مثانه پرکار (به انگلیسی: Overactive bladder) نوعی عارضه شایع در دستگاه مجاری ادرار می باشد که طی آن فرد به طور ناگهانی و بدون هشدار اولیه احساس شدید ادرار کردن پیدا می کند و لازم است هر چه سریع تر آن را دفع کند.
مثانه پر کار در زنان شایع تر است و در صورت عدم استفاده از تکنیک های درمانی می تواند به بی اختیاری ادرار منجر شود که در آن فرد کنترلی روی دفع ادرار خود ندارد. طبیعی است که این مسئله تاثیر بدی روی کیفیت زندگی فرد گذاشته و فعالیت های اجتماعی او را کاهش خواهد داد.
در ادامه قصد داریم درباره مثانه پرکار و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
مثانه پرکار چیست؟
مثانه اندامی است که ادرار را از کلیه ها دریافت کرده و بعد از پر شدن آن را دفع می کند. اگر این اندام دچار پرکاری یا فعالیت بیش از حد شود فرد نمی تواند زمان دفع ادرار و تعداد دفعات آن در طول روز را کنترل کند.
این مسئله زمانی رخ می دهد که مثانه به طور مکرر یا بدون هر گونه هشدار ناگهان فشرده شود. در این حالت فرد مجبور است بیشتر از سرویس بهداشتی استفاده کند یا در برخی موارد ادرار به لباس زیر او نشت خواهد کرد.
این عارضه معمولا به دلیل اختلال در ارتباط بین مغز و مثانه رخ می دهد زیرا مغز در حالی که مثانه هنوز پر نشده به آن سیگنال تخلیه می دهد، به همین دلیل مثانه منقبض شده و فرد تمایل شدیدی به دفع ادرار پیدا می کند.
کنترل علائم مثانه پرکار ممکن است دشوار به نظر برسد زیرا علائم به طور ناگهانی ایجاد شده و قابل پیش بینی نیست تا جایی که در بسیاری از موارد، فرد مجبور می شود فعالیت های اجتماعی خود را محدود کند. این مسئله تاثیر بدی روی کیفیت زندگی خواهد گذاشت و می تواند به انزوا طلبی و مشکلات عاطفی فرد منجر شود.
خوشبختانه روش های درمانی متعددی برای کنترل علائم این مثانه پرکار وجود دارد که به بهبود چشم انداز این بیماری و کاهش سطح بی اختیاری ادراری کمک خواهد کرد.
علت مثانه پرکار
در وضعیت طبیعی بدن، کلیه ها ادرار تولید می کنند و آن را به مثانه انتقال می دهند. سپس مغز سیگنال هایی ارسال می کند که به بدن می گوید زمان ادرار کردن رسیده است. در این حالت عضلات کف لگن شل شده و اجازه می دهند ادرار از بدن تخلیه شود.
در عارضه مثانه پرکار، عضلات مثانه به طور غیر ارادی و ناگهانی منقبض می شوند، در نتیجه حتی اگر مثانه هنوز پر نشده باشد فرد نیاز شدید به دفع ادرار پیدا می کند.
عوامل مختلفی ممکن است باعث بروز علائم مثانه پرکار شوند، از جمله :
- نوشیدن بیش از حد مایعات
- مصرف داروهای افزایش دهنده ادرار
- عفونت های دستگاه ادراری
- مصرف کافئین، الکل یا سایر مواد محرک مثانه
- عدم تخلیه کامل مثانه
- مشکلات مثانه مانند سنگ مثانه
علت دقیق پرکار شدن مثانه مشخص نیست، اگرچه به نظر می رسد خطر بروز آن با بالا رفتن سن رابطه مستقیم دارد اما نمی توان آن را بخش طبیعی از فرایند پیری در نظر گرفت و نباید به علائم آن بی توجهی کرد.
به طور کلی عملکرد مثانه با سلامت دستگاه ادراری مرتبط است و علت بروز این آن معمولا به دلیل مشکلات دستگاه ادراری می باشد.
