شقاق مقعدی (به انگلیسی: Anal fissure) نوعی پارگی یا ترک خوردگی در دیواره مجرای مقعد یا بریدگی یا پارگی در مقعد است که به داخل مجرای مقعد امتداد می یابد.
این وضعیت ممکن است به دلایل مختلف رخ دهد و با علائم آزار دهنده ای همچون درد در حین و بعد از اجابت مزاج همراه باشد. همچنین ممکن است در مدفوع فرد خون دیده شود.
در ادامه قصد داریم درباره شقاق مقعدی و علل، علائم و روش های درمان آن آشنا شویم. با سومیتا همراه باشید؛
شقاق مقعدی چیست؟
شقاق مقعدی نوعی وضعیت دردناک است که در اغلب موارد به دلیل آسیب دیدگی دیواره مقعد رخ می دهد اما گاهی علت بروز آن قابل شناسایی نمی باشد.
ضایعه شقاق معمولا کمتر از یک سانتی متر عرض دارد اما مقعد ناحیه بسیار حساس بدن است و درد در این ناحیه حتی با یک پارگی کوچک می تواند بسیار شدید باشد.
این وضعیت تقریبا روی 10 درصد افراد اثر می گذارد و با هیدراته ماندن می توان به جلوگیری از آن کمک کرد.
علت شقاق مقعدی
شقاق مقعدی ممکن است به دلایل مختلف رخ دهد، از جمله :
- یبوست : مدفوع بزرگ و سفت بیشتر از مدفوع نرم و کوچک می تواند باعث ایجاد ضایعات ناحیه مقعد در حین اجابت مزاج شود
- اسهال : اسهال مکرر از عوامل ایجاد کننده شقاق مقعدی محسوب می شود
- اسپاسم عضلانی : پزشکان معتقد هستند اسپاسم عضلانی اسفنکتر مقعد ممکن است خطر ایجاد شقاق مقعدی را افزایش دهد. اسپاسم یک حرکت کوتاه و غیر ارادی عضلانی است که در آن عضله ناگهان سفت می شود و ممکن است روند بهبودی را تضعیف کند
- بارداری و زایمان : زنان باردار در اواخر دوره بارداری بیشتر در معرض شقاق مقعدی قرار دارند. همچنین ممکن است حین زایمان دیواره مقعد پاره شود
- بیماری های مقاربتی : این بیماری ها با افزایش خطر ابتلا به شقاق مقعدی مرتبط هستند که از جمله آن ها می توان به سفلیس، اچ آی وی، ویروس پاپیلومای انسانی، تبخال و کلامیدیا اشاره کرد
- بیماری زمینه ای : برخی بیماری های زمینه ای مانند بیماری کرون، کولیت اولسراتیو و سایر بیماری های التهابی روده ممکن است باعث ایجاد زخم در ناحیه مقعد شوند
- رابطه جنسی مقعدی : این نوع رابطه در موارد نادر می تواند باعث ایجاد شقاق مقعدی شود
لازم به ذکر است دو حلقه عضلانی (اسفنکتر) مقعد را کنترل می کنند. حلقه بیرونی به صورت ارادی کنترل می شود اما حلقه داخلی این گونه نیست. این حلقه یا اسفنکتر داخلی تحت فشار ثابت است.
متخصصان بر این باور هستند افزایش بیش از حد فشار ممکن است باعث اسپاسم اسفنکتر داخلی شده، جریان خون را کاهش دهد و خطر ایجاد شقاق را افزایش دهد.
علائم شقاق مقعدی
علائم و نشانه های اصلی شقاق مقعدی عبارتند از :
1. درد به خصوص هنگام دفع
این درد درد تیزی است که پس از آن ممکن است فرد احساس سوزش عمیق طولانی تری داشته باشد. ترس از بروز این درد تا حدی است که ممکن است فرد به دستشویی نرود و این مسئله خطر بروز یبوست را افزایش می دهد.
اگر فرد دستشویی رفتن را به تاخیر بیندازد درد و پارگی تشدید خواهد شد زیرا مدفوع سفت تر و بزرگ تر می شود. برخی افراد ممکن است هنگام تمیز کردن خود با دستمال توالت نیز درد شدیدی را تجربه کنند.
2. خون
چون خون تازه است به رنگ قرمز روشن خواهد بود و ممکن است روی مدفوع یا دستمال توالت دیده شود. ناگفته نماند شقاق مقعدی در نوزادان معمولا با خونریزی همراه می باشد.
3. خارش در ناحیه مقعد
این وضعیت ممکن است به صورت متناوب یا مداوم رخ دهد.
4. سوزش ادرار
سوزش هنگام ادرار کردن در این عارضه کمتر شایع است و در برخی بیماران ممکن است تکرر ادرار نیز رخ دهد.
عوامل خطر زای شقاق مقعدی
شقاق مقعدی می تواند افراد را همه سنین درگیر کرده و روی زنان و مردان به طور یکسان تاثیر می گذارد. این عارضه شایع ترین علت خونریزی مقعدی در نوزادان و کودکان محسوب می شود و برخی کودکان ممکن است از مشاهده خون قرمز روشن در مدفوع و دستمال توالت به شدت دچار ترس شوند.
خوشبختانه شقاق مقعدی در اکثر موارد بدون نیاز به درمان پزشکی یا جراحی برطرف می شود. کرم های موضعی، شیاف یا هر دو و همچنین مصرف مسکن ها ممکن است به رفع علائم کمک کند. با این حال اگر ضایعه به درستی بهبود پیدا نکند برخی افراد دچار مشکلات مزمن می شوند.
لازم به ذکر است شقاق مقعدی که کمتر از 6 هفته طول بکشد شقاق مقعدی حاد و شقاق مقعدی که بیش از 6 هفته ادامه پیدا کند شقاق مزمن نامیده می شود.
