واسکولیت (به انگلیسی: Vasculitis) به گروه بزرگی از بیماری ها گفته می شود که با التهاب عروق خونی از جمله سرخرگ ها، سیاهرگ ها و مویرگ ها همراه بوده و می توانند روی بخش های مختلف بدن تاثیر بگذارند.
بیماری های گروه واسکولیت انواع و اشکال مختلف داشته و با توجه به ناحیه درگیر علائم گوناگونی ایجاد می کنند که از جمله مهم ترین آن ها می توان به تب، خستگی و درد مفاصل اشاره کرد.
در ادامه قصد داریم درباره واسکولیت و علل، علائم، انواع و شیوه های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
واسکولیت چیست؟
واسکولیت به معنای التهاب عروق خونی می باشد و با کاهش اکسیژن رسانی می تواند به اندام های خاص آسیب بزند، تاثیر و علائم آن به این بستگی دارد که کدام قسمت از بدن تحت تاثیر قرار گرفته باشد.
این عارضه که به نام آنژییت نیز شناخته شده باعث تغییراتی در دیواره عروق خونی می شود که ممکن است به زخم، ضعیف شدن، باریک شدن و ضخیم شدن عروق منجر شود.
واسکولیت می تواند حاد و کوتاه مدت یا مزمن و بلند مدت باشد. در برخی موارد ممکن است اندام های بدن تحت تاثیر قرار گیرند به خصوص اگر خون کافی و سرشار از مواد مغذی و اکسیژن دریافت نکنند که گاهی حتی به مرگ منجر می شود.
علت واسکولیت
واسکولیت زمانی رخ می دهد که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به عروق خونی حمله کند. اگرچه علت این عارضه هنوز به طور دقیق مشخص نشده اما برخی عوامل محرک آن عبارتند از :
- عفونت ها
- برخی سرطان ها
- برخی اختلالات سیستم ایمنی بدن
- واکنش های آلرژیک
زمانی که عروق خونی تحت تاثیر واسکولیت قرار می گیرند معمولا ملتهب شده و مشکلاتی همچون ضخیم شدن دیواره عروق خون، نازک شدن عروق و کاهش جریان خون را به دنبال دارند.
کاهش جریان خون به معنای دریافت اکسیژن و مواد مغذی کمتر توسط اندام ها و بافت های بدن است. عروق خونی آسیب دیده بیشتر در معرض لخته شدن خون قرار دارند که علت آن باریک شدن آن ها می باشد. به علاوه با ضعیف شدن عروق ممکن است آنوریسم ایجاد شود.
انواع واسکولیت
واسکولیت دو نوع اصلی دارد که شامل واسکولیت اولیه (که علت مشخصی ندارد) و واسکولیت ثانویه می باشد. واسکولیت ثانویه ممکن است به دلیل یک بیماری خاص از جمله موارد زیر رخ دهد :
- عفونت : عفونت ناشی از ویروس هپاتیت C می تواند باعث بروز کرایوگلوبولینمی (نوعی واسکولیت) شود
- اختلالات سیستم ایمنی : آرتریت روماتوئید و لوپوس نمونه های آن هستند
- واکنش های آلرژیک : برخی از داروها می توانند باعث واسکولیت شوند
- برخی سرطان ها : سرطان خون و لنفوم نمونه های آن هستند
برخی انواع خاص واسکولیت عبارتند از :
- بیماری بهجت
- بیماری برگر
- واسکولیت سیستم عصبی مرکزی
- سندرم چرگ اشتراوس
- کرایوگلوبولینمی
- آرتریت سلول غول آسا
- پورپورای هنوخ شوئن لاین
- بیماری کاوازاکی
- آرتریت تاکایاسو
- گرانولوماتوز وگنر
- گلومرولونفریت سریع پیشرونده
هر یک از این موارد بخش های مختلف بدن را تحت تاثیر قرار داده و علائم مختلفی ایجاد می کنند.
علائم واسکولیت
علائم واسکولیت (در صورت وجود) با توجه به این که کدام یک از عروق خونی تحت تاثیر قرار گرفته و کدام اندام ها آسیب دیده متفاوت است.