علائم مثانه پرکار
به طور کلی بی اختیاری ادراری گاه به گاه به این معنا نیست که فرد به مثانه پرکار مبتلا شده بلکه نشت ادرار می تواند به دلایل دیگری نیز رخ دهد.
مثلا زمانی که فرد به شدت می خندد یا زمانی که به مدت طولانی احساس دفع ادرار داشته اما با آن مقابله کرده ممکن است بی اختیاری ادراری رخ دهد که ارتباطی با مثانه پرکار ندارد.
مثانه پرکار با میزان تکرر و نیاز فوری به ادرار کردن مشخص می شود و علائم آن عبارتند از :
- نیاز فوری و غیر قابل کنترل به دفع ادرار
- بی اختیاری ادرار مکرر
- تکرر ادرار (بیش از 8 بار در طول 24 ساعت)
- بیدار شدن بیش از یک بار در شب برای رفتن به دستشویی
علائم مثانه پرکار می تواند تغییر کند، همچنین ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. تشخیص این عارضه بدون مراجعه به پزشک دشوار است.
مثانه پرکار در مردان
مثانه پرکار معمولا در زنان دیده می شود اما برخی مردان نیز به این عارضه دچار می شوند. همچنین پایین بودن آمار ابتلای مردان نسبت به زنان ممکن است از این واقعیت نشات گرفته باشد که مردان کمتر از زنان برای تشخیص و درمان مثانه پرکار به پزشک مراجعه می کنند.
علائم مثانه پرکار در مردان شامل موارد زیر می باشد :
- تمایل فوری و شدید به دفع ادرار
- دفع ادرار تا 8 بار در روز
- تجربه نشت ادرار
- احساس دفع ادرار به قدری قوی باشد که نتوان آن را کنترل کرد
بسیاری از موارد بروز مثانه پرکار در مردان به دلیل بزرگ شدن غده پروستات می باشد که می تواند جریان ادرار را مسدود کرده و به بی اختیاری ادراری منجر شود.
بزرگ شدن غده پروستات اغلب در مردان مسن دیده می شود، به همین دلیل مثانه پرکار در مردان مسن شایع تر است. خوشبختانه درمان مشکلات پروستات می تواند علائم این عارضه را کاهش دهد.
مثانه پرکار در زنان
همان طور که قبلا اشاره کردیم مثانه پرکار در زنان شایع تر از مردان است یا شاید زنان بیشتر برای این مسئله به پزشک مراجعه می کنند.
در زنان نیز پرکاری مثانه دارای یک سری علائم می باشد که باعث می شود فرد دفعات بیشتری دفع ادرار داشته باشد، از جمله :
- احساس نیاز فوری به دفع ادرار
- عدم کنترل ارادی ادرار
- دفع ادرار شبانه حداقل 2 بار
- دفع ادرار در طول روز حداقل 8 بار
علت بروز مثانه پرکار در زنان مشخص نیست اما این عارضه در اغلب موارد بعد از یائسگی شروع می شود که می تواند نتیجه کمبود استروژن در بدن باشد، اگرچه در هر سنی ممکن است رخ دهد.
مثانه پرکار در کودکان
مثانه پرکار از بیماری های شایع در دوران کودکی است اما هر گونه شب ادراری یا دفع ادرار ناگهانی نمی تواند نشانه آن باشد.
کودکان ممکن است در دوران رشد خود به طور مکرر دچار علائم مثانه پرکار شوند که با استفاده از تکنیک های درمانی می توان از تکرر ادرار و عوارض آن جلوگیری کرد.
برخی علائم مثانه پرکار در کودکان عبارتند از :
- نیاز فوری یا مکرر به دفع ادرار
- نشت ادرار
- بیش از 8 بار دفع ادرار در طول روز
- احساس تخلیه نشدن مثانه حتی بعد از دفع ادرار
خوشبختانه علائم این عارضه با بزرگ تر شدن کودکان کمتر می شود. همچنین بچه ها به مرور یاد می گیرند چگونه مثانه خود را به درستی کنترل کنند و سیگنال های لازم برای ادرار کردن را تشخیص دهند. در صورتی که احساس می کنید علائم در کودک شما برطرف نشده یا در حال تشدید است توصیه می شود با پزشک مشورت کنید.
