ذات الریه (به انگلیسی: Pneumonia) از بیماری های عفونی ریوی است که توسط عوامل مختلف میکروبی ایجاد شده و در بسیاری از موارد می تواند از طریق هوا از فردی به فرد دیگر منتقل شود.
علائم بیماری ذات الریه ممکن است خفیف یا شدید باشد و در برخی موارد حتی به مرگ نیز منجر شود. خوشبختانه روش های درمانی موثری برای این بیماری وجود دارد و با تشخیص و درمان صحیح می توان از شدت یافتن و عوارض احتمالی ناشی از آن جلوگیری کرد.
در ادامه قصد داریم درباره ذات الریه و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
ذات الریه چیست؟
ذات الریه یا پنومونی که به نام سینه پهلو نیز شناخته شده نوعی عفونت ریوی است که می تواند توسط باکتری ها، ویروس ها و قارچ ها ایجاد شود. این بیماری یک یا هر دو ریه را درگیر کرده و باعث بروز التهاب در کیسه های هوای ریه ها (آلوئول) می شود به طوری که آلوئول ها از مایعات یا چرک پر شده و فرد با دشواری نفس می کشد.
آیا ذات الریه مسری است؟
میکروب های ایجاد کننده ذات الریه مسری هستند و از فردی به فرد دیگر سرایت پیدا می کنند.
ذات الریه ویروسی و باکتریایی می تواند از طریق عطسه و سرفه و استنشاق قطرات موجود در هوا به دیگران منتقل شود. همچنین تماس با سطوح یا اشیایی که به باکتری ها یا ویروس های عامل ذات الریه آلوده هستند نیز باعث انتقال این بیماری می شود.
ذات الریه قارچی اگرچه از طریق محیط منتقل می شود اما از فردی به فرد دیگر قابل انتقال نمی باشد.
علائم ذات الریه
علائم ذات الریه ممکن است خفیف تا شدید و تهدید کننده زندگی باشد، از جمله این علائم می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- سرفه که ممکن است با خلط همراه باشد
- تب
- تعریق یا لرز
- تنگی نفس هنگام انجام فعالیت های معمولی یا حتی حین استراحت
- درد قفسه سینه که با نفس کشیدن یا سرفه بدتر می شود
- احساس خستگی
- کاهش اشتها
- حالت تهوع یا استفراغ
- سردرد
علائم دیگر می توانند با توجه به سن و سلامت عمومی بدن متفاوت باشند، از جمله :
- کودکان زیر 5 سال ممکن است دچار تنفس سریع یا خس خس سینه شوند
- به نظر می رسد نوزادان علامتی ندارند اما گاهی ممکن است استفراغ کرده، دچار کمبود انرژی شوند یا در نوشیدن و غذا خوردن مشکل داشته باشند
- افراد مسن ممکن است علائم خفیف تری داشته باشند، همچنین ممکن است دچار سردرگمی یا کاهش دمای بدن شوند
علت ذات الریه
همان طور که قبلا گفتیم ذات الریه می تواند به دلایل مختلف ایجاد شود که عبارتند از :
1. ذات الریه باکتریایی
شایع ترین عامل ذات الریه باکتریایی، نوعی باکتری به نام استرپتوکوک پنومونیه است، موارد دیگر عبارتند از :
- مایکوپلاسما پنومونیه
- هموفیلوس آنفلوآنزا
- لژیونلا پنوموفیلا
2. ذات الریه ویروسی
علت ذات الریه ویروسی اغلب ویروس های تنفسی می باشد، از جمله :
- آنفلوآنزا
- ویروس سین سیشیال تنفسی
- ویروس های سرماخوردگی
سایر عفونت های ویروسی که می توانند به ذات الریه ویروسی منجر شوند عبارتند از :
- عفونت RSV
- عفونت ویروس پارا آنفلوآنزای انسانی
- عفونت متاپنوموویروس انسانی
- سرخک
- آبله مرغان
- عفونت آدنو ویروس
- ابتلا به ویروس کرونا
ذات الریه ویروسی معمولا خفیف تر از ذات الریه باکتریایی است و بدون درمان طی 1 تا 3 هفته بهبود پیدا می کند. گفته شده افراد مبتلا به ذات الریه ویروسی در معرض خطر ابتلا به ذات الریه باکتریایی نیز قرار دارند.
