کم خونی آپلاستیک (به انگلیسی: Aplastic anemia) نوعی کم خونی است که به سلول های بنیادی در مغز استخوان آسیب می رساند.
همان طور که می دانید سلول های بنیادی مسئول ساخت گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها هستند که برای سلامت انسان حیاتی می باشد.
در ادامه قصد داریم درباره کم خونی آپلاستیک و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
کم خونی آپلاستیک چیست؟
کم خونی آپلاستیک یا نارسایی مغز استخوان از اختلالات خونی است که به دلیل آسیب دیدگی سلول های بنیادی رخ می دهد. پزشکان بر این باور هستند که بیماری ها و اختلالات مختلف می توانند باعث کم خونی آپلاستیک شوند و شدت این بیماری از خفیف تا تهدید کننده زندگی متغیر می باشد.
زمانی که فرد به کم خونی آپلاستیک مبتلا می شود، مغز استخوان او سلول های خونی مورد نیاز بدن را ایجاد نمی کند. این مسئله باعث می شود فرد احساس بیماری کرده و خطر ابتلا به عفونت در او افزایش یابد.
این نوع کم خونی به خصوص در کودکان بزرگ تر، نوجوانان و جوانان شایع تر است و خوشبختانه امروزه با پیشرفت های پزشکی تا حد زیادی قابل درمان شده است.
علت کم خونی آپلاستیک
محققان بر این باور هستند اکثر موارد کم خونی آپلاستیک به دلیل حمله سیستم ایمنی به سلول های سالم مغز استخوان رخ می دهد. برخی علل احتمالی این رفتار سیستم ایمنی شامل موارد زیر می باشد :
- قرار گرفتن در معرض بنزن که یک ماده شیمیایی است و برای ساخت پلاستیک، الیاف مصنوعی، رنگ، مواد شوینده و آفت کش ها استفاده می شود
- قرار گرفتن در معرض حشره کش
- هپاتیت غیر ویروسی
- قرار گرفتن در معرض آفت کش ها
- داروهایی همچون داروهای شیمی درمانی یا کلرامفنیکل
- هپاتیت
- بارداری
- آرتریت روماتوئید و لوپوس
- سرطان
- سایر بیماری های عفونی
با این وجود پزشکان معمولا در اکثر موارد نمی توانند علت اصلی کم خونی آپلاستیک را مشخص کنند که در این صورت به آن کم خونی آپلاستیک ایدیوپاتیک گفته می شود.
علائم کم خونی آپلاستیک
علائم کم خونی آپلاستیک عبارتند از :
- سر گیجه
- کبودی آسان
- خستگی
- سردرد
- تحریک پذیری
- سبکی سر
- پوست رنگ پریده
- مشکلات تنفسی
- ضعف
این علائم ممکن است شدید باشد. همچنین برخی افراد علائم مرتبط با قلب مانند درد قفسه سینه را نیز تجربه می کنند.
تشخیص کم خونی آپلاستیک
پزشک برای تشخیص کم خونی آپلاستیک علائم و سابقه پزشکی فرد را بررسی می کند.
همچنین معمولا از یک آزمایش خون به نام شمارش کامل خون برای بررسی گلبول های قرمز خون، گلبول های سفید و پلاکت ها استفاده می شود. اگر هر سه این موارد با کمبود مواجه باشند فرد به پان سیتوپنی مبتلا می باشد.
ممکن است نمونه برداری از مغز استخوان نیز توصیه شود. اگر فرد به کم خونی آپلاستیک مبتلا باشد مغز استخوان او سلول های بنیادی طبیعی نخواهد داشت.
کم خونی آپلاستیک می تواند علائمی مشابه بیماری هایی همچون بیماری ام دی اس و هموگلوبینوری حمله ای شبانه داشته باشد که پزشک با کمک برخی آزمایش ها از عدم ابتلای فرد به این بیماری ها اطمینان حاصل می کند.
گاهی اوقات افراد مبتلا به بیماری های زیر نیز ممکن است به کم خونی آپلاستیک مبتلا شوند :
- سندرم آتاکسی – پان سیتوپنی
- کم خونی فانکونی
- سندرم شواخمن – دیاموند
- بیماری تلومر
اگر بیمار به یکی از این بیماری ها مبتلا باشد پزشک به این نتیجه می رسد که احتمال ابتلای او به کم خونی آپلاستیک بیشتر است.
