هیدرونفروز (به انگلیسی: Hydronephrosis) وضعیتی است که معمولا به دلیل مسدود شدن جریان ادرار از کلیه رخ داده و به دنبال آن به کلیه ها فشار وارد می شود که می تواند آسیب این اندام را به دنبال داشته باشد.
این وضعیت می تواند یک یا به ندرت هر دو کلیه را درگیر کند و در صورت عدم درمان ممکن است به آسیب دائمی کلیه یا نارسایی کلیوی منجر شود.
در ادامه قصد داریم درباره هیدرونفروز و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
هیدرونفروز چیست؟
سیستم ادراری متشکل از مثانه، کلیه ها و لوله هایی به نام حالب است که کلیه ها را به مثانه متصل می کنند.
کلیه ها در حالت عادی برای خارج کردن مواد زائد از بدن خون را فیلتر کرده و با تولید ادرار، مواد زائد را به سمت پایین لوله های متصل به مثانه انتقال می دهند. سپس ادرار از لوله ای به نام مجرای ادرار عبور کرده و از بدن دفع می شود.
در صورتی که سیستم ادراری دچار مشکل عملکردی شود احتمال بروز هیدرونفروز یا ورم کلیه وجود دارد که در هر سن و سالی ممکن است رخ دهد و اغلب تنها یک کلیه و به ندرت دو کلیه را تحت تاثیر قرار می دهد.
فشار ایجاد شده به کلیه ها در هیدرونفروز معمولا به دلیل مسدود شدن جریان ادرار از کلیه ها رخ می دهد و زمانی که ادرار نتواند به درستی از کلیه خارج شود ممکن است اندام متورم یا کشیده شود.
انسداد در دستگاه ادراری که می تواند به هیدرونفروز بینجامد شامل سنگ کلیه یا بزرگ شدن پروستات می باشد. در اغلب موارد عضله نزدیک محل اتصال مجرای ادرار و مثانه دچار مشکل شده و باعث می شود ادرار به کلیه ها برگردد.
علائم هیدرونفروز
هیدرونفروز در بزرگسالان بسته به علت آن ممکن است هیچ علامتی ایجاد نکند. با این حال علائم در صورت بروز به صورت زیر خواهد بود :
- کاهش دفعات یا حجم ادرار
- خون در ادرار
- درد در پشت، شکم یا پهلو
- هر گونه علامت عفونت ادراری مانند ادرار دردناک، ادرار کدر یا میل شدید به ادرار کردن
- تب
- تهوع و استفراغ
هیدرونفروز در نوزادان معمولا هیچ علامتی ندارد اما در صورت بروز، علائم می تواند شامل موارد زیر باشد :
- عفونت ادراری چندگانه زمانی که تنها علامت ظاهر شده تب غیر قابل توضیح باشد
- درد در شکم یا پهلو
- خون در ادرار
- تب
- عدم تغذیه کافی
- کمبود انرژی
- تحریک پذیری
علت هیدرونفروز
هیدرونفروز ممکن است به دلیل دو عامل اصلی ایجاد شود.
در طول یک اپیزود رفلاکس مجرای ادراری، دریچه عضلانی که مجرای ادرار را به مثانه متصل می کند به درستی کار نمی کند که باعث می شود ادرار به کلیه ها رفلاکس کرده یا به عقب جریان یابد.
گاهی اوقات نیز انسداد در مثانه، کلیه یا لوله های حالب از خروج ادرار از کلیه جلوگیری می کند. علت زمینه ای این مسئله می تواند انسداد، فشار یا مشکل جریان خارج از دستگاه ادراری باشد.
در بزرگسالان موارد متعدد ممکن است باعث بروز انسداد شود اما این مسئله اغلب به دلیل یک وضعیت یا بیماری زمینه ای رخ می دهد، مانند :
- بارداری ممکن است باعث ایجاد فشار رحم روی لوله های متصل کننده مثانه و کلیه ها شده و آن ها را مسدود کند. هیدرونفروز در دوران بارداری چندان غیر عادی نیست
- سنگ های کلیه می توانند از کلیه خارج شده و پس از ورود به لوله ای در سیستم ادراری باعث انسداد شوند
- بزرگ شدن غده پروستات ممکن است با افزایش سن در اطراف مجرای ادرار بین مثانه و آلت تناسلی بپیچد که می تواند مجرای ادرار را در نزدیک خروجی مثانه فشرده و مسدود کند
- برخی سرطان ها مانند سرطان کلیه، پروستات، مثانه، دهانه رحم و تخمدان می توانند روی سیستم ادراری تاثیر بگذارند. اگر تومور به بخشی از سیستم ادراری فشار بیاورد می تواند جریان ادرار از کلیه ها را مسدود کند
- لوله های متصل کننده مثانه و کلیه ها ممکن است مسدود یا باریک شوند. این مسئله معمولا به دلیل آسیب یا عفونت رخ می دهد
- اعصاب اطراف مثانه ممکن است آسیب ببیند که می تواند روی عملکرد این اندام تاثیر بگذارد
ناگفته نماند در نوزادان زمانی که بخشی از سیستم ادراری قبل از تولد به درستی تشکیل نشود ممکن است انسداد ایجاد شود.