برخی علل مثانه پرکار در کودکان عبارتند از :
- عفونت مجاری ادراری
- آلرژی
- کافئین
- اضطراب و استرس
- ناهنجاری های ساختاری
- یبوست
در کودکان نیز مانند بزرگسالان، تکنیک های درمانی روی درمان علت اصلی و جلوگیری از بروز علائم تمرکز دارند.
تشخیص مثانه پرکار
پزشک برای تشخیص مثانه پرکار از چند آزمایش مختلف استفاده می کند تا بتواند علت اصلی این مسئله را شناسایی کند. همچنین احتمالا فرد را به متخصص دستگاه ادراری که اورولوژیست نامیده می شود ارجاع خواهد داد.
آزمایش هایی که معمولا برای تشخیص مثانه پرکار انجام می شوند عبارتند از :
- نمونه گیری از ادرار : در این تست نمونه ادرار فرد جمع آوری شده و مورد بررسی قرار می گیرد تا ناهنجاری های موجود در آن از جمله وجود خون در ادرار مشخص شود. بررسی ادرار می تواند به شناسایی عفونت ادراری یا سایر مشکلات دستگاه ادراری کمک کند
- معاینه فیزیکی : پزشک با معاینه فیزیکی مواردی همچون احساس حساسیت در ناحیه شکم و کلیه ها و بزرگ شدن پروستات در مردان را بررسی می کند
- اسکن مثانه : در این آزمایش از سونوگرافی برای اندازه گیری میزان ادرار باقی مانده در مثانه بعد از دفع ادرار استفاده می شود
- تست نوار مثانه : در این آزمایش توانایی مثانه در نگه داشتن و ذخیره ادرار ارزیابی می شود
- سیستوسکوپی : در طول این آزمایش پزشک یک ابزار کوچک وارد مثانه کرده و با کمک آن مشخص می کند آیا علائم ایجاد شده ممکن است به دلیل سایر ناهنجاری های مثانه مانند سنگ مثانه یا تومور ایجاد شده باشند یا خیر. ممکن است نمونه برداری نیز انجام شود
پزشک گاهی از آزمایش های دیگر برای رد یا تایید تشخیص مثانه پرکار استفاده خواهد کرد.
درمان مثانه پرکار
روش های درمانی مختلفی برای کنترل علائم مثانه پرکار وجود دارد، از جمله :
1. فیزیوتراپی عضلات کف لگن
فیزیوتراپیست هایی که در زمینه عضلات کف لگن تخصص دارند با تمرینات عضلانی خاص و تقویت آن ها می توانند به کنترل انواع مشکلات ادراری از جمله تمایل شدید به دفع ادرار، تکرر و علائم شبانه کمک کنند.
2. دارو درمانی
داروهایی که برای درمان مثانه پرکار تجویز می شوند روی دو مورد تمرکز دارند: تسکین علائم و کاهش دوره های تمایل شدید به دفع ادرار و بی اختیاری ادراری.
این داروها شامل تولترودین، تروپسیوم و میرابگرون می باشند و ممکن است با برخی عوارض جانبی از جمله خشکی چشم، خشکی دهان و یبوست همراه باشند.
3. بوتاکس
تزریق دوزهای اندک بوتاکس عضلات مثانه را به صورت موقتی فلج یا ضعیف کرده و با جلوگیری از انقباض زود هنگام عضلات مثانه به کاهش علائم مثانه پرکار کمک می کند.
اثر این تکنیک معمولا 6 تا 8 ماه طول می کشد و ممکن است نیاز به تکرار آن باشد.
4. تحریک عصب
در این روش سیگنال الکتریکی اعصاب حمل کننده تکانه ها به مثانه تغییر داده می شود. پزشک برای این منظور معمولا یک سیم کوچک وارد کمر کرده یا از یک سوزن کوچک داخل پوست ساق پا استفاده می کند.
به نظر می رسد این تکنیک می تواند تکرر و فوریت ادراری ناشی از مثانه پرکار را برطرف کند اگرچه هنوز اثبات نشده است.
