.
انواع مختلف پروتئینوری عبارتند از :
- گلومرولار
- لوله ای
- سر ریزی
- پس کلیوی
پروتئینوری گلومرولی شایع ترین نوع است و عارضه آلبومینوری یا مقادیر بیش از حد پروتئین آلبومین در ادرار زیر گروهی از آن محسوب می شود.
لازم به ذکر است پروتئینوری ممکن است به شرایط گذرا و موقتی مانند کم آبی بدن یا آسیب های جدی تر کلیوی مرتبط باشد.
علت پروتئینوری
افرادی که به پروتئینوری مبتلا هستند باید به علائم خود توجه کافی داشته باشند تا بتوانند به پزشک در یافتن علت اصلی این عارضه کمک کنند. برخی علل اصلی عبارتند از :
1. کم آبی بدن
کم آبی زمانی اتفاق می افتد که بدن مایعات زیادی از دست بدهد. این وضعیت از علل شایع و موقتی پروتئینوری محسوب می شود.
بدن از آب برای رساندن مواد مغذی مانند پروتئین به کلیه ها استفاده می کند و بدون مایعات کافی در رساندن مواد مغذی مشکل خواهد داشت. به دنبال آن کلیه ها نیز نمی توانند به درستی پروتئین ها را بازیابی کنند و پروتئین از طریق ادرار دفع می شود.
سایر علائم پروتئینوری به شدت کم آبی بدن بستگی دارد و ممکن است فرد موارد زیر را تجربه کند :
- خستگی
- سردرد
- سر گیجه
- افزایش تشنگی
- ادرار تیره رنگ
- کاهش ادرار
- خشکی دهان یا پوست
کم آبی بدن می تواند به دلایل زیر رخ دهد :
- اسهال
- استفراغ
- تعریق بیش از حد
- تب
- عدم مصرف آب کافی
2. فشار خون بالا
فشار خون بالا می تواند رگ های خونی در کلیه ها را ضعیف کند که باعث کاهش توانایی آن ها برای باز جذب پروتئین و دیده شدن پروتئین در ادرار می شود.
از آن جا که فشار خون بالا به تدریج ایجاد می شود، ممکن است فرد تا سال ها علائمی نداشته باشد و زمانی که شدت پیدا کند با علائمی همچون سردرد، تنگی نفس یا خونریزی بینی همراه می باشد.
لازم به ذکر است فشار خون بالا در اکثر موارد علت زمینه ای ندارد اما در برخی افراد به دنبال اختلالات زیر ایجاد می شود :
- بیماری کلیوی
- اختلالات تیروئید
- آپنه انسدادی خواب
- تومورهای غده فوق کلیوی
- برخی داروها مانند داروهای ضد بارداری یا ضد احتقان
3. دیابت شیرین
دیابت نوعی اختلال متابولیک شایع است که باعث افزایش سطح قند خون می شود و انواع مختلف از جمله دیابت نوع 1 و نوع 2 دارد.
در بیماری دیابت، بالا بودن قند خون باعث می شود کلیه ها بیش از حد خون را فیلتر کنند که نتیجه آن ممکن است آسیب کلیه و نشت پروتئین به ادرار باشد.
علائم دیابت به شدت و نوع آن بستگی دارد و ممکن است فرد موارد زیر را تجربه کند :
- افزایش تشنگی و گرسنگی
- تکرر ادرار
- خستگی
- تاری دید
- کاهش وزن غیر قابل توضیح
3. گلومرولونفریت
پروتئینوری ممکن است نشامه ابتلا به گلومرولونفریت یا التهاب گلومرول ها باشد.
در شرایط طبیعی گلومرول ها در حین تصفیه خون، پروتئین را دوباره جذب می کنند اما در صورت آسیب دیدگی آن ها، پروتئین می تواند عبور کرده و وارد ادرار شود.
گلومرولونفریت می تواند باعث مجموعه ای از علائم به نام سندرم نفروتیک شود که علاوه بر پروتئینوری شامل موارد زیر می باشد :
- سطح بالای چربی و کلسترول خون
- ورم پا، ساق پا یا مچ پا
- سطح پایین پروتئین خون
گلومرولونفریت همچنین ممکن است باعث هماچوری یا افزایش گلبول های قرمز در ادرار شود که نتیجه آن صورتی شدن ادرار می باشد.
ناگفته نماند گلومرولونفریت اغلب زمانی اتفاق می افتد که سیستم ایمنی بدن به کلیه ها حمله کند که این مسئله می تواند با موارد زیر مرتبط باشد :
- اندوکاردیت باکتریایی
- اچ آی وی
- هپاتیت B
- هپاتیت C
- لوپوس
- نفروپاتی دیابتی
- فشار خون بالا
4. بیماری مزمن کلیه
بیماری مزمن کلیه شامل از دست دادن پیش رونده عملکرد کلیه است و ممکن است در مراحل اولیه باعث پروتئینوری شود اما معمولا علائم قابل توجهی ایجاد نمی کند.
