آب سیاه (به انگلیسی: Glaucoma) از بیماری های چشمی شایع است که طی آن فشار مایع داخل چشم افزایش یافته و عدم درمان آن می تواند به مشکلات جدی در بینایی و چشم از جمله آسیب عصب بینایی و کاهش دید منجر شود.
این عارضه انواع مختلف دارد اما شایع ترین نوع آن گلوکوم زاویه باز است که علائم آن به تدریج ایجاد شده و به سختی قابل تشخیص هستند، اگرچه چشم پزشک در معاینه چشمی متوجه این علائم خواهد شد. از جمله عوامل خطر زای آب سیاه می توان به نژاد و سن اشاره کرد.
در ادامه قصد داریم درباره آب سیاه و علل، علائم و روش های درمان این عارضه صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
آب سیاه چیست؟
آب سیاه یا گلوکوم به افزایش فشار داخل چشم گفته می شود که به عصب بینایی صدمه زده و بینایی را کاهش می دهد.
بخش جلوی چشم حاوی یک مایع شفاف به نام زلالیه است که چشم از آن تغذیه کرده و شکل و فرم می گیرد. چشم به طور پیوسته مایع زلالیه تولید و از طریق سیستم تخلیه آن را خارج می کند.
در افراد مبتلا به آب سیاه، مایع زلالیه با سرعت بسیار آهسته ای از چشم تخلیه می شود که نتیجه آن تجمع مایعات و افزایش فشار داخل چشم می باشد. در صورتی که این فشار کنترل نشود می تواند به عصب بینایی و سایر بخش های چشم آسیب زده و دید را کاهش دهد.
آب سیاه گاهی هر دو چشم را درگیر می کند اما ممکن است یک چشم را بیشتر تحت تاثیر قرار دهد. گفته شده این عارضه معمولا بعد از سن 60 سالگی در افراد سفید پوست و بعد از سن 40 سالگی در افراد سیاه پوست و اسپانیایی ها رخ می دهد.
هیچ درمانی برای آب سیاه وجود ندارد اما گزینه های درمانی موجود می توانند پیشرفت این عارضه را کند یا حتی متوقف کنند.
علت آب سیاه
محققان در حال حاضر نمی دانند چه عواملی باعث بروز آب سیاه می شود اما به نظر می رسد برخی عوامل خطر زا احتمال ابتلا به آن را افزایش می دهد.
آب سیاه اولیه معمولا علت واضحی ندارد در حالی که ابتلا به آب سیاه ثانویه ممکن است به دلایل اساسی همچون تومور، دیابت، کم کاری تیروئید، آب مروارید پیشرفته یا التهاب ایجاد شود.
برخی عوامل خطر زای آب سیاه عبارتند از :
- برای افراد سفید پوست، سن بالای 60 سال
- برای افراد سیاه پوست و اسپانیایی تبار، سن بالای 40 سال
- ابتلا به دیابت یا بیماری زمینه ای دیگر
- سابقه خانوادگی آب سیاه
- آسیب یا بیماری چشمی
- جراحی چشم قبلی
- نزدیک بینی شدید
- مصرف داروهای کورتون به خصوص قطره های چشمی
- فشار خون بالا
- عوامل ژنتیکی که می تواند به آب سیاه در کودکان منجر شود
انواع آب سیاه
آب سیاه انواع مختلف دارد که شامل موارد زیر می باشد :
- گلوکوم زاویه باز
- گلوکوم زاویه بسته
- گلوکوم کم فشار
- گلوکوم رنگدانه ای
1. گلوکوم زاویه باز
این نوع آب سیاه که به نام گلوکوم مزمن نیز شناخته شده شایع ترین نوع می باشد. این عارضه به آهستگی رشد کرده و فرد ممکن است حتی با وجود افت بینایی خفیف علائمی را مشاهده نکند. بسیاری از افراد مبتلا به این آب سیاه تا زمانی که آسیب دائمی رخ ندهد به پزشک مراجعه نمی کنند.