5. عمل جراحی
در صورتی که علائم مثانه پرکار با کمک روش های ذکر شده بهبود پیدا نکند ممکن است پزشک از عمل جراحی برای افزایش ظرفیت مثانه استفاده کند. در بیشتر موارد تا زمانی که سایر گزینه های درمانی روی بیمار امتحان نشده باشد عمل جراحی توصیه نمی شود.
برخی تکنیک های جراحی عبارتند از :
1. تحریک عصب ساکروم
مثانه پرکار اغلب نتیجه تکانه های عصبی اشتباه است که به مثانه می گویند فرد به دفع ادرار نیاز دارد حتی اگر ظرفیت آن پر نشده باشد. این مسئله می تواند به تکرر ادرار یا تمایل به ادرار حتی بعد از دفع منجر شود.
در تحریک عصب سارکوم پزشک الکترود کوچکی زیر پوست باسن یا پایین شکم قرار می دهد. این الکترود تکانه هایی ارسال می کند که به تنظیم سیگنال ها کمک کرده و به بدن می گوید چه زمانی باید ادرار کند.
2. انحراف ادراری
تغییر مسیر حالب (لوله هایی که ادرار را از کلیه به مثانه می رسانند) می تواند دفعات ادرار و تمایل شدید به ادرار کردن را کاهش دهد.
در این روش پزشک مثانه را دور زده و در دیواره شکم شکافی ایجاد می کند که ادرار را درون کیسه استومی تخلیه می کند.
3. سیستوپلاستی
اگر پزشک متوجه شود علائم مثانه پرکار از کوچک بودن بیش از حد مثانه نشات گرفته ممکن است تصمیم بگیرد طی عمل جراحی این اندام را بزرگ کند. این تکنیک تنها به افرادی که سایر گزینه های درمانی در آن ها جواب نداده توصیه می شود.
4. برداشتن مثانه
در موارد نادر ممکن است پزشک به این نتیجه برسد برداشتن مثانه تنها راه حل برای از بین بردن علائم و عوارض مثانه پرکار است، در این صورت ادرار از کلیه ها مستقیما وارد کیسه استومی در خارج از بدن خواهد شد.
لازم به ذکر است روش های جراحی ذکر شده اغلب بسیار موثر هستند اما خطرات متعددی به همراه دارند و ممکن است به عوارض مادام العمر منجر شوند.
درمان های خانگی
برخی درمان های خانگی و طبیعی مثانه پرکار شامل تمرینات، درمان رفتاری و فیزیکی، گیاهان دارویی و مکمل ها و موارد دیگر می باشد.
1. ویتامین ها و مکمل ها
برخی از گیاهان دارویی، مکمل ها و ویتامین ها به عنوان روش درمانی جایگزین برای مثانه پرکار محسوب می شوند. از جمله گیاهان دارویی می توان به ترکیبات گیاهان چینی مانند گوشا – جینکی – گان، عصاره های قارچ مانند گانودرما و عصاره های گیاهی مانند کلاله ذرت و کپسایسین اشاره کرد.
به علاوه تاثیر مکمل هایی همچون هیدروکسید منیزیم و ال آرژینین در افرادی که مثانه پرکار یا بی اختیاری ادراری دارند مورد بررسی قرار گرفته و به نظر می رسد این مکمل ها در تسکین علائم مفید هستند.
توصیه می شود قبل از مصرف هر گونه مکمل یا ویتامین با پزشک خود مشورت کنید زیرا برخی مکمل ها ممکن است با داروهای تجویزی تداخل داشته باشند.
2. طب سوزنی
در طب سوزنی از سوزن های نوک تیز در نقاط خاصی از بدن استفاده می شود که به نظر می رسد تحریک آن ها می تواند انرژی را بازیابی کرده و به کاهش علائم کمک کند.
به گفته برخی منابع معتبر استفاده از طب سوزنی در تسکین علائم مثانه پرکار مفید است اما شواهد کافی در این مورد وجود ندارد.