با پیشرفت این بیماری، احتمالا بیماری علائم زیر را تجربه خواهد کرد :
- تنگی نفس
- تکرر ادرار
- سکسکه
- خستگی
- حالت تهوع
- استفراغ
- مشکل خواب
- پوست خشک و خارش دار
- دست ها و پاهای متورم
- کم اشتهایی
به علاوه اختلالات زیر می تواند به کلیه ها آسیب برساند و منجر به این عارضه شود :
- بیماری قلبی
- فشار خون بالا
- دیابت
- گلومرولونفریت
- نفریت بینابینی
- بیماری کلیه پلی کیستیک
- عفونت مکرر کلیه
اگر این بیماری پیشرفت کند می تواند به نارسایی کلیه منجر شود.
5. بیماری های خود ایمنی
سیستم ایمنی آنتی بادی هایی به نام ایمونوگلوبولین تولید می کند که با ارگانیسم های خارجی مبارزه می کنند اما در افرادی که به یک بیماری خود ایمنی مبتلا هستند، سیستم ایمنی آنتی بادی هایی می سازد که به بافت های بدن حمله می کنند و به آن ها اتو آنتی بادی گفته می شود.
اگر اتو آنتی بادی ها به گلومرول ها آسیب برسانند، التهاب ایجاد می شود که می تواند به آسیب کلیه و در نهایت پروتئینوری منجر شود.
به طور کلی بیماری های خود ایمنی زیر با پروتئینوری مرتبط هستند :
- لوپوس اریتماتوز سیستمیک : اگرچه این بیماری معمولا پوست و مفاصل را درگیر می کند اما می تواند روی کلیه ها نیز تاثیر بگذارد
- سندرم گودپاسچر : در این بیماری اتو آنتی بادی ها به طور خاص به کلیه ها و ریه ها حمله می کنند
- نفروپاتی IgA : زمانی اتفاق می افتد که رسوبات ایمونوگلوبولین IgA در گلومرول ها تجمع پیدا کند
6. پره اکلامپسی
خانم های باردار مبتلا به پره اکلامپسی در هفته بیستم بارداری یا بعد از آن دچار فشار خون بالا می شوند. این مسئله به طور موقت توانایی کلیه ها در فیلتر کردن پروتئین را مختل کرده و می تواند باعث پروتئینوری شود.
سایر علائم پره اکلامپسی عبارتند از :
- دست و صورت متورم
- سردرد
- تاری دید
- درد شکم در سمت راست
- افزایش وزن
اگرچه پره اکلامپسی معمولا بعد از زایمان از بین می رود اما یک وضعیت جدی است که می تواند به زایمان زودرس منجر شود، به همین دلیل خانم های مبتلا به پره اکلامپسی باید به دقت تحت نظر باشند.
7. سرطان
پروتئینوری در موارد شدید ممکن است به دلیل سرطان رخ داده باشد. گفته شده انواع مختلف سرطان می توانند با سطوح بالای پروتئین ادرار مرتبط باشند، از جمله :
- کارسینوم سلول کلیه
- سرطان ریه
- سرطان سینه
- سرطان روده بزرگ
- لنفوم غیر هوچکین
- لنفوم هوچکین
- مولتیپل میلوما
به نظر می رسد اثر التهابی سرطان، عملکرد کلیه را تغییر می دهد.
در برخی موارد مانند مولتیپل میلوما، آسیب کلیه زمانی رخ می دهد که پروتئین های غیر طبیعی در خون به پروتئین های طبیعی در ادرار متصل شوند و با کاهش عملکرد کلیه، پروتئین بیشتری وارد ادرار شود.
اگرچه علائم سرطان بسیار متفاوت است اما علائم عمومی آن عبارتند از :
- کاهش وزن غیر قابل توضیح
- خستگی
- تب
- درد
- تغییرات پوستی
8. سایر علل
از دیگر علل بروز پروتئینوری می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- اختلال عملکردی که روی لوله های کلیوی تاثیر می گذارد
- التهاب دستگاه ادراری که ممکن است نتیجه بیماری هایی مانند عفونت دستگاه ادراری یا تومور باشد
- تولید بیش از حد پروتئین های خاص
عوامل خطر زای پروتئینوری
به طور کلی مردم آفریقایی، اسپانیایی، لاتین، بومیان آمریکا و آسیایی تبار بیشتر از سایرین مشکلات کلیوی تجربه می کنند. همچنین برخی افراد بیشتر در معرض ابتلا به پروتئینوری قرار دارند.
