بیماری های مقاربتی (به انگلیسی: Sexually Transmitted Diseases) به خانواده بزرگی از بیماری ها گفته می شود که معمولا از طریق رابطه یا تماس جنسی از یک فرد به فرد دیگر منتقل می شوند.
این گروه انواع مختلف بیماری های ویروسی، باکتریایی و سایر ارگانیسم های زنده را در خود جای داده که از جمله آن ها می توان به بیماری کلامیدیا، بیماری سوزاک، بیماری سفلیس، بیماری اچ آی وی و هرپس سیمپلکس اشاره کرد.
در ادامه قصد داریم به معرفی بیماری های مقاربتی و علل، علائم و پیشگیری از آن ها بپردازیم. با سومیتا همراه باشید؛
بیماری های مقاربتی چیستند؟
اصطلاح بیماری مقاربتی یا STD در مورد بیماری هایی به کار می رود که از طریق تماس جنسی از فرد آلوده به دیگران سرایت می کنند.
افراد معمولا حین رابطه جنسی واژینال، مقعدی یا دهانی پر خطر با فرد مبتلا، به این بیماری ها دچار می شوند که به آن عفونت مقاربتی (STI) نیز گفته می شود. با این حال رابطه جنسی تنها راه انتقال بیماری مقاربتی به دیگران نمی باشد بلکه بسته به نوع ممکن است از طریق شیردهی یا استفاده از سرنگ مشترک نیز سرایت کنند.
علائم بیماری های مقاربتی
علائم در مردان
مردان مبتلا به یکی از بیماری های مقاربتی ممکن است هیچ علامتی تجربه نکنند اما گاهی علائم واضحی بروز می کند که از جمله شایع ترین آن ها در مردان می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- درد یا ناراحتی حین رابطه جنسی یا ادرار کردن
- زخم، برجستگی یا بثورات در آلت تناسلی مردان، بیضه ها، مقعد، باسن، ران یا دهان
- ترشح یا خونریزی غیر طبیعی از آلت تناسلی مردان
- بیضه دردناک یا متورم
علائم خاص بسته به نوع بیماری مقاربتی ممکن است متفاوت باشد.
علائم در زنان
در بسیاری از موارد، ابتلا به بیماری مقاربتی در زنان علامتی ندارد اما گاهی با علائمی همراه است که از جمله شایع ترین آن ها در بسیاری از بیماری های مقاربتی می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- احساس درد یا ناراحتی حین رابطه جنسی یا ادرار کردن
- زخم، برجستگی، بثورات در واژن، مقعد، باسن، ران ها، دهان یا اطراف آن
- ترشحات یا خونریزی غیر طبیعی از واژن
- خارش در ناحیه واژن یا اطراف آن
لازم به ذکر است علائم خاص ممکن است از یک بیماری مقاربتی به بیماری دیگر متفاوت باشد.
انواع بیماری های مقاربتی
تعداد زیادی از عفونت ها می توانند از طریق رابطه جنسی به دیگران منتقل شوند که شایع ترین آن ها عبارتند از :
1. کلامیدیا
بیماری کلامیدیا توسط یک نوع خاص از باکتری ها ایجاد می شود و در بسیاری از موارد علائم قابل توجهی به همراه ندارد اما گاهی ممکن است نشانه های زیر ظاهر شوند :
- درد یا ناراحتی در هنگام رابطه جنسی یا ادرار کردن
- ترشحات سبز یا زرد رنگ از آلت تناسلی مردان یا واژن در زنان
- درد در زیر شکم
این بیماری در صورت عدم درمان می تواند به عوارض زیر منجر شود :
- عفونت های مجرای ادرار، غده پروستات یا بیضه ها
- بیماری التهابی لگن
- ناباروری
در صورتی که فرد در دوران بارداری به کلامیدیا مبتلا باشد و نسبت به درمان آن اقدام نکند ممکن است هنگام زایمان آن را به نوزاد خود منتقل کند. در این صورت خطر ابتلای نوزاد به موارد زیر افزایش می یابد :
- ذات الریه
- عفونت های چشمی
- نابینایی
برای درمان کلامیدیا از داروهای آنتی بیوتیک استفاده می شود.
2. ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)
ویروس HPV از طریق تماس نزدیک پوستی یا رابطه جنسی از یک شخص به شخص دیگر منتقل می شود. این ویروس سویه های مختلف دارد که برخی خطرناک تر از سایرین می باشند.
