بارداری خارج رحمی (به انگلیسی: Ectopic pregnancy) نوعی وضعیت خطرناک و بالقوه کشنده در بارداری است که طی آن تخمک بارور شده به جای قرار گرفتن در رحم به ناحیه دیگری مانند لوله فالوپ، حفره شکمی یا دهانه رحم می چسبد.
این وضعیت در صورت عدم درمان می تواند به یک وضعیت اورژانسی تبدیل شود و درمان سریع آن خطر بروز عوارض بارداری خارج رحمی و عوارض سلامتی در آینده را کاهش و احتمال بارداری های سالم در آینده را افزایش می دهد.
در ادامه قصد داریم درباره بارداری خارج رحمی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
بارداری خارج رحمی چیست؟
بارداری دارای مراحل متعدد از لقاح تا زایمان است که همگی در بدن مادر رخ می دهد. یکی از این مراحل زمانی است که تخمک بارور شده به رحم می رود تا خود را به آن بچسباند و جنین در رحم مادر رشد کند.
در بارداری خارج رحمی یا حاملگی خارج رحمی این تخمک به رحم وصل نمی شود بلکه به جای آن به لوله فالوپ (در اکثر موارد)، حفره شکمی یا دهانه رحم می چسبد.
در این وضعیت اگرچه تست بارداری نشان دهنده باردار بودن زن است اما از آن جا که تخمک بارور شده نمی تواند در جایی به جز رحم رشد کند این نوع بارداری نتیجه ای نخواهد داشت.
بارداری خارج رحمی بدون اقدامات درمانی فوری می تواند به مرگ زن باردار منجر شود. به عنوان مثال ممکن است لوله فالوپ بترکد و شوک و از دست دادن شدید خون را به دنبال داشته باشد.
لازم به ذکر است اگرچه اقدامات درمانی سریع اهمیت زیادی دارد اما در هیچ حالتی نمی توان جنین را حفظ کرد.
گفته شده حدود 1 تا 2 درصد بارداری ها از نوع خارج رحمی هستند و این وضعیت علت 3 تا 4 درصد از مرگ های ناشی از بارداری محسوب می شود.
علت بارداری خارج رحمی
علت بارداری خارج رحمی در همه موارد مشخص نیست اما گاهی ممکن است با عوامل زیر ارتباط داشته باشد :
- التهاب و زخم شدن لوله فالوپ به دلیل ابتلا به یک بیماری، عفونت یا جراحی قبلی
- عوامل هورمونی
- ناهنجاری های ژنتیکی
- نقایص هنگام تولد
- بیماری هایی که روی شکل و وضعیت لوله های فالوپ و اندام تناسلی تاثیر می گذارند
پزشک ممکن است بتواند اطلاعات بیشتری درباره علت بروز این وضعیت به بیمار ارائه دهد.
عوامل خطر زای بارداری خارج رحمی
همه زنانی که در زمینه جنسی فعال هستند در معرض بارداری خارج رحمی قرار دارند و خطر بروز این وضعیت با وجود هر یک از موارد زیر افزایش می یابد :
- سن مادر 35 سال یا بیشتر
- سابقه جراحی لگن، جراحی شکم یا سقط های متعدد
- سابقه بیماری التهابی لگن
- سابقه اندومتریوز
- بارداری با وجود بستن لوله یا دستگاه داخل رحمی
- بارداری با کمک داروها یا تکنیک های باروری
- سیگار کشیدن
- سابقه بارداری خارج رحمی
- سابقه بیماری های مقاربتی مانند سوزاک یا کلامیدیا
- داشتن ناهنجاری های ساختاری در لوله فالوپ که حرکت تخمک را سخت می کند
در صورت دارا بودن هر یک از عوامل خطر زای ذکر شده لازم است با پزشک مشورت شود تا خطرات بروز بارداری خارج رحمی کاهش پیدا کند.
علائم بارداری خارج رحمی
تهوع و درد پستان از علائم شایع هم در بارداری رحمی و هم بارداری خارج رحمی است اما علائم زیر در بارداری خارج رحمی شایع تر است و می تواند نشان دهنده یک مسئله اورژانسی پزشکی باشد :
- امواج درد تیز و شدید در شکم، لگن، شانه یا گردن
- درد شدید که در یک طرف شکم ایجاد می شود
- لکه بینی یا خونریزی خفیف تا شدید واژن
- سر گیجه یا غش کردن
- فشار در ناحیه راست روده
در صورتی که فرد از بارداری خود مطلع است، با مشاهده علائم ذکر شده لازم است فورا به پزشک مراجعه کند.
تشخیص بارداری خارج رحمی
بارداری خارج رحمی را نمی توان با معاینه فیزیکی تشخیص داد، با این حال پزشک ممکن است برای رد سایر علل احتمالی بیمار را معاینه کند.
یکی از تکنیک های تشخیصی این وضعیت، سونوگرافی واژینال است که در آن یک ابزار مخصوص داخل واژن قرار می دهند تا مشخص شود که آیا کیسه بارداری در رحم قرار دارد یا خیر.
پزشک ممکن است از آزمایش خون برای تعیین سطح hCG و پروژسترون استفاده کند. این دو از هورمون های مهم در بارداری هستند که اگر سطح آن ها طی چند روز کاهش پیدا کرده یا ثابت بماند و کیسه بارداری در سونوگرافی تشخیص داده نشود، به احتمال زیاد بارداری خارج رحمی رخ داده است.
خانم هایی که دچار علائم شدید مانند درد یا خونریزی شدید هستند، ممکن است زمان کافی برای انجام تکنیک های تشخیصی نداشته باشند. در موارد شدید لوله فالوپ پاره و به خونریزی شدید داخلی منجر می شود و نیاز به عمل جراحی اورژانسی برای درمان می باشد.