از سوی دیگر شقاق مقعد اولیه بدون هر گونه علت قابل شناسایی رخ می دهد در حالی که علت شقاق مقعدی ثانویه قابل شناسایی می باشد.
تشخیص شقاق مقعدی
پزشک معمولا بعد از معاینه فیزیکی ناحیه مقعد می تواند شقاق مقعدی را تشخیص دهد. اگر وضعیت به خوبی قابل مشاهده نباشد ممکن است پزشک فشار ملایم به ناحیه مقعد وارد کند که در صورتی که شقاق مقعدی وجود داشته باشد این حرکت معمولا به درد منجر می شود.
معاینه راست روده
معاینه راست روده شامل فرو بردن یک انگشت دستکش دار یا ابزار کوچک به ناحیه راست روده است. با این حال این کار به دلیل درد شدیدی که ایجاد می کند معمولا تحت بی حسی انجام می شود.
اگر پزشک حدس بزند علت بروز علائم یک مشکل جدی تر در سلامتی است ممکن است بیمار را به متخصص ارجاع دهد.
سیگموئیدوسکوپی یا کولونوسکوپی
در این روش برای بررسی دقیق داخل مقعد و راست روده از یک لوله مخصوص استفاده می شود که در مواردی که پزشک می خواهد ابتلا به بیماری های جدی تر را رد کند کاربرد دارد.
درمان شقاق مقعدی
همان طور که اشاره کردیم شقاق مقعدی در بیشتر موارد طی چند هفته خود به خود برطرف می شود اما پزشک ممکن است برای تسکین علائمی همچون درد، سوزش یا ناراحتی برخی داروها را توصیه کند.
به علاوه در صورتی که بیمار از یبوست رنج می برد ممکن است ملین تجویز شود و لازم باشد فرد فیبر مصرفی خود را افزایش دهد. گفته شده بزرگسالان باید روزانه حداقل 18 گرم فیبر مصرف کنند.
توجه داشته باشید افزایش ناگهانی و شدید مصرف فیبر خطر گرفتگی معده، باد، نفخ و اسهال را به همراه دارد، بنابراین افزایش مصرف فیبر باید به آرامی صورت گیرد و بیمار مایعات فراوان به خصوص آب بنوشد.
تسکین درد
پزشک ممکن است از یک بی حس کننده موضعی برای تسکین درد استفاده کند. برای رفع احساس سوزش طولانی مدت بعد از رفتن به دستشویی نیز مصرف استامینوفن یا ایبو پروفن می تواند کمک کننده باشد. در این مورد لازم است با پزشک مشورت شود.
برخی بیماران گزارش کرده اند حمام گرم (نه داغ) به شل شدن ماهیچه ها و کاهش درد آن ها کمک کرده است.
داروهای موضعی نیترو گلیسیرین نیز با گشاد کردن رگ های خونی در ناحیه به تسریع بهبود ضایعه کمک می کنند. در مواردی که بهبودی کندتر از حد انتظار است ممکن است پزشک این داروها را تجویز کند.
مسدود کننده های کانال کلسیم
این گروه دارویی که در اصل برای کاهش فشار خون طراحی شده می تواند عضله اسفنکتر را شل کرده و خون رسانی به ناحیه آسیب دیده را افزایش دهد که تسریع در بهبودی را به دنبال خواهد داشت.
کرم یا پماد استروئیدی
این داروهای موضعی به کاهش التهاب اطراف ضایعه و همچنین تسکین علائم خارش و درد کمک می کنند.
سم بوتولینوم (بوتاکس)
این تکنیک برای بسیاری از اختلالات همراه با اسپاسم عضلانی استفاده شده و نتایج آن موفقیت آمیز بوده است.
عمل جراحی
اگر شقاق مزمن (طولانی مدت) باشد و بهبود پیدا نکند ممکن است نیاز به عمل جراحی باشد.
به عنوان مثال طی عمل جراحی اسفنکتروتومی داخلی بخشی از عضله اسفنکتر مقعد برداشته می شود تا دفعات اسپاسم و شدت آن ها کاهش یابد.
فیشرکتومی روش دیگری است که طی آن شقاق برداشته می شود. این روش به ندرت و در کودکان ممکن است استفاده شود.
پیشگیری از شقاق مقعدی
توجه به نکات زیر برای جلوگیری از شقاق مقعدی مفید می باشد :
- نرم نگه داشتن مدفوع : برای این منظور از یک رژیم غذایی متعادل با فیبر فراوان استفاده کرده و مایعات فراوان به خصوص آب مصرف کنید
- دستشویی رفتن را به تعویق نیندازید : این مسئله باعث بزرگ و سفت تر شدن مدفوع می شود
- تعویض مکرر پوشک : تعویض مکرر پوشک در نوزادان می تواند خطر بروز شقاق مقعدی را کاهش دهد
- غذاهای کمتر قابل هضم : از مواد غذایی که ممکن است به خوبی هضم نشوند مانند آجیل و ذرت بو داده اجتناب کنید
- پاک کردن ناحیه : اگر فرد به هر دلیل بیشتر در معرض شقاق مقعدی است بهتر است از پارچه های مرطوب یا پدهای پنبه ای برای تمیز کردن ناحیه بعد از دستشویی استفاده کند و از دستمال توالت خشن یا معطر اجتناب کند
- ورزش : ورزش منظم می تواند خطر ابتلا به یبوست و به دنبال آن شقاق مقعدی را کاهش دهد. توصیه می شود در حین و بعد از ورزش به خوبی بدن خود را آب رسانی کنید
- پرهیز از زور زدن : از زور زدن و نشستن طولانی مدت در دستشویی پرهیز کنید
منبع: medicalnewstoday