درمان کم خونی آپلاستیک
پزشک در درمان کم خونی آپلاستیک دو هدف را دنبال می کند. هدف اول کاهش علائم فرد و هدف دوم تحریک مغز استخوان برای تولید سلول های خونی جدید می باشد.
معمولا برای درمان شمارش خون پایین در افراد مبتلا به کم خونی آپلاستیک به آن ها خون و پلاکت داده می شود.
به علاوه از آن جا که فرد برای مقابله با عفونت ها به گلبول های سفید خون نیاز دارد ممکن است آنتی بیوتیک تجویز شود. در حالت ایده آل این داروها تا زمانی که فرد نتواند گلبول های سفید جدید بیشتری بسازد از بروز عفونت جلوگیری می کنند.
پزشکان معمولا برای تحریک رشد سلول های جدید در طولانی مدت پیوند استخوان را توصیه می کنند. برای این منظور پزشک ممکن است ابتدا داروهای شیمی درمانی برای از بین بردن سلول های غیر طبیعی مغز استخوان که روی عملکرد کلی مغز استخوان فرد تاثیر می گذارند تجویز کند. سپس با تزریق مغز استخوان به بدن بیمار، فرایند پیوند انجام می شود.
در حالت ایده آل فرد مغز استخوان را از یکی از اعضای خانواده خود دریافت می کند که تنها در 20 تا 30 درصد موارد امکان پذیر است. علاوه بر این در صورتی که اهدا کننده سازگار پیدا شود، فرد می تواند مغز استخوان را از فردی غیر از اعضای خانواده نیز دریافت کرد.
برخی افراد به خصوص افراد مسن و کسانی که فرایند بهبودی بعد از شیمی درمانی در آن ها به سختی صورت می گیرد نمی توانند پیوند مغز استخوان را تحمل کنند.
برخی دیگر نیز ممکن است نتوانند اهدا کننده ای پیدا کنند که با مغز استخوان آن ها مطابقت داشته باشد. در این موارد پزشک احتمالا از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی استفاده خواهد کرد.
این داروها در حالت ایده آل با سرکوب سیستم ایمنی از حمله به سلول های مغز استخوان سالم جلوگیری می کنند که از جمله آن ها می توان به آنتی تیموسیت گلوبولین و سیکلوسپورین اشاره کرد.
تخمین زده شده یک سوم افراد مبتلا به کم خونی آپلاستیک به داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی پاسخ نمی دهند. در این صورت ممکن است درمان های دیگری مانند پیوند سلول های بنیادی خون ساز و دارویی به نام الترومبوپگ تجویز شود.
عوارض کم خونی آپلاستیک
افراد مبتلا به کم خونی آپلاستیک ممکن است به دلیل بیماری و همچنین تکنیک های درمانی مورد استفاده با عوارضی مواجه شوند.
گاهی اوقات بدن فرد پیوند مغز استخوان را رد می کند که باعث می شود فرد احساس بیماری شدید داشته باشد و علائم زیر را تجربه کند :
- تاول زدن پوست
- حالت تهوع
- استفراغ
- اسهال
- آسیب کبد
طی مطالعه ای مشخص شده حدود 15 درصد از بیماران مبتلا به کم خونی آپلاستیک که تحت درمان سرکوب کننده سیستم ایمنی قرار می گیرند به ام دی اس یا لوسمی میلوئید حاد مبتلا می شوند. این بیماری ها ممکن است سال ها بعد از تشخیص اولیه در فرد ایجاد شوند.
برخی افراد به درمان های کم خونی آپلاستیک پاسخ نمی دهند که در این صورت در برابر عفونت های تهدید کننده زندگی آسیب پذیرتر هستند.
چشم انداز کم خونی آپلاستیک
چشم انداز کم خونی آپلاستیک به عوامل زیادی بستگی دارد، از جمله :
- سن : افراد جوان تر معمولا نتایج درمانی بهتری نسبت به افراد مسن دارند
- اهدا کننده : کسانی که از خواهر یا برادر خود مغز استخوان دریافت می کنند نسبت به کسانی که مغز استخوان را از یک اهدا کننده غیر مرتبط دریافت می کنند نتایج بهتری نشان می دهند. با این حال پیشرفت در روش های آزمایش به تغییر این مسئله کمک می کند
- سلامت عمومی : کسانی که به سایر بیماری های مزمن مبتلا هستند ممکن است برنامه درمانی پیچیده تری داشته باشند
منبع: medicalnewstoday