3. ذات الریه قارچی
قارچ های حاصل از فضولات موجود در خاک یا پرندگان می تواند باعث بروز ذات الریه قارچی شود که به خصوص در افراد با سیستم ایمنی ضعیف رخ می دهد. نمونه هایی از این قارچ های عامل ذات الریه عبارتند از :
- پنوموسیستیس جیرووسی
- گونه های کریپتوکوکوس
- گونه های هیستوپلاسموز
انواع ذات الریه
ذات الریه را می توان بر اساس محل یا نحوه انتقال آن طبقه بندی کرد که عبارتند از :
- ذات الریه بیمارستانی (HAP) : این نوع ذات الریه باکتریایی در مدت اقامت در بیمارستان رخ می دهد و می تواند جدی تر از انواع دیگر باشد زیرا ممکن است باکتری های آن در برابر آنتی بیوتیک ها مقاومت بیشتری نشان دهند.
- ذات الریه ناشی از جامعه (CAP) : این نوع ذات الریه در خارج از محیط های بیمارستانی یا موسسات پزشکی رخ می دهد.
- ذات الریه مرتبط به ونتیلاتور (VAP) : وقتی افرادی که از دستگاه تنفسی استفاده می کنند به ذات الریه مبتلا می شوند به آن VAP گفته می شود.
- ذات الریه آسپیراسیون : این نوع ذات الریه زمانی رخ می دهد که باکتری از طریق غذا، نوشیدنی یا بزاق وارد ریه شود. این نوع در افرادی که مشکل بلع دارند یا بیش از حد از دارو یا الکل استفاده می کنند بیشتر رخ می دهد.
درمان ذات الریه
درمان ذات الریه به نوع، شدت و سلامت عمومی فرد بستگی دارد.
داروهای تجویزی
پزشک ممکن است برای درمان ذات الریه دارو تجویز کند. نوع داروی تجویزی به علت خاص ذات الریه بستگی دارد.
در مورد ذات الریه باکتریایی معمولا از آنتی بیوتیک های خوراکی استفاده می شود اما لازم است دوره درمان تکمیل شود حتی اگر فرد احساس بیماری نداشته باشد زیرا در غیر این صورت عفونت ممکن است دوباره عود کرده و درمان آن در آینده دشوارتر شود.
داروهای آنتی بیوتیکی روی ویروس ها اثری ندارند. در برخی موارد ممکن است پزشک از داروهای ضد ویروس استفاده کند، با این حال این نوع ذات الریه اغلب با استراحت و مراقبت خانگی به خودی خود درمان می شود.
برای مقابله با ذات الریه قارچی از داروهای ضد قارچ استفاده می شود که ممکن است چند هفته ادامه داشته باشد.
مراقبت در منزل
پزشک در صورت نیاز ممکن است برای تسکین درد و تب، داروهای بدون نسخه توصیه کند، از جمله :
- آسپرین
- ایبوپروفن
- استامینوفن
برای تسکین سرفه نیز احتمالا داروی ضد سرفه توصیه شود تا بیمار راحت تر استراحت کند. به خاطر داشته باشید سرفه به از بین رفتن مایعات ریه کمک می کند بنابراین نباید آن را به طور کامل سرکوب کرد.
استراحت زیاد و نوشیدن مایعات فراوان می تواند به بهبودی کمک کرده و از عود عفونت جلوگیری کند.
بستری شدن در بیمارستان
در صورتی که علائم بسیار شدید بوده یا فرد به سایر مشکلات سلامتی مبتلا باشد ممکن است نیاز به بستری شدن در بیمارستان باشد. در بیمارستان پزشک می تواند ضربان قلب، دما و تنفس بیمار را کنترل کند.
