پایین بودن سطح پلاکت خون (به انگلیسی: Low Platelet Count) که به نام ترومبوسیتوپنی (به انگلیسی: Thrombocytopenia) نیز شناخته شده از اختلالات خونی است که به دلیل کاهش تعداد سلول های پلاکت در خون رخ می دهد.
این مسئله ممکن است به دلایل مختلف رخ دهد و طیف علائم آن از خفیف تا شدید متغیر می باشد.
در ادامه قصد داریم درباره ترومبوسیتوپنی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
ترومبوسیتوپنی چیست؟
خون از چندین نوع سلول تشکیل شده که در مایعی به نام پلاسما شناور هستند و عبارتند از :
- گلبول های قرمز خون
- گلبول های سفید خون
- پلاکت ها که به نام ترومبوسیت نیز شناخته شده اند
همان طور که احتمالا می دانید زمانی که پوست آسیب می بیند یا ترک بر می دارد، پلاکت های خون به هم چسبیده و برای جلوگیری از خونریزی، لخته خون تشکیل می دهند. بنابراین در صورتی که پلاکت کافی در خون فرد وجود نداشته باشد بدن نمی تواند در شرایط ضروری لخته ایجاد کند.
وضعیت پایین بودن سطح پلاکت در خون بسته به علت اصلی آن می تواند خفیف یا شدید باشد.
برخی افراد مبتلا به این عارضه ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند اما در موارد شدیدتر، خونریزی غیر قابل کنترل می تواند به مرگ فرد منجر شود.
لازم به ذکر است ترومبوسیتوپنی می تواند در اثر برخی عوامل و علل از جمله بارداری، بیماری هایی همچون لوسمی یا مصرف برخی داروها مانند رقیق کننده های خون ایجاد شود. به همین دلیل گزینه های درمانی مختلفی برای این وضعیت وجود دارد که ممکن است بسته به علت اصلی بیماری متفاوت باشد.
علائم ترومبوسیتوپنی
این که فرد مبتلا به ترومبوسیتوپنی علائم خاصی را تجربه کند یا خیر، به میزان کم بودن پلاکت در خون او بستگی دارد اما به طور کلی در پلاکت خون پایین ممکن است موارد زیر تجربه شود :
- کبودی های قرمز، بنفش یا قهوه ای که به آن پورپورا گفته می شود
- بثورات با نقاط قرمز یا بنفش کوچک که پتشی نامیده می شود
- خونریزی بینی
- خونریزی لثه
- خونریزی زخم ها که برای مدت طولانی ادامه دارد یا خود به خود متوقف نمی شود
- خونریزی شدید در دوره قاعدگی
در موارد شدیدتر ممکن است خونریزی داخلی نیز وجود داشته باشد که علائم آن عبارتند از :
- وجود خون در مدفوع
- وجود خون در ادرار
- استفراغ خونی یا بسیار تیره
لازم به ذکر است در صورت مشاهده علائم خونریزی داخلی باید فورا به پزشک مراجعه شود.
علاوه بر این در موارد نادر ترومبوسیتوپنی ممکن است به خونریزی در مغز منجر شود. بنابراین در صورت پایین بودن سطح پلاکت و بروز سردرد یا مشکلات عصبی لازم است حتما با پزشک مشورت شود.
علت ترومبوسیتوپنی
دلایل بالقوه متعددی برای کاهش تعداد پلاکت های خون وجود دارد، از جمله :
1. مشکلات مغز استخوان
مغز استخوان بافت اسفنجی داخل استخوان است که تمام اجزای خون از جمله پلاکت ها در آن تولید می شوند. این بافت به دلایل مختلف ممکن است پلاکت کافی تولید نکند، از جمله :
- کم خونی آپلاستیک
- کمبود ویتامین های خاص مانند ویتامین B12، فولات و آهن
- عفونت های ویروسی مانند اچ آی وی، ویروس اپشتین بار، اوریون، سرخجه و آبله مرغان
- قرار گرفتن در معرض شیمی درمانی، پرتو درمانی یا مواد شیمیایی سمی
- مصرف بیش از حد الکل
- سیروز
- انواع خاصی از سرطان ها مانند لوسمی و لنفوم
- بیماری ام دی اس
- بیماری های ژنتیکی مانند سندرم می هگلین و سندرم ویسکوت – آلدریچ
2. تخریب پلاکت
پلاکت در بدن افرادی که به ترومبوسیتوپنی مبتلا نیستند حدود 7 تا 10 روز زنده می ماند و پایین بودن سطح آن می تواند نتیجه تخریب بیش از حد و زود هنگام باشد.