برخی از شایع ترین علائم واسکولیت عبارتند از:
- تب
- خستگی
- کاهش وزن، کاهش اشتها
- درد مفصل
- درد عضلانی
- بی حسی و ضعف
موارد زیر علائم و نشانه های انواع خاص واسکولیت هستند :
1. بیماری بهجت
در این بیماری علائم بسیار متنوع می باشد که ممکن است ناپدید شده و دوباره ظاهر شوند. نواحی آسیب دیده شامل موارد زیر می باشد :
- دهان : زخم هایی مانند زخم شانکر که به صورت ضایعات برجسته و گرد در دهان ایجاد شده و به زخم های دردناک تبدیل می شوند
- پوست : برخی افراد ممکن است دچار زخم های شبیه آکنه روی پوست خود شوند در حالی که برخی دیگر احتمالا گره های قرمز، برجسته و حساس به خصوص روی پاهای خود داشته باشند
- دستگاه تناسلی : این عارضه بیشتر در ناحیه کیسه بیضه مردان و ناحیه فرج در زنان رخ می دهد و به صورت ضایعات زخم قرمز و گرد می باشد
- چشم ها : التهاب چشمی به نام یووئیت
- مفاصل : معمولا شامل ورم و درد در زانو و گاهی مچ پا، آرنج یا مچ دست می باشد
- رگ های خونی : التهاب سیاهرگ ها و سرخرگ های بزرگ باعث درد و ورم دست و پا می شوند
- دستگاه گوارش : شامل درد شکمی و اسهال و همچنین خونریزی احتمالی در سیستم گوارش می باشد
- مغز : شامل التهاب در مغز و سیستم عصبی است که می تواند باعث بروز سردرد، تب، عدم تعادل و گم گشتگی شود
2. بیماری برگر
بیماری برگر روی سیاهرگ ها و سرخرگ های دست و پا اثر می گذارد و طی آن عروق خونی متورم شده و با لخته شدن خون مسدود می شوند که به آن ترومبوز گفته می شود. این عارضه در نهایت به بافت های پوست آسیب رسانده و گاهی ممکن است به عفونت و قانقاریا منجر شود. خطر ابتلا به بیماری برگر با سیگار کشیدن دائمی مرتبط است.
علائم اولیه این بیماری اغلب شامل درد در ناحیه دست و پا هنگام ورزش است که از جریان خون نا کافی به این نواحی نشات می گیرد. گاهی نیز ممکن است در زمان استراحت رخ دهد.
برخی علائم شایع در این بیماری عبارتند از :
- بی حسی دست و پا
- گز گز دست و پا
- سفید شدن دست و پا و انگشتان در هوای سرد
- زخم های پوستی
- قانقاریا در انگشتان دست و پا
- دردناک شدن مناطق آسیب دیده
3. واسکولیت سیستم عصبی مرکزی
این عارضه می تواند باعث بروز تغییرات ذهنی شود و مغز و نخاع را درگیر می کند. علائم و نشانه ها ممکن است شامل موارد زیر باشد :
- تغییرات ذهنی
- سردرد
- سردرگمی عمومی
- فلج یا ضعف عضلانی
- مشکلات بینایی
- دیس فازی، کما
- تشنج
- افسردگی
- میلوپاتی که نوعی اختلال در نخاع است
4. سندرم چرگ اشتراوس
این سندرم نادر باعث ایجاد التهاب در سرخرگ ها و سیاهرگ های کوچک در افرادی می شود که سابقه آلرژی یا آسم دارند.
خصوصیت اصلی این عارضه آسم است که ممکن است مدت ها قبل از شروع واسکولیت رخ دهد. علائم و نشانه های اولیه نیز احتمالا شامل موارد زیر باشد :
- رینیت آلرژیک (تب یونجه)
- پولیپ بینی
سپس فرد معمولا دچار ائوزینوفیلی (افزایش بیش از حد گلبول های سفید ائوزینوفیل) می شود. مرحله بعد شامل واسکولیت است که معمولا روی پوست، ریه ها، اعصاب، کلیه ها و سایر اندام اثر می گذارد.