2. گلوکوم زاویه بسته
این نوع آب سیاه که به نام گلوکوم حاد زاویه بسته نیز شناخته شده معمولا به طور ناگهانی و با درد و کاهش سریع بینایی شروع شود.
از آن جا که علائم این عارضه کاملا واضح هستند فرد معمولا به موقع به پزشک مراجعه کرده و تحت درمان قرار می گیرد که از آسیب دائمی چشم جلوگیری می کند.
3. گلوکوم کم فشار
این نوع آب سیاه از انواع نادر است که در آن فشار چشم بالاتر از حد طبیعی نیست اما هنوز هم باعث آسیب دیدگی عصب بینایی می شود. محققان اطلاعات چندانی درباره این نوع ندارند اما علت آن احتمالا کاهش خون رسانی به عصب بینایی می باشد.
4. گلوکوم رنگدانه ای
این نوع آب سیاه در واقع از انواع گلوکوم زاویه باز است که معمولا در اوایل یا اواسط بزرگسالی ایجاد می شود و به دلیل تغییراتی در سلول های رنگدانه ای رخ می دهد که به عنبیه رنگ می بخشند.
در این عارضه سلول های رنگدانه در سراسر چشم پخش می شوند. اگر سلول ها در مجاری تخلیه مایعات چشم تجمع کنند می توانند جریان طبیعی زلالیه را به هم زده و باعث افزایش فشار داخل چشم شوند.
گلوکوم دوران کودکی
آب سیاه در موارد نادر و به دلایل ژنتیکی در کودکان رخ می دهد و ممکن است با علائم زیر همراه باشد :
- چشم های بزرگ شده غیر طبیعی
- افزایش اشک چشم
- ابری شدن قرنیه
- حساسیت به نور
با کمک داروها و عمل جراحی می توان از کاهش بینایی در این نوع آب سیاه جلوگیری کرد.
علائم آب سیاه
علائم آب سیاه در دو نوع شایع تر آن با هم تفاوت دارند و عبارتند از :
علائم گلوکوم زاویه باز
علائم در این عارضه به تدریج ظاهر شده و فرد معمولا تا مراحل بعدی متوجه آن ها نمی شود، این علائم عبارتند از :
- از دست دادن تدریجی بینایی محیطی معمولا در هر دو چشم
- دید تونلی
علائم گلوکوم زاویه بسته
علائم این عارضه به صورت ناگهانی ایجاد شده و شامل موارد زیر می باشد :
- درد چشم معمولا شدید
- تاری دید
- حالت تهوع و احتمالا استفراغ
- دیدن هاله نور در اطراف لامپ ها
- قرمز شدن چشم ها
- مشکلات بینایی ناگهانی و غیر منتظره به خصوص در نور کم
تشخیص آب سیاه
چشم پزشک در معاینات معمول خود وجود آب سیاه در چشم بیمار را بررسی می کند و ممکن است از چند آزمایش تشخیصی برای این منظور استفاده کند، از جمله :
- افتالموسکوپی : چشم پزشک برای بزرگ شدن مردمک چشم از قطره استفاده کرده و با استفاده از یک چراغ مخصوص و ذره بین داخل چشم را معاینه می کند
- پریمتری (میدان بینایی) : پزشک برای بررسی و اندازه گیری بینایی محیطی فرد یک آزمایش میدان بینایی انجام می دهد، به این صورت که فرد به طور مستقیم به مقابل خود نگاه کرده و پزشک در نقاط مختلف محیط اطراف چشم لکه نور ایجاد می کند تا تصوری از میدان دید فرد به دست آورد
- تونومتری (اندازه گیری فشار داخل چشم) : پزشک ابتدا با استفاده از قطره چشم را بی حس کرده، سپس با کمک یک ابزار خاص فشار چشم را اندازه گیری می کند
- گونیوسکوپی : در این روش پزشک پس از بی حس کردن چشم با کمک قطره، نوعی لنز تماسی روی چشم قرار می دهد. این لنز دارای آینه ای است که نشان می دهد زاویه بین عنبیه و قرنیه طبیعی، بسیار گسترده (باز) یا بیش از حد باریک (بسته ) است
- پاکیمتری (اندازه گیری ضخامت قرنیه) : در این تکنیک پزشک با قرار دادن یک دستگاه در جلوی چشم صخامت قرنیه را اندازه گیری کرده و از نتیجه آن در کنار سایر نتایج به دست آمده برای بررسی علت افزایش فشار چشم استفاده می کند.