درمان در بیمارستان می تواند شامل موارد زیر باشد :
- آنتی بیوتیک های وریدی
- تنفس درمانی، شامل دریافت مستقیم داروهای خاص توسط ریه ها یا انجام تمرینات تنفسی برای به حداکثر رساندن اکسیژن رسانی بدن
- اکسیژن درمانی برای حفظ سطح اکسیژن در جریان خون (بسته به شدت ممکن است از طریق لوله بینی، ماسک صورت یا ونتیلاتور انجام شود)
عوامل خطر زای ذات الریه
هر کس ممکن است به ذات الریه مبتلا شود اما گروه های خاص بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند، از جمله :
- نوزادان از بدو تولد تا 2 سالگی
- افراد بالای 65 سال
- افرادی که به دلیل بیماری یا استفاده از داروهایی همچون استروئیدها یا داروهای خاص سرطانی سیستم ایمنی ضعیف دارند
- افرادی که به بیماری های مزمن از جمله آسم، فیبروز کیستیک، دیابت یا نارسایی قلبی مبتلا هستند
- افرادی که اخیرا دچار عفونت تنفسی مانند سرماخوردگی یا آنفلوآنزا شده اند
- افرادی که اخیرا در بیمارستان بستری بوده یا در حال حاضر هستند، به خصوص اگر از ونتیلاتور استفاده کرده یا می کنند
- افرادی که دچار سکته شده اند، مشکلات بلع دارند و یا دچار شرایطی هستند که باعث عدم تحرک آن ها می شود
- افراد سیگاری، معتاد به مواد مخدر یا الکل
- افرادی که در معرض محرک های ریه از جمله آلودگی، دود و برخی مواد شیمیایی قرار دارند
پیشگیری از ذات الریه
در بسیاری از موارد می توان از ذات الریه پیشگیری کرد.
واکسیناسیون
واکسیناسیون اولین خط دفاعی در برابر ذات الریه می باشد. چندین واکسن مختلف وجود دارد که به پیشگیری از این بیماری کمک می کنند، از جمله:
1. واکسن های Prevnar 13 و Pneumovax 23
این دو واکسن از بدن در برابر ذات الریه و مننژیت ناشی از باکتری پنوموکوک محافظت می کنند.
نوع اول در برابر 13 نوع باکتری پنوموکوک موثر است. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها این واکسن را برای کودکان کمتر از 2 سال، افراد مسن بالای 65 سال و افراد بین 2 تا 64 سال که به بیماری مزمن مبتلا هستند و خطر ابتلا به ذات الریه در آن ها بیشتر است توصیه کرده است.
واکسن دوم در برابر 23 نوع باکتری پنوموکوک موثر است، این واکسن برای افراد مسن 65 سال به بالا، افراد بین 19 تا 64 سال که سیگار می کشند و افراد بین 2 تا 64 سال که به بیماری مزمن مبتلا هستند و خطر ابتلا به ذات الریه در آن ها بیشتر است توصیه شده است.
درباره نوع واکسن مورد استفاده باید با پزشک مشورت شود.
2. واکسن آنفلوآنزا
ذات الریه در اغلب موارد از عوارض بیماری آنفلوآنزا می باشد و به همین دلیل توصیه شده افراد بالای 6 ماه، به خصوص کسانی که در معرض خطر عوارض آنفلوآنزا قرار دارند هر سال واکسن آنفلوآنزا دریافت کنند.