در این عارضه تخریب اعصاب به صورت مکرر رخ می دهد که مونونوروپاتی مولتی پلکس نامیده می شود و با علائمی همچون سوزن سوزن شدن شدید، بی حسی، از بین رفتن عضلات دست ها و پاها و دردهای تیر کشنده همراه می باشد.
5. کرایوگلوبولینمی
این عارضه با عفونت هپاتیت C مرتبط است که باعث التهاب رگ های خونی و به دنبال آن غلیظ شدن غیر طبیعی خون می شود.
علائم بسته به نوع و اندام درگیر متفاوت است، اما معمولا با نشانه های زیر همراه است :
- مشکلات تنفسی
- خستگی
- گلومرولونفریت که کلیه ها را تحت تاثیر قرار می دهد
- درد مفصل
- درد عضلانی
- پورپورا یا لکه های بنفش روی پوست، اندام ها و غشاهای مخاطی
- سفید شدن دست و پا و انگشتان در سرما
- زخم پوست
6. آرتریت سلول غول آسا
این عارضه شامل التهاب دیواره سرخرگ ها می باشد و شایع ترین علائم آن عبارتند از :
- سردرد
- درد شانه
- درد در باسن
- درد فک بعد از جویدن
- تب
- تاری دید
علائم کمتر شایع عبارتند از :
- حساسیت پوست سر
- سرفه
- گلو درد
- درد زبان
- کاهش وزن
- افسردگی
- درد دست هنگام ورزش کردن
7. پورپورای هنوخ شوئن لاین
در این بیماری التهاب مویرگ ها در پوست و به طور مکرر در کلیه ها باعث بروز بثورات پوستی به خصوص در ناحیه باسن و پشت اندام های تحتانی بدن می شود. این بیماری با آرتریت و گاهی درد گرفتگی در شکم ارتباط دارد.
شایع ترین علائم عبارتند از :
- بثورات پوستی که شبیه کبودی های کوچک یا لکه های قرمز در باسن، آرنج و پاها هستند
- درد مفاصل به خصوص در ناحیه زانو و مچ پا
- دل درد
- حالت تهوع
- استفراغ
- اسهال
- خون در مدفوع؛ در صورتی که عروق خونی در روده و کلیه ها ملتهب شده باشند
8. بیماری کاوازاکی
این بیماری نوعی سندرم نادر با منشا ناشناخته است که باعث التهاب در دیواره سرخرگ ها در سراسر بدن از جمله سرخرگ های کرونری تامین کننده خون برای عضله قلب می شود.
کاوازاکی با علائمی همچون تب شدید، قرمزی چشم (ورم ملتحمه)، لب ها و غشای مخاطی دهان، التهاب لثه (بیماری زخم لثه)، ورم غدد گردن و بثورات قرمز روشن روی دست ها و پاها همراه است و معمولا کودکان خردسال را تحت تاثیر قرار می دهد.
9. آرتریت تاکایاسو
نوع نادری از واسکولیت است که طی آن سرخرگ بزرگ آئورت که خون را از قلب به بقیه بدن می رساند ملتهب شده و به انشعاب های اصلی آئورت آسیب وارد می شود.
فرد مبتلا به آرتریت تاکایاسو احتمالا از علائمی همچون درد دست یا قفسه سینه رنج می برد و افزایش فشار خون می تواند به سکته یا نارسایی قلبی در او منجر شود.
10. گرانولوماتوز وگنر
از علائم گرانولوماتوز وگنر می توان به درد چشم اشاره کرد. این عارضه باعث التهاب و آسیب عروق خونی می شود و اندام های مختلف از جمله ریه ها، کلیه ها و دستگاه های تنفسی فوقانی را تحت تاثیر قرار می دهد.
گرانولوماتوز وگنر یک بیماری تهدید کننده زندگی است که نیاز به سرکوب طولانی مدت سیستم ایمنی دارد و برخی افراد به دلیل سمی بودن درمان ممکن است جان خود را از دست بدهند.