عوامل خطر زای شایع در این عارضه عبارتند از :
- سن : افراد مسن معمولا دچار کم آبی بدن و مشکلات کلیوی می شوند. خانم های باردار 40 ساله و بالاتر نیز بیشتر در معرض خطر ابتلا به پره اکلامپسی قرار دارند
- فشار خون بالا : افراد مبتلا به فشار خون بالا بیشتر در معرض ابتلا به دیابت و اختلالات کلیوی قرار دارند
- دیابت : دیابت شایع ترین علت بیماری مزمن کلیه است. همچنین با پره اکلامپسی و گلومرولونفریت رابطه دارد
- سابقه خانوادگی : اگر فرد سابقه خانوادگی بیماری کلیوی یا پره اکلامپسی داشته باشد، احتمال ابتلا به پروتئینوری بیشتر خواهد بود
- وزن بدن بالاتر : فشار خون بالا، دیابت و پره اکلامپسی با اضافه وزن یا چاقی مرتبط هستند
علائم پروتئینوری
آسیب کلیه در موارد اولیه هیچ علامتی نخواهد داشت زیرا تنها مقادیر کمی پروتئین در ادرار وجود دارد اما با پیشرفت آسیب کلیه پروتئین بیشتری وارد ادرار می شود و ممکن است علائم زیر بروز کند :
- ادرار کف آلود
- تورم در دست ها، پاها، صورت یا شکم
- تکرر ادرار
- گرفتگی عضلات در شب
- حالت تهوع
- استفراغ
- کم اشتهایی
تشخیص پروتئینوری
تنها راه تشخیص پروتئینوری از طریق آزمایش ادرار است که میزان پروتئین موجود در ادرار را اندازه گیری می کند.
طی این آزمایش پزشک یک میله یا یک چوب پلاستیکی کوچک پوشیده شده با مواد شیمیایی را در نمونه ادرار قرار می دهد. اگر پروتئین آن بیش از حد باشد، رنگ چوب تغییر می کند. سپس بقیه ادرار به آزمایشگاه فرستاده می شود و زیر میکروسکوپ بررسی می شود.
اگر پزشک به مشکلات کلیوی مشکوک باشد، آزمایش ادرار را 3 بار در 3 ماه تکرار می کند تا علل موقتی پروتئینوری را رد کند. همچنین ممکن است از آزمایش های زیر برای تعیین علت پروتئینوری استفاده کند:
- آزمایش 24 ساعته پروتئین ادرار : در این آزمایش چندین نمونه ادرار در طول یک روز جمع آوری می شود و برای بررسی به آزمایشگاه ارسال می شود
- آزمایش خون نرخ فیلتر گلومرولی : این آزمایش عملکرد کلیه را بررسی می کند
- تست های تصویر برداری : ممکن است از سونوگرافی یا سی تی اسکن برای به دست آوردن عکس های دقیق از کلیه ها و مجاری ادراری استفاده شود
- نمونه برداری کلیه : در طول نمونه برداری پزشک نمونه ای از کلیه جدا کرده و برای بررسی علائم آسیب کلیه به آزمایشگاه می فرستد
درمان پروتئین در ادرار
اگر پروتئینوری موقتی یا خفیف باشد احتمالا نیازی به درمان نخواهد بود اما اگر پروتئینوری به صورت مداوم رخ دهد لازم است بیماری زمینه ای درمان شود.
درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد :
- تغییرات رژیم غذایی : اگر فرد به بیماری کلیوی، دیابت یا فشار خون بالا مبتلا باشد، پزشک تغییرات خاصی در رژیم غذایی توصیه می کند
- مدیریت وزن : حفظ وزن متوسط ممکن است به فرد در مدیریت اختلالاتی که عملکرد کلیه را مختل می کنند کمک کند
- داروی فشار خون : اگر فرد به فشار خون بالا یا دیابت مبتلا باشد ممکن است پزشک دارویی برای کمک به کاهش فشار خون تجویز کند
- داروی دیابت : ممکن است برای کنترل قند خون بالا به دارو یا انسولین درمانی نیاز باشد
- دیالیز : در گلومرولونفریت و نارسایی کلیه از دیالیز برای کمک به مدیریت فشار خون بالا و عدم تعادل مایعات استفاده می شود
چشم انداز پروتئینوری
پروتئینوری می تواند موقتی باشد، بنابراین برخی افراد مبتلا به پروتئینوری نیازی به درمان ندارند. با این حال این عارضه اغلب نشانه این است که کلیه ها به درستی خون را فیلتر نمی کنند. بنابراین هدف از درمان، مدیریت هر گونه بیماری احتمالی و زمینه ای در فرد می باشد.
در صورت لزوم پزشک می تواند یک برنامه درمانی برای کمک به محافظت از کلیه ها و کاهش علائم مرتبط ایجاد کند.
منبع: healthline
