بزرگ شدگی طحال (به انگلیسی: Splenomegaly) یا اسپلنومگالی نوعی عارضه جدی است که در آن طحال بیش از حد بزرگ یا سنگین می شود.
این اندام که از اعضای داخلی مهم بدن است وظیفه تصفیه خون را بر عهده دارد و اندازه آن در حد یک مشت دست است اما در این عارضه اندازه اش بسیار بزرگ تر از این مقدار می شود.
در ادامه قصد داریم درباره بزرگ شدگی طحال و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
بزرگ شدگی طحال چیست؟
طحال از اندام های مهم بدن است و بزرگ شدگی طحال زمانی رخ می دهد که این اندام از حالت طبیعی بزرگ تر یا سنگین تر شود.
به طور کلی زمانی که اندازه طحال بین 12 تا 20 سانتی متر یا وزن آن بیش از 400 گرم باشد به آن بزرگ شدگی طحال می گویند و طحال بیش از حد بزرگ نیز زمانی اتفاق می افتد که اندازه این اندام بیش از 20 سانتی متر یا وزن آن بیش از 1 کیلوگرم باشد.
بزرگ شدگی طحال یک اتفاق نادر اما بالقوه کشنده است که می تواند به پارگی طحال منجر شود. این بیماری ممکن است به دلیل بیماری های زمینه ای همچون اختلالات خونی تا بیماری های کبدی ایجاد شود.
طحال بخشی از سیستم لنفاوی است که با ذخیره سلول های سفید خون و ایجاد پادتن ها به سیستم ایمنی بدن کمک می کند. این اندام در سمت چپ بدن درست زیر قفسه سینه قرار گرفته و وظایف زیر را بر عهده دارد :
- فیلتر کردن باکتری های با پوشش آنتی بادی
- پردازش مجدد گلبول های قرمز پیر
- بازیافت آهن در هموگلوبین
عملکرد طحال در مقابله با عفونت بسیار مهم است زیرا منبع دو نوع گلبول سفید خون به نام سلول های B و سلول های T می باشد. همان طور که می دانید گلبول های سفید خون از بدن در برابر باکتری ها و عفونت ها محافظت می کنند.
علت بزرگ شدگی طحال
برخی از شایع ترین علل بزرگ شدگی طحال عبارتند از :
- اختلالات مربوط به خون : بیماری هایی همچون سرطان خون، لنفوم یا میلو پرولیفراتیو ممکن است باعث حمله سلول های سرطانی به طحال و تکثیر سریع آن ها شوند که نتیجه آن بزرگ شدن اندازه طحال می باشد. تخمین زده شده در 64٪ موارد، علت بزرگ شدگی شدید طحال اختلالات مربوط به خون است
- بیماری های کبدی : بیماری هایی همچون سیروز یا هپاتیت می توانند فشار در کبد را افزایش داده و به بزرگ شدن طحال منجر شوند که در کنار کبد قرار گرفته است. هپاتواسپلنومگالی زمانی رخ می دهد که بزرگ شدگی و ورم هم در کبد و هم در طحال ایجاد شود
- عفونت طحال : از آن جا که طحال بخشی از سیستم ایمنی بدن است عفونت هایی مانند مونونوکلئوز، سل، اندوکاردیت باکتریایی یا اچ آی وی می توانند باعث بزرگ شدگی این اندام شوند
برخی از علل کمتر رایج بزرگ شدگی طحال عبارتند از :
- اختلالات بافت همبند از جمله لوپوس اریتماتوز سیستمیک و روماتیسم مفصلی
- سیتوپنی ها مانند کم خونی همولیتیک خود ایمنی یا پورپورای ترومبوسیتوپنی ایمنی
- اختلالاتی همچون آمیلوئیدوز یا سارکوئیدوز
- احتقان طحال از جمله نارسایی احتقانی قلب و پر فشاری ورید باب
- جداسازی طحال شامل بیماری هایی همچون سلول داسی شکل کودکان و کم خونی های همولیتیک
- ترومبوز وریدی مانند ترومبوز ورید کبدی یا پورتال
- بیماری های نادر مانند سندرم بانتی و طحال سرگردان
بزرگ شدگی طحال فارغ از علت آن یک عارضه نادر است و تخمین زده شده حدود 2 درصد افراد ممکن است در طول زندگی خود به آن دچار شوند.
لازم به ذکر است افراد مسن کمی بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند زیرا پوشش خارجی طحال با افزایش سن کمی نازک می شود.