درمان آب سیاه
هدف از درمان آب سیاه بهبود جریان مایع چشم، کاهش تولید آن یا هر دو است. چندین روش برای تحقق این هدف وجود دارد که عبارتند از :
1. قطره های چشمی
بسیاری از افراد از قطره های چشمی به عنوان درمان اولیه استفاده می کنند که باعث می شود مایعات ایجاد شده در چشم کاهش یافته یا تخلیه شوند. برای اثر بخشی بهتر و جلوگیری از عوارض جانبی لازم است دقیقا طبق دستور پزشک عمل شود.
برخی قطره های چشمی برای این منظور عبارتند از :
- پروستاگلاندین
- بازدارنده های کربنیک آنهیدراز
- عوامل کولینرژیک
- مسدود کننده های بتا
- انتشار دهنده های اکسید نیتریک
- مهار کننده پروتئین کیناز
برخی عوارض جانبی می تواند شامل موارد زیر باشد :
- گز گز
- قرمزی
- تغییر رنگ چشم یا پوست اطراف چشم
- سر درد
- خشکی دهان
- گاهی اوقات جدا شدگی شبکیه یا مشکل تنفسی
در صورت ادامه یافتن عوارض، پزشک ممکن است دوز دارو را تغییر داده یا با داروی دیگر جایگزین کند.
2. عمل جراحی
در مواردی که استفاده از دارو اثر بخش نبوده یا بدن فرد آن را تحمل نکند ممکن است از عمل جراحی استفاده شود. هدف از جراحی معمولا کاهش فشار داخل چشم است.
برخی تکنیک های مورد استفاده در جراحی آب سیاه عبارتند از :
- ترابکولوپلاستی : جراح از لیزر برای باز کردن کانال تخلیه مسدود شده استفاده می کند تا تخلیه مایعات راحت تر انجام شود
- جراحی فیلترینگ : اگر جراحی لیزر اثر بخش نباشد جراح ممکن است کانال های داخل چشم را باز کند تا تخلیه مایعات بهتر صورت گیرد
- ایمپلنت تخلیه : این روش در مورد آب سیاه کودکان یا در مواردی که آب سیاه توسط بیماری دیگر ایجاد شده استفاده می شود که طی آن جراح برای بهبود تخلیه مایعات چشم، لوله سیلیکونی کوچک وارد چشم می کند.
درمان گلوکوم حاد زاویه بسته
گلوکوم حاد زاویه بسته یک مورد اورژانسی است و پزشک معمولا بلافاصله داروهای کاهش فشار چشم تجویز می کند.
همچنین ممکن است از یک روش مبتنی بر لیزر برای ایجاد سوراخ کوچک در عنبیه استفاده شود که مایعات داخل چشم را به سمت سیستم تخلیه هدایت می کند، به این روش ایریدوتومی گفته می شود.
حتی اگر آب سیاه روی یک چشم تاثیر گذاشته باشد پزشک ممکن است هر دو را تحت درمان قرار دهد زیرا این احتمال وجود دارد که چشم دیگر نیز به این عارضه دچار شود.
پیشگیری از آب سیاه
راه شناخته شده ای برای جلوگیری از آب سیاه وجود ندارد اما تشخیص و درمان به موقع می تواند به پیشگیری از کاهش بینایی کمک کند.
انجام معاینات منظم چشم ضروری است زیرا این روش تنها راه تشخیص آب سیاه در مراحل اولیه می باشد. توصیه شده آزمایش پایه در سن 40 سالگی انجام شود تا پزشک از نتایج آن برای تشخیص تغییرات احتمالی در آینده استفاده کند.
پزشک با توجه به میزان خطر ابتلای فرد به آب سیاه، در مورد زمان معاینه منظم چشم تصمیم می گیرد.
منبع: medicalnewstoday