3. روغن های ضروری
مثانه پرکار در اغلب موارد به دلیل عملکرد نادرست عصب ها و انقباض غیر منتظره عضلات رخ می دهد در حالی که استفاده از روغن های ضروری به آرامش اعصاب و عضلات کمک کرده و ممکن است در تسکین علائم تاثیر داشته باشند.
برخی روغن های ضروری که معمولا برای این منظور استفاده می شوند عبارتند از :
- روغن یلانگ یلانگ
- روغن اسطوخودوس
- روغن مریم گلی
- روغن تخمه کدو تنبل
4. درمان هومیوپاتی
در این روش پزشک سعی می کند با توجه به وضعیت کلی بدن، از راه هایی استفاده کند که سلامت کلی بدن (و نه فقط علائم مثانه پرکار) را بهبود ببخشد. از جمله مواردی که معمولا در این زمینه تاکید می شود اجتناب از مصرف مواد غذایی عامل تکرر ادرار می باشد.
به همین ترتیب آموزش مثانه و تقویت عضلات با تمرینات مناسب را نیز می توان نوعی هومیوپاتی در نظر گرفت، این موارد به فرد کمک می کنند تا بتواند مدت زمان بین احساس تمایل به دفع ادرار و ادرار کردن را افزایش دهد.
مثانه پرکار و تغذیه
تغذیه تاثیر مستقیم در سلامت دستگاه ادراری دارد، گفته شده برخی مواد غذایی و نوشیدنی ها می توانند مثانه را تحت فشار قرار داده و خطر بروز علائم مثانه پرکار را افزایش دهند.
توجه داشته باشید ممکن است برخی خوراکی هایی که باعث تحریک مثانه در یک شخص می شوند روی شخص دیگر چنین تاثیری نداشته باشند. برای شناسایی این خوراکی ها بهتر است از یک دفترچه غذایی استفاده شود تا غذاهایی که علائم را تشدید می کنند لیست شوند.
برخی عوامل مرتبط با رژیم غذایی که می توانند در سلامت دستگاه ادراری تداخل ایجاد کنند عبارتند از :
- نوشیدنی های گاز دار : این نوشیدنی ها علائم مثانه پرکار را تشدید و عضلات مثانه را تحریک می کنند
- مصرف بیش از حد مایعات : نوشیدن آب کافی برای سلامت کلی بدن مهم است اما نوشیدن بیش از حد آن می تواند دفعات ادرار کردن را افزایش دهد
- نوشیدن مایعات قبل از خواب : اگر طی 2 تا 3 ساعت قبل از خواب نوشیدنی میل شود ممکن است در طول شب دفع ادرار افزایش پیدا کند
- حساسیت به گلوتن : افرادی که به گلوتن حساسیت دارند (پروتئینی که در مواد غذایی مبتنی بر گندم مانند نان و ماکارونی وجود دارد) ممکن است دچار علائم مثانه پرکار شوند
- کافئین : این ماده محرک می تواند علائم مثانه پرکار را تشدید کند. این ماده در نوشابه، قهوه، شکلات، بستنی و برخی داروهای بدون نسخه وجود دارد
- مواد غذایی تحریک کننده : برخی افراد ممکن است متوجه شوند با خوردن خوراکی هایی همچون مرکبات، محصولات گوجه فرنگی، مواد غذایی پر ادویه، شیرین کننده های مصنوعی، نوشیدنی های الکلی، طعم دهنده های مصنوعی یا مواد نگهدارنده دچار علائم مثانه پرکار می شوند
زمانی که بهترین رژیم غذایی کاهنده علائم مثانه پرکار برای خودتان را کشف کردید ممکن است لازم باشد زیر نظر پزشک از مکمل های غذایی استفاده کنید.
تمرینات مناسب
عضلات اطراف دستگاه ادراری به فرد در نگه داشتن ادرار (زمانی که تمایل زیادی به دفع ادرار است) کمک می کنند، همچنین در تخلیه کامل مثانه هنگام ادرار کردن نقش دارند.