3. واکسن Hib
این واکسن از بدن در برابر باکتری هموفیلوس آنفلوآنزا (Hib) که می تواند به ذات الریه و مننژیت منجر شود محافظت می کند. طبق توصیه مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها بهتر است افراد زیر این واکسن را دریافت کنند :
- کودکان کمتر از 5 سال
- کودکان بزرگ تر یا بزرگسالان واکسینه نشده که دچار بیماری های خاص هستند
- افرادی که پیوند مغز استخوان انجام داده اند
توجه : واکسن های مورد استفاده در همه موارد از ابتلا به این بیماری پیشگیری نمی کنند اما خوشبختانه حتی اگر فرد به بیماری مبتلا شود علائم بسیار خفیف تر بوده و دوره بیماری و احتمال بروز عوارض نیز کاهش خواهد یافت.
سایر نکات پیشگیری
برخی توصیه های مهم برای جلوگیری از ابتلا به ذات الریه عبارتند از :
- ترک سیگار؛ سیگار کشیدن خطر ابتلا به عفونت های تنفسی به خصوص ذات الریه را افزایش می دهد
- شستن منظم دست ها با آب و صابون
- گرفتن جلوی دهان هنگام عطسه یا سرفه
- سبک زندگی سالم برای تقویت سیستم ایمنی، استراحت کافی، رژیم غذایی سالم و ورزش منظم
تشخیص ذات الریه
پزشک با دریافت شرح حال پزشکی بیمار کار خود را شروع می کند و سوالاتی درباره زمان بروز علائم و سلامت فرد می پرسد. سپس بیمار را معاینه کرده و هر گونه صدای غیر طبیعی ریه را شناسایی کند. همچنین بسته به شدت علائم و خطر ابتلا به عوارض، ممکن است از چند آزمایش استفاده کند، از جمله:
- اشعه ایکس قفسه سینه : اشعه ایکس به پزشک در شناسایی علائم التهاب در قفسه سینه کمک می کند. در صورت وجود التهاب، محل و شدت آن نیز مشخص می شود
- کشت خون : در این آزمایش از نمونه خون برای تایید عفونت استفاده می شود. کشت می تواند به شناسایی علت بیماری نیز کمک کند
- کشت خلط : در این آزمایش فرد سرفه عمیق کرده و نمونه خلط او جمع آوری می شود، سپس نمونه در آزمایشگاه برای شناسایی علت عفونت مورد بررسی قرار می گیرد
- پالس اکسی متر : در این روش سطح اکسیژن موجود در خون اندازه گیری می شود و حسگر روی انگشتان نشان می دهد که آیا ریه ها اکسیژن کافی از جریان خون دریافت می کنند یا خیر
- سی تی اسکن : با کمک این تکنیک تصویر واضح و دقیق از ریه ها به دست می آید
- نمونه مایعات : اگر پزشک به وجود مایعات در فضای پرده جنب قفسه سینه مشکوک باشد ممکن است با کمک یک سوزن از ناحیه بین دنده ها نمونه مایع جمع آوری کرده و با کمک آن علت عفونت را مشخص کند
- برونکوسکوپی : در این روش مسیرهای هوایی ریه با کمک دوربین بررسی می شود. اگر علائم اولیه شدید باشد یا بیمار در بیمارستان بستری باشد یا بدن به آنتی بیوتیک خوب پاسخ ندهد ممکن است نیاز به انجام این آزمایش باشد
ذات الریه راه رفتن
ذات الریه راه رفتن نوع خفیف تری از ذات الریه است و افراد مبتلا به آن ممکن است حتی از بیماری خود آگاه نباشند زیرا علائم آن بیشتر از این که شبیه ذات الریه باشد شبیه یک عفونت تنفسی خفیف است.
علائم ذات الریه راه رفتن می تواند شامل موارد زیر باشد :
- تب خفیف
- سرفه خشک که بیش از یک هفته طول بکشد
- لرز
- تنگی نفس
- درد قفسه سینه
- کاهش اشتها
اگرچه عامل بروز ذات الریه اغلب ویروس ها و باکتری هایی همچون استرپتوکوک پنومونیه یا هموفیلوس آنفلوآنزا است اما در ذات الریه راه رفتن باکتری هایی همچون مایکوپلاسما پنومونیه، کلامیدوفیلا پنومونیه و لژیونلا پنوموفیلا مسئول هستند.