تشخیص هیدرونفروز
پزشکان معمولا از اسکن سونوگرافی هیدرونفروز برای تشخیص این بیماری استفاده می کنند که در آن با کمک امواج صوتی، اندام های داخل بدن مشاهده شده و به پزشک امکان بررسی وجود تورم در کلیه ها را می دهد.
بسیاری از خانم ها در دوران بارداری برای بررسی سلامت جنین در حال رشد سونوگرافی انجام می دهند که تصویری از جنین و اندام های داخلی بدن جنین ایجاد می کند. اگر کلیه های جنین متورم به نظر برسد لازم است در طول بارداری آزمایش های سونوگرافی بیشتری انجام شود.
بعد از تولد نوزاد نیز می توان سونوگرافی کلیه انجام داد که مشابه سونوگرافی کلیه در بزرگسالان می باشد.
اگر کلیه های فرد در تصاویر سونوگرافی متورم به نظر برسد، ممکن است پزشک آزمایش های بیشتری تجویز کند. برخی آزمایش ها که می توانند به یافتن علت اصلی هیدرونفروز کمک کنند عبارتند از :
- آزمایش ادرار می تواند به بررسی عفونت یا خون در ادرار کمک کند
- آزمایش خون می تواند به بررسی عفونت کمک کند
- اسکن هسته ای تخصصی از کلیه ها نحوه حرکت ادرار در بدن را نشان می دهد
- سی تی اسکن می تواند تصویری سه بعدی از سیستم ادراری و اندام های مجاور ایجاد کند
رادیوگرافی VCUG یک اشعه ایکس خاص است که نشان می دهد رفلاکس یا انسداد در این ناحیه وجود دارد یا خیر. در این تکنیک پزشک یک رنگ خاص به ادرار در مثانه اضافه می کند که به مشخص شدن مسیر جریان ادرار در تصاویر اشعه ایکس کمک می کند.
پزشکان از این آزمایش برای تشخیص رفلاکس ادراری در بزرگسالان و نوزادان استفاده می کنند.
درمان هیدرونفروز
پزشک با توجه به علت اصلی، شدت وضعیت و علائم آن، نوع درمان هیدرونفروز را مشخص می کند.
زمانی که هیدرونفروز شدید است ممکن است نیاز به تخلیه ادرار مکرر باشد تا فشار روی مثانه و خطر آسیب دائمی کلیه کاهش یابد. پزشک با وارد کردن یک لوله نازک به نام کاتتر از طریق مجرای ادرار به داخل مثانه یا یک لوله خاص به نام لوله نفروستومی در کلیه این کار را انجام می دهد.
قبل از درمان علت اصلی هیدرونفروز ممکن است دارویی برای کنترل هر گونه درد تجویز شود. همچنین برای درمان یا پیشگیری از عفونت دستگاه ادراری احتمالا به مصرف آنتی بیوتیک نیاز خواهد بود.
در بزرگسالان، علت اصلی هیدرونفروز گاهی اوقات خود به خود بر طرف می شود و فرد به هیچ درمانی نیاز نخواهد داشت. با این حال در اکثر موارد برای رفع انسداد یا رفلاکس نیاز به جراحی است که می تواند کم تهاجمی بوده و تنها با چند برش کوچک و یک لوله نازک با نور و دوربین انجام شود.
در سایر موارد ممکن است به برش های بزرگ تر و ابزار بیشتری نیاز باشد. در برخی موارد نیز امکان درمان این بیماری با دارو وجود دارد.
در صورتی که بارداری علت بروز هیدرونفروز باشد معمولا نیازی به درمان نیست و با پایان یافتن دوره بارداری، علائم از بین می رود.
در مورد نوزادانی که قبل از تولد به هیدرونفروز مبتلا شده اند ممکن است نیاز به انجام آزمایش های بیشتر یا سونوگرافی در چندین هفته بعد از تولد باشد تا از عملکرد طبیعی کلیه ها و مثانه اطمینان حاصل شود. لازم به ذکر است در بسیاری از نوزادان، هیدرونفروز به مرور زمان خود به خود بر طرف می شود.
از آن جا که نوزادان مبتلا به هیدرونفروز بیشتر در معرض ابتلا به عفونت ادراری هستند، پزشکان ممکن است به آن ها آنتی بیوتیک بدهند تا خطر ابتلا به عفونت ادراری کاهش یابد.
نوزادان مبتلا به هیدرونفروز شدید معمولا نیاز به جراحی دارند. اگر علت این مسئله انسداد لوله های بین کلیه و مثانه باشد پزشک می تواند عمل جراحی به نام پیلوپلاستی انجام دهد که طی آن بخشی از لوله که مسدود شده را برداشته و دو انتهای باقی مانده را به هم وصل می کند.
عوارض هیدرونفروز
هیدرونفروز درمان نشده می تواند فشار زیادی روی کلیه های فرد وارد کند که ممکن است آسیب دائمی کلیه یا حتی نارسایی کلیه را به دنبال داشته باشد.
اگر هر دو کلیه دچار نارسایی کامل کلیه شوند، فرد نیاز به پیوند کلیه یا دیالیز خواهد داشت. دیالیز فرایندی است که مواد زائد و مایعات اضافی موجود در خون را با استفاده از دستگاه خارج از بدن فیلتر می کند.
منبع: medicalnewstoday