برخی دلایلی که بدن ممکن است پلاکت های خود را از بین ببرد عبارتند از :
- عوارض جانبی برخی داروها از جمله دیورتیک ها، برخی آنتی بیوتیک ها، رقیق کننده های خون و داروهای ضد تشنج
- بزرگ شدن طحال
- اختلالات خود ایمنی مانند ترومبوسیتوپنی ایمنی، لوپوس یا آرتریت روماتوئید
- بارداری به خصوص در هفته های پایانی قبل از زایمان
- عفونت باکتریایی در خون
- بیماری های جدی نادر مانند پورپورای ترومبوسیتوپنیک ترومبوتیک، سندرم اورمیک همولیتیک و انعقاد درون رگی منتشر
- عمل جراحی؛ پلاکت ها ممکن است هنگام عبور دادن دستگاه هایی که برای جراحی بای پس یا انتقال خون و همچنین دریچه های قلب مصنوعی استفاده می شوند از بین بروند
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر حدس می زنید علائمی که تجربه کرده اید به دلیل پایین بودن سطح پلاکت خون است لازم است با یک متخصص صحبت کنید، به خصوص اگر علائم جدی باشد مانند زخم یا بریدگی که خونریزی آن متوقف نمی شود یا وجود خون در مدفوع یا ادرار.
همچنین در صورتی که به دلایلی همچون ابتلا به بیماری خاص، سابقه خانوادگی یا مصرف برخی داروها در معرض خطر ابتلا به ترومبوسیتوپنی هستید، ضروری است به طور منظم معاینه شوید.
تشخیص ترومبوسیتوپنی
1. معاینه فیزیکی
اگر پزشک به پایین بودن سطح پلاکت مشکوک باشد، ابتدا معاینه فیزیکی انجام می دهد و بدن بیمار را از نظر کبودی غیر طبیعی یا وجود پتشی (نقاط کوچک قرمز و بنفش) بررسی می کند. این موارد نشانه خونریزی مویرگی هستند که اغلب با تعداد کم پلاکت ها همراه می باشند.
پزشک همچنین ممکن است برای بررسی بزرگ بودن طحال یا کبد، شکم فرد را معاینه کند.
2. سابقه پزشکی
پزشک برای بررسی سابقه پزشکی فرد درباره موارد زیر سؤالاتی می پرسد :
- آیا سابقه خانوادگی اختلالات خونریزی دارید؟
- چه داروهایی مصرف می کنید؟
- چه مکمل های گیاهی مصرف می کنید؟
- الگوهای غذایی شما چیست؟
- آیا مواد مخدر تزریقی یا الکل مصرف می کنید؟
- روش هایی که برای ایمنی روابط جنسی استفاده می کنید چیست؟
اگر پزشک تشخیص دهد تعداد پلاکت های بدن فرد پایین است، اطلاعات به دست آمده از این سوالات می تواند به او کمک کند تا وضعیت را به طور موثری درمان کند.
3. آزمایش های تشخیصی
چندین آزمایش از جمله آزمایش های خون، مغز استخوان و سونوگرافی وجود دارد که به پزشک در تشخیص بیماری و تعیین علت زمینه ای آن کمک می کند.
4. آزمایش های خون
برای تشخیص پایین بودن تعداد پلاکت ها، پزشک باید آزمایش شمارش کامل خون یا CBC انجام دهد.
طی این آزمایش تعداد سلول های خونی بررسی می شود و در صورتی که تعداد پلاکت ها کمتر از حد لازم باشد باید مورد بررسی قرار بگیرد. لازم به ذکر است سطح طبیعی پلاکت ها معمولا بین 150000 تا 450000 پلاکت در هر میلی لیتر خون متغیر است.
همچنین ممکن است پزشک خون فرد را زیر میکروسکوپ بررسی کند تا ببیند ظاهر پلاکت ها چگونه به نظر می رسند.
علاوه بر این گاهی خون از نظر آنتی بادی های پلاکتی (پروتئین هایی که پلاکت ها را از بین می برند) آزمایش می شود. آنتی بادی های پلاکتی ممکن است در اثر عارضه جانبی برخی داروها مانند هپارین یا به دلایل ناشناخته تولید شوند.