درمان بارداری خارج رحمی
بارداری خارج رحمی علاوه بر این که مانع رشد جنین می شود برای مادر نیز خطرناک می باشد و لازم است برای حفظ سلامت مادر و امکان بارداری در آینده، جنین در اسرع وقت از بدن مادر خارج شود.
گزینه های درمانی موجود با توجه به محل رخ دادن بارداری خارج رحمی و میزان پیشرفت آن تفاوت دارد.
دارو درمانی
پزشک ممکن است با بررسی وضعیت بیمار به این نتیجه برسد که احتمال بروز عوارض آنی بعید است. در این صورت احتمالا برای جلوگیری از ترکیدن توده خارج رحمی دارو تجویز خواهد شد.
یکی از داروهای رایج برای این وضعیت متوترکسات می باشد. این دارو که به صورت تزریقی تجویز می شود رشد سلول های سریع تقسیم شونده مانند سلول های توده خارج رحمی را متوقف می کند.
لازم است فرد به طور منظم آزمایش خون انجام دهد تا از موثر بودن دارو اطمینان حاصل شود. در صورت اثر بخشی علائم مشابه سقط جنین ایجاد خواهد شد، از جمله :
- گرفتگی
- خونریزی
- عبور بافت
بعد از ظاهر شدن علائم سقط، معمولا به ندرت نیاز به عمل جراحی بیشتر می باشد. به علاوه متوترکسات خطراتی همچون آسیب لوله فالوپ طی عمل جراحی را به دنبال ندارد اما فرد تا چند ماه بعد از مصرف دارو نمی تواند باردار شود.
عمل جراحی
بسیاری از پزشکان پیشنهاد می کنند جنین طی عمل جراحی از بدن مادر خارج و هر گونه آسیب داخلی ترمیم شود. این روش لاپاراتومی نام دارد و پزشک طی آن دوربین کوچکی را از طریق برش وارد بدن کرده و علاوه بر خارج کردن جنین، هر گونه آسیب احتمالی به لوله فالوپ را ترمیم می کند.
در صورتی که عمل جراحی ناموفق باشد ممکن است تکنیک لاپاراتومی با برش بزرگ تر تکرار شود و اگر لوله فالوپ حین عمل آسیب ببیند احتمالا لازم است این لوله نیز برداشته شود.
مراقبت در منزل
پزشک بعد از عمل جراحی توصیه های خاصی برای مراقبت در منزل به بیمار می دهد. هدف این است که محل برش های عمل جراحی تمیز و خشک نگه داشته شود و روزانه از نظر احتمال بروز عفونت بررسی شود.
برخی علائم عفونت عبارتند از :
- خونریزی که متوقف نمی شود
- خونریزی بیش از حد
- ترشحات بد بو در محل زخم
- احساس داغی
- سرخ شدن
- ورم
البته احتمال خونریزی واژینال خفیف و لخته شدن خون ناچیز بعد از عمل جراحی وجود دارد که ممکن است تا 6 هفته بعد از عمل نیز رخ دهد.
پزشک همچنین توصیه می کند :
- از برداشتن اشیای سنگین تر از 4.5 کیلوگرم اجتناب شود
- برای جلوگیری از یبوست مایعات فراوان مصرف شود
- با اجتناب از رابطه جنسی و عدم استفاده از تامپون و غیره به لگن استراحت داده شود
- تا حد امکان طی هفته اول بعد از عمل استراحت شود و در هفته های بعد فعالیت های روزمره به مرور افزایش یابد
در صورت درد شدید یا غیر طبیعی بودن وضعیت با پزشک مشورت شود.
پیشگیری از بارداری خارج رحمی
پیش بینی و پیشگیری از این وضعیت امکان پذیر نیست اما ممکن است با رعایت بهداشت باروری در سطح خوب بتوان خطر بروز آن را کاهش داد.
توصیه می شود از همسرتان بخواهید هنگام رابطه جنسی از کاندوم استفاده کند. این مسئله خطر ابتلا به بیماری های مقاربتی را که به نوبه خود می توانند به التهاب در لوله های فالوپ منجر شوند کاهش می دهد.
همچنین بهتر است به صورت منظم با پزشک خود تماس داشته و معاینات منظم و غربال گری های مقاربتی مربوط به زنان را انجام دهید.
اقداماتی جهت حفظ سلامت شخصی از جمله ترک سیگار (در صورت سیگاری بودن) نیز می تواند مفید باشد.
چشم انداز بارداری خارج رحمی
چشم انداز بلند مدت بارداری خارج رحمی به این بستگی دارد که آیا این وضعیت باعث آسیب جسمی در فرد شده یا خیر. اکثر افرادی که دچار بارداری خارج رحمی می شوند در آینده بارداری موفق را تجربه می کنند زیرا در صورتی که هر دو لوله فالوپ یا حتی یک لوله سالم باشد تخمک می تواند به طور طبیعی بارور شود.
با این حال این وضعیت ممکن است تاثیر بدی روی احتمال بارداری خانم هایی که از قبل دچار مشکلات باروری بوده اند بگذارد و خطر بروز مجدد بارداری خارج رحمی را افزایش دهد. این مسئله به خصوص زمانی رخ می دهد که علت بارداری خارج رحمی فعلی مشکلات باروری قبلی بوده باشد.
عمل جراحی ممکن است باعث آسیب لوله های فالوپ شود و احتمال بارداری خارج رحمی در آینده را افزایش دهد.
در صورتی که برداشتن یک یا هر دو لوله فالوپ ضروری باشد حتما با پزشک در مورد درمان های احتمالی باروری مانند لقاح مصنوعی صحبت کنید.
منبع: healthline