11. گلومرولونفریت سریع پیشرونده
این وضعیت نوعی سندرم کلیه است که در صورت عدم درمان می تواند به سرعت به نارسایی حاد کلیه تبدیل شود.
تشخیص واسکولیت
برخی روش های تشخیص واسکولیت عبارتند از :
1. آزمایش های خون
آزمایش خون برای تشخیص دقیق واسکولیت ضروری است و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- آزمایش ESR : در این آزمایش نمونه ای از گلبول های قرمز خون در لوله آزمایش حاوی مایع قرار می گیرد و مدت زمانی که طول می کشد تا گلبول قرمز به انتهای ظرف برسد اندازه گیری می شود. در صورتی که سریع تر از حد طبیعی باشد به معنای بیماری التهابی می باشد
- آزمایش CRP : سطح CRP بالاتر از حد معمول نشان دهنده التهاب در بدن است
- تعداد پلاکت : پلاکت ها سلول های خونی هستند که برای جلوگیری از خونریزی به هم پیوند می خورند و بخشی از سیستم لخته شدن یا انعقاد خون را تشکیل می دهند
- شمارش کامل خون : به اضافه تست آنتی بادی های ضد سیتوپلاسم نوتروفیل
2. آزمایش های ادرار
آزمایش ادرار احتمالا شامل سنجش مقدار پروتئین یا گلبول های قرمز خون در ادرار می باشد و با کمک آن می توان مشکل کلیه را نیز تشخیص داد.
3. اسکن های تصویر برداری
از این تکنیک ها می توان برای مشاهده سرخرگ های بزرگ تر و انشعابات آن ها استفاده کرد. ممکن است از اشعه ایکس، سونوگرافی، سی تی اسکن یا اسکن ام آر آی برای این منظور استفاده شود.
4. آنژیوگرام
آنژیوگرام در واقع استفاده از اشعه ایکس روی عروق خونی است که طی آن یک لوله یا کاتتر نازک و قابل انعطاف داخل یک سیاهرگ یا سرخرگ بزرگ قرار گرفته و یک ماده رنگی از طریق کاتتر به عروق خونی تزریق می شود.
5. نمونه برداری
پزشک طی بیوپسی نمونه کوچکی از عروق خونی آسیب دیده را خارج کرده و آن را از نظر علائم واسکولیت بررسی می کند.
درمان واسکولیت
درمان واسکولیت به عوامل مختلفی بستگی دارد که از جمله آن ها می توان به شدت علائم، سن و سلامت عمومی فرد اشاره کرد. این عارضه گاهی اوقات بدون درمان دارویی و به صورت خود به خود برطرف می شود.
برخی داروهای رایج برای این عارضه عبارتند از :
استروئیدها
استروئیدها برای کاهش التهاب استفاده می شوند که از جمله آن ها می توان به پردنیزون یا متیل پردنیزولون اشاره کرد. این داروها ممکن است در طولانی مدت باعث عوارض جانبی شدید شوند، از جمله :
- افزایش وزن
- دیابت
- پوکی استخوان
داروهای سیستم ایمنی
اگر مصرف استروئیدها به تنهایی کافی نباشد پزشک ممکن است داروهای سیتوتوکسیک تجویز کند. این داروها سلول های ایمنی عامل التهاب را مهار می کنند و از جمله آن ها می توان به آزاتیوپرین و سیکلو فسفامید اشاره کرد.
عوارض واسکولیت
عوارض واسکولیت به نوع آن بستگی دارد و برخی از شایع ترین آن ها عبارتند از :
- آسیب به اندام ها : ضعیف شدن اکسیژن و خون رسانی به اندام ها می تواند به آسیب دیدگی آن ها منجر شود
- عود مکرر : حتی اگر درمان موفقیت آمیز باشد ممکن است دوره های عود مکرر وجود داشته باشد، برخی افراد به درمان طولانی مدت نیاز دارند
منبع: medicalnewstoday