این نوع ذات الریه با وجود علائم خفیف تر، به دوره نقاهت طولانی تری نسبت به ذات الریه نیاز دارد.
تفاوت ذات الریه و برونشیت
بسیاری از افراد ذات الریه و برونشیت را با هم اشتباه می گیرند اما این دو بیماری متفاوت هستند.
ذات الریه به دلیل التهاب کیسه های هوا در ریه ها ایجاد می شود در حالی که برونشیت از التهاب لوله های برونش رخ می دهد، این لوله ها از نای وارد ریه می شوند.
ذات الریه و برونشیت حاد هر دو از عفونت ایجاد می شوند در حالی که برونشیت مداوم یا مزمن ممکن است در اثر استنشاق آلاینده ها مانند دود سیگار نیز به وجود بیاید.
ناگفته نماند عفونت ویروسی یا باکتریایی می تواند به یک دوره برونشیت حاد منجر شود که در صورت عدم درمان ممکن است به ذات الریه بینجامد، افرادی که به برونشیت مبتلا می شوند باید به این مورد توجه داشته باشند.
ذات الریه در کودکان
ذات الریه یک بیماری نسبتا شایع در دوران کودکی است. تخمین زده شده سالانه حدود 120 میلیون کودک در سراسر دنیا به ذات الریه مبتلا می شوند.
علت بروز ذات الریه در کودکان می تواند با توجه به سن متفاوت باشد. به عنوان مثال ذات الریه ناشی از ویروس های تنفسی، استرپتوکوک پنومونیه و هموفیلوس آنفلوآنزا در کودکان زیر 5 سال بیشتر دیده می شود در حالی که ذات الریه ناشی از مایکوپلاسما پنومونیه اغلب در کودکان بین 5 تا 13 سال رخ می دهد که از عوامل ابتلا به ذات الریه راه رفتن نیز می باشد.
در صورت مشاهده علائم زیر در فرزند خود توصیه می شود هر چه سریع تر به پزشک اطفال مراجعه کنید زیرا ذات الریه به خصوص در کودکان خردسال می تواند به سرعت خطرناک شود :
- مشکل تنفسی
- کمبود انرژی
- تغییر در اشتها
درمان خانگی ذات الریه
درمان های خانگی در واقع ذات الریه را درمان نمی کنند اما می توان از آن ها برای تسکین علائم استفاده کرد.
به عنوان مثال سرفه یکی از رایج ترین علائم ذات الریه است که با کمک روش های طبیعی همچون غرغره کردن آب نمک یا نوشیدن چای نعناع می توان آن را کاهش داد. برای درمان تب می توان از داروهای ضد درد بدون نسخه و کمپرس سرد استفاده کرد، نوشیدن آب گرم یا خوردن یک کاسه سوپ گرم نیز می تواند برای درمان لرز مفید باشد.
اگرچه درمان های خانگی برای کاهش علائم مفید هستند اما مهم است به برنامه دارویی خود نیز پایبند باشید و داروهای تجویزی را طبق دستور پزشک مصرف کنید.
دوره بهبودی ذات الریه
اکثر بیماران با استفاده از روش های درمانی مناسب بهبود پیدا می کنند اما مدت زمان بهبودی به نوع و شدت بیماری و سلامت عمومی بدن بستگی دارد.
افراد جوان تر معمولا طی یک هفته بعد از شروع درمان بهبود پیدا می کنند در حالی که در برخی افراد ممکن است مدت زمانی بیشتری طول بکشد و خستگی طولانی مدت نیز به همراه داشته باشد. اگر علائم شدید باشد بهبودی طی چند هفته رخ می دهد.