این عضلات نیز درست مانند عضلات بازوها و پاها با ورزش کردن تقویت می شوند که تاثیر مثبت روی عملکرد آن ها داشت. برخی تمرینات مناسب برای مثانه پرکار عبارتند از :
تمرینات کگل
این تمرینات روی تقویت عضلات کف لگن و اطراف آن تمرکز دارند. تقویت این عضلات به فرد کمک می کند تا راحت تر ادرار را شروع یا متوقف کند، همچنین بی اختیاری ادرار را کاهش می دهد.
ورزش کگل ساده و اصلی به این صورت است که فرد عضلات کف لگن را برای چند ثانیه سفت کرده و سپس شل می کند. برای پیدا کردن عضلات کف لگن به عضلاتی فکر کنید که هنگام متوقف کردن جریان ادرار ناخودآگاه فشرده می کنید.
توصیه می شود هر روز چندین بار تمرین کگل انجام دهید.
مخروط های واژینال
اگر تمرینات کگل و تمرکز روی عضلات کف لگن برای شما دشوار است می توانید از دستگاهی به نام مخروط واژینال استفاده کنید.
در این تکنیک کافیست یک مخروط داخل واژن قرار داده و سعی کنید با کمک عضلات کف لگن آن را در واژن ثابت نگه دارید. با تمرین بیشتر می توانید از این عضلات برای بالا بردن مخروط های سنگین تر استفاده کرد.
توصیه می شود حداقل یک بار در روز از این تکنیک استفاده کنید.
آموزش مثانه
آموزش مثانه به شما کمک می کند ادرار را برای مدت زمان بیشتری نگه داشته و عضلات و اعصاب دستگاه ادراری خود را دوباره آموزش دهید. به عبارت دیگر این تکنیک برای فاصله انداختن بین تمایل به دفع ادرار و زمان دفع مفید می باشد.
هر زمان که نیاز به دفع ادرار دارید می توانید از این تکنیک استفاده کنید و برای این منظور با یک دوره زمانی کوتاه مثلا سه دقیقه ای شروع کنید.
مثانه پرکار در شب (نوکتوریا)
افرادی که بیش از یک بار در طول شب برای دفع ادرار از خواب بیدار می شوند احتمالا به نوکتوریا یا مثانه پرکار در شب دچار شده اند.
نوکتوریا با مثانه پرکار تفاوت دارد و حتی افرادی که در طول روز علائم مثانه پرکار نداشته باشند ممکن است دچار نوکتوریا شوند.
این عارضه اغلب در افراد بالای 60 سال دیده می شود اما از هر 3 فرد بزرگسال بالای 30 سال یک نفر هر شب نیاز به 2 بار دستشویی رفتن دارد در حالی که اکثر بزرگسالان می توانند بدون بیدار شدن 6 تا 8 ساعت بخوابند، برخی دیگر نیز تنها یک بار در شب بیدار می شوند.
به طور کلی افرادی که در طول شب بیش از یک بار نیاز به دفع ادرار دارند ممکن است دچار مثانه پرکار در شب شده باشند.
مثانه پرکار و بوتاکس
بسیاری از ما بوتاکس را به عنوان یک تکنیک زیبایی و کاهنده چین و چروک صورت می شناسیم اما تزریق بوتاکس در درمان بسیاری از بیماری ها می تواند نتایج خوبی به دنبال داشته باشد.
هدف اکثر داروهای مثانه پرکار آرام سازی عضلات و اعصاب دستگاه ادراری است. اگر این داروها موثر نباشند ممکن است پزشک برای آرامش عضلات و تسکین علائم از تزریق بوتاکس به عضلات مثانه استفاده کند.
تزریق بوتاکس برای مثانه پرکار عوارض چندانی به دنبال ندارد و اثر آن معمولا 6 تا 8 ماه ادامه دارد. بعد از این مدت ممکن است پزشک بخواهد یک بار دیگر از این تکنیک برای کنترل علائم استفاده کند.
این روش ممکن است عوارضی هر چند محدود نیز داشته باشد و لازم است حتما درباره مزیت ها و معایب آن با پزشک مشورت شود.
منبع: healthline