آزمایش های لخته شدن خون از جمله آزمایش PTT و PT نیز ممکن است نیاز باشد. در این آزمایش ها مواد شیمیایی خاصی به نمونه خون اضافه می شود تا زمان لخته شدن خون مشخص شود.
5. سونوگرافی
اگر پزشک به بزرگ شدن طحال مشکوک باشد ممکن است سونوگرافی تجویز کند. در این آزمایش از امواج صوتی برای ایجاد تصویری از طحال استفاده می شود.
6. آسپیراسیون مغز استخوان و بیوپسی
ممکن است نیاز به انجام آزمایش مغز استخوان باشد که شامل دو نوع بیوپسی و آسپیراسیون می باشد. در برخی موارد لازم است هر دو آزمایش همزمان انجام شوند.
طی آسپیراسیون مغز استخوان مقدار کمی از مغز استخوان از یکی از استخوان ها خارج می شود و در بیوپسی مغز استخوان نمونه‌ای از مغز استخوان مرکزی، معمولا از استخوان لگن جدا می شود.
درمان ترومبوسیتوپنی
گزینه های درمانی مورد استفاده برای ترومبوسیتوپنی می تواند متفاوت باشد. پزشک معمولا با توجه به علت زمینه ای و شدت بیماری، نوع درمان مناسب را تعیین می کند.
اگر وضعیت خفیف باشد ممکن است پزشک فقط وضعیت بیمار را زیر نظر داشته باشد و اقدام خاصی انجام ندهد اما اگر وضعیت شدیدتر باشد احتمالا به درمان پزشکی نیاز خواهد بود.
گزینه های درمانی موجود شامل موارد زیر است :
- انتقال خون یا پلاکت
- تغییر داروهایی که باعث کاهش تعداد پلاکت می شوند
- تجویز استروئیدها، ایمونو گلوبولین یا سایر داروهایی که سیستم ایمنی را سرکوب می کنند
- عمل جراحی برای برداشتن طحال
مدیریت ترومبوسیتوپنی
اگر فرد در معرض خطر ابتلا به این عارضه قرار داشته باشد نیاز به برنامه ریزی منظم برای ملاقات با پزشک برای بررسی علائم و نشانه های بالقوه دارد. همچنین لازم است در مورد مکمل ها یا داروهای مصرفی خود با پزشک مشورت کند.
توجه داشته باشید برخی از داروهای مسکن بدون نسخه مانند ایبوپروفن و آسپرین می توانند خون را رقیق کنند.
پزشک احتمالا توصیه می کند فرد در صورت امکان از فعالیت هایی مانند ورزش های تماسی که او را در معرض خطر آسیب های خونریزی قرار می دهد خودداری کند یا در مورد اقدامات ایمنی در این ورزش ها با پزشک خود صحبت کند.
به علاوه در صورتی که طی عمل جراحی طحال فرد برداشته شود، لازم است مراقب علائم احتمالی عفونت باشد زیرا برداشتن طحال می تواند خطر ابتلا به عفونت را افزایش دهد.
پیشگیری از ترومبوسیتوپنی
پزشک ممکن است به دلایل مختلف تعداد پلاکت خون را بررسی کند. همچنین در برخی موارد طی آزمایش خون روتین مشخص می شود سطح پلاکت خون در فرد پایین است.
پزشک معمولا به افرادی که به دلیل یک بیماری زمینه ای یا سابقه پزشکی در معرض خطر ابتلا به این عارضه قرار دارند توصیه هایی جهت پیشگیری می کند که می تواند شامل موارد زیر باشد :
- پرهیز از فعالیت های با خطر بالای خونریزی یا کبودی (مانند ورزش های تماسی)
- محدود کردن مصرف الکل
- تغییر در رژیم غذایی
- قطع یا جایگزین کردن داروهایی که روی سطح پلاکت ها اثر می گذارند از جمله آسپرین و ایبوپروفن
- دریافت برخی واکسن های خاص
- اجتناب از مواد شیمیایی سمی
عوارض ترومبوسیتوپنی
این عارضه در صورت عدم درمان ممکن است بسیار جدی شده و خونریزی داخلی مغز یا روده به همراه داشته باشد.
ترومبوسیتوپنی در بدترین موارد می تواند به مرگ بیمار منجر شود، به همین دلیل افرادی که به هر دلیل خود را در معرض خطر می بینند لازم است حتما با پزشک مشورت کنند.
منبع: healthline