علائم بزرگ شدگی طحال
بزرگ شدگی طحال همیشه با علائم همراه نیست اما گاهی ممکن است علائم زیر تجربه شود :
- نفخ شکم
- احساس پری شکم حتی بعد از مصرف غذای بسیار کم
- عفونت مکرر
- کم خونی
- خستگی
- ناراحتی یا درد در اطراف دنده های چپ
- خونریزی آسان
توجه داشته باشید علائم این عارضه اغلب به علت زمینه ای آن بستگی دارد. به عنوان مثال فرد مبتلا به بزرگ شدگی طحال مرتبط با سرطان ممکن است موارد زیر را تجربه کند :
- تعریق شبانه
- کاهش وزن بی دلیل
- ضعف
در حالی که فرد مبتلا به بزرگ شدگی طحال مرتبط با عفونت ممکن است علائم مختلف دیگری را تجربه کند، از جمله :
- تب
- احساس ناخوشی کلی (بی حالی)
- لرزش
این در حالیست که فرد مبتلا به بزرگ شدگی طحال مرتبط با اختلالات خونی می تواند علائم زیر را تجربه کند :
- خونریزی آسان
- کبودی آسان
- سبکی سر
- تنگی نفس
افراد معمولا نمی توانند بزرگ شدن طحال خود را احساس کنند اما پزشک با بررسی ناحیه سمت چپ دنده ها می تواند متوجه این مسئله شود.
چه زمانی به پزشک مراجعه شود؟
در صورت مشاهده علائم مرتبط با طحال بزرگ شده مانند علائم شکمی بی دلیل از جمله ورم، درد یا کاهش اشتها لازم است فرد به پزشک خود مراجعه کرده یا در منزل، ناحیه طحال خود را بررسی کند.
افراد مبتلا به نوعی بیماری زمینه ای که می تواند به بزرگ شدگی طحال منجر شود بهتر است از علائم بالقوه این عارضه مطلع باشند و در صورت مشاهده هر یک از آن ها با پزشک خود تماس بگیرند.
تشخیص بزرگ شدگی طحال
پزشک برای تشخیص بزرگ شدگی طحال از بیمار می خواهد علائم مشاهده شده را توصیف کند، سپس معاینه فیزیکی انجام می دهد و با بررسی ناحیه، بزرگ شدن طحال را بررسی می کند.
در صورتی که پزشک به این عارضه مشکوک باشد احتمالا آزمایش هایی تجویز خواهد کرد، از جمله :
- شمارش کامل خون : این آزمایش شامل اندازه گیری گلبول های سفید، قرمز و پلاکت ها است. پایین بودن سطح این سلول ها می تواند نشانه بزرگ شدگی طحال باشد
- تصویر برداری : معمولا شامل سی تی اسکن و سونوگرافی می باشد
- آزمایش های عملکرد کبد : سطوح بالای آنزیم های کبدی مانند AST و ALT ممکن است نشانه بزرگ شدن طحال باشد
لازم به ذکر است نوع آزمایش تجویز شده توسط پزشک به علت زمینه ای عارضه بستگی دارد.
درمان بزرگ شدگی طحال
از آن جا که بزرگ شدگی طحال معمولا به دلیل سایر بیماری های زمینه ای رخ می دهد درمان آن اغلب با بر طرف کردن بیماری های زمینه ای شروع می شود.
به عنوان مثال فرد مبتلا به بزرگ شدگی طحال مرتبط با کم خونی داسی شکل نیاز به تزریق خون دارد.
در برخی موارد مانند پارگی طحال یا سرطان ممکن است پزشک مجبور شود طحال فرد را طی عمل جراحی طحال برداری یا اسپلنکتومی از بدن خارج کند.
اگرچه طحال نیز مانند کیسه صفرا و آپاندیس از آن دسته اندام هایی است که بدن بدون آن می تواند به زندگی ادامه دهد با این حال از آن جا که این اندام حاوی مقدار زیادی خون است، عمل جراحی طحال برداری به دلیل احتمال خونریزی شدید می تواند خطرناک باشد.
علاوه بر این در حین درمان بیماری زمینه ای فرد باید مراقب باشد از آسیب های شکمی جلوگیری شود. ضربه به طحال بزرگ شده می تواند به پارگی طحال و خونریزی کشنده در این ناحیه منجر شود.
به عنوان مثال توصیه می شود این افراد از انجام ورزش های تماسی اجتناب کنند تا خطر آسیب دیدگی ها کاهش یابد.
عوارض بزرگ شدگی طحال
بزرگ شدگی طحال می تواند به پارگی طحال منجر شود که برای درمان آن به عمل جراحی و تزریق خون جهت جبران خون از دست رفته نیاز می باشد.
با برداشتن طحال احتمال ابتلای فرد به عفونت ها افزایش می یابد که شامل عفونت های ناشی از استرپتوکوک پنومونیه و نایسریا مننژیتیدیس می باشد.
از آن جا که طحال عضوی از سیستم ایمنی بدن می باشد در مقابله با عفونت ها نقش دارد. به همین دلیل در افرادی که تحت عمل جراحی طحال قرار می گیرند ممکن است برای مقابله با عفونت ها نیاز به مصرف آنتی بیوتیک های قوی تر نسبت به دیگران باشد.
منبع: medicalnewstoday