برای تسریع بهبودی و جلوگیری از بروز عوارض به موارد زیر توجه داشته باشید :
- طبق دستور پزشک عمل کنید
- برای مقابله بدن با عفونت حتما استراحت کافی داشته باشید
- مایعات فراوان بنوشید
- در صورت لزوم دوباره اشعه ایکس قفسه سینه انجام دهید تا از برطرف شدن عفونت مطمئن شوید
عوارض ذات الریه
ذات الریه به خصوص در افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند یا به بیماری مزمن مبتلا هستند ممکن است عوارضی به دنبال داشته باشد از جمله :
- بدتر شدن بیماری مزمن : ذات الریه می تواند بیماری های خاص از جمله نارسایی احتقانی قلب و آمفیزم را تشدید کند و در افراد خاص خطر ابتلا به حمله قلبی را افزایش دهد
- باکتریمی : باکتری های ناشی از عفونت ذات الریه ممکن است وارد جریان خون شده و به افت خطرناک فشار خون، شوک سپتیک و در برخی موارد نارسایی اندامی منجر شوند
- آبسه ریه : در ریه حفره هایی وجود دارد که حاوی چرک هستند، آنتی بیوتیک ها می توانند این مشکل را درمان کنند اما گاهی ممکن است برای خارج کردن چرک به جراحی نیاز باشد
- مشکل تنفسی : افراد مبتلا به ذات الریه ممکن است در دریافت اکسیژن کافی هنگام تنفس دچار مشکل شده و نیاز به دستگاه تنفسی داشته باشند
- سندرم دیسترس تنفسی حاد : نوع شدیدی از نارسایی تنفسی است که به مراقبت های اورژانسی پزشکی نیاز دارد
- پلورال افیوژن : در صورت عدم درمان ذات الریه، ممکن است مایعات در فضای جنب ریه جمع شده و نیاز به تخلیه داشته باشند
- مرگ : در بعضی موارد ذات الریه می تواند کشنده باشد و به مرگ منجر شود
در بسیاری از موارد ابتلا، با تشخیص و درمان مناسب بیماری بدون هیچ عارضه ای برطرف می شود.
مراحل ذات الریه
ذات الریه ممکن است بر اساس ناحیه ای که ریه ها درگیر شده اند طبقه بندی شود، از جمله :
1. برونکوپنومونی
این نوع اغلب هر دو ریه را درگیر کرده و نواحی نزدیک یا اطراف برونش ها را تحت تاثیر قرار می دهد.
2. ذات الریه لوبی
هر ریه از لوب هایی تشکیل شده است، در این نوع یک یا چند لوب ریه درگیر می شود. با توجه به نحوه پیشرفت بیماری می توان این نوع ذات الریه را به چند دسته تقسیم بندی کرد :
- احتقان : بافت ریه سنگین و متراکم به نظر می رسد و مایعات حاوی ارگانیسم های عفونی در کیسه های هوا جمع شده اند
- هپاتیزیشن قرمز : گلبول های قرمز خون و سلول های ایمنی وارد مایعات شده اند، این باعث می شود ریه ها از نظر ظاهری قرمز و جامد به نظر برسند
- هپاتیزیشن خاکستری : گلبول های قرمز خون شروع به تجزیه شدن می کنند در حالی که سلول های ایمنی باقی می مانند. تجزیه گلبول های قرمز باعث تغییر رنگ از قرمز به خاکستری می شود
- رزولوشن : سلول های ایمنی شروع به پاکسازی عفونت می کنند. سرفه خلط دار به دفع این عفونت ها کمک می کند
ذات الریه و بارداری
زمانی که ذات الریه در دوران بارداری رخ دهد به آن ذات الریه مادرانه گفته می شود. زنان باردار بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری هایی مانند ذات الریه هستند که دلیل آن سرکوب شدن طبیعی سیستم ایمنی بدن در دوران بارداری می باشد.
در صورتی که باردار هستید به محض شروع علائم ذات الریه با پزشک خود تماس بگیرید. این بیماری می تواند به عوارضی همچون تولد زودرس و وزن کم هنگام تولد منجر شود.
منبع: healthline