شایع ترین علامت HPV ظاهر شدن زگیل در اندام های تناسلی، دهان یا گلو می باشد. به علاوه برخی سویه ها می توانند باعث سرطان در نواحی همچون دهان، دهانه رحم، فرج، آلت تناسلی مردان و راست روده شوند، اگرچه این ویروس در اکثر موارد به سرطان منجر نخواهد شد.
به عنوان مثال تعدادی از سویه های HPV مانند HPV16 و HPV18 بیشترین احتمال سرطانی شدن (در ایالات متحده) را دارند. گفته شده این دو سویه عامل حدود 70 درصد موارد ابتلا به سرطان دهانه رحم می باشند.
ناگفته نماند این عفونت ویروسی درمان خاصی ندارد و اغلب به صورت خود به خود برطرف می شود. همچنین در حال حاضر می توان در برابر خطرناک ترین سویه ها یعنی HPV16 و HPV18 واکسیناسیون انجام داد.
پزشک معمولا از طریق آزمایش و غربال گری در فرد مبتلا به HPV می تواند میزان خطر ابتلا به عوارض این بیماری را ارزیابی و کنترل کند.
3. سفلیس
سفلیس عفونت باکتریایی دیگری است که اغلب در مراحل اولیه مورد توجه قرار نمی گیرد. اولین علامت این بیماری یک زخم گرد کوچک است که می تواند در دستگاه تناسلی، مقعد یا دهان ایجاد شود، این زخم بدون درد اما بسیار عفونی است.
علائم بعدی سفلیس شامل موارد زیر می باشد :
- بثورات
- خستگی
- تب
- سردرد
- کاهش وزن
- ریزش مو
همچنین در صورت عدم درمان، این بیماری در مراحل آخر می تواند به موارد زیر منجر شود :
- از دست دادن بینایی
- از دست دادن شنوایی
- از دست دادن حافظه
- بیماری روانی
- عفونت های مغزی یا نخاعی
- بیماری قلبی
- مرگ
خوشبختانه در صورت تشخیص زود هنگام سفلیس، به راحتی می توان آن را با آنتی بیوتیک درمان کرد. با این حال این بیماری در نوزادان تازه متولد شده ممکن است کشنده باشد، به همین دلیل لازم است همه زنان باردار غربال گری سفلیس انجام دهند.
لازم به ذکر است هر چه تشخیص و درمان بیماری سفلیس زودتر انجام شود آسیب کمتری به بیمار وارد خواهد شد.
4. اچ آی وی
اچ آی وی می تواند به سیستم ایمنی بدن آسیب بزند و خطر ابتلا به سایر عفونت های ویروسی یا باکتریایی و همچنین برخی سرطان ها را افزایش دهد. به علاوه عدم درمان آن ممکن است به مرحله 3 و پیشرفته این عفونت که ایدز نام دارد منجر شود.
خوشبختانه امروزه با کمک تکنیک های درمانی موجود، بسیاری از افراد مبتلا به اچ آی وی به ایدز مبتلا نمی شوند.
اچ آی وی در مراحل اولیه یا حاد علائم شبیه آنفلوآنزا دارد، از جمله :
- تب
- لرز
- درد
- ورم غدد لنفاوی
- گلو درد
- سردرد
- حالت تهوع
- بثورات
این علائم اولیه معمولا بعد از حدود یک ماه برطرف می شوند. سپس ممکن است فرد طی سال ها بدون داشتن علائم جدی و دائمی به این ویروس مبتلا باشد. برخی افراد ممکن است علائم عمومی و غیر خاص مانند موارد زیر را تجربه کنند :
- خستگی مکرر
- تب
- سردرد
- مشکلات معده
متاسفانه تاکنون درمانی برای اچ آی وی ارائه نشده اما گزینه های درمانی موجود به کنترل علائم آن کمک می کنند. استفاده درست از این تکنیک ها می تواند خطر انتقال ویروس اچ آی وی به همسر را کاهش دهد.
در واقع تکنیک های درمانی سطح ویروس را تا سطوح غیر قابل شناسایی در بدن کاهش می دهند که در آن سطوح ویروس نمی تواند به افراد دیگر منتقل شود.
افراد مبتلا به اچ آی وی معمولا بدون آزمایش متوجه بیماری خود نمی شوند، به همین دلیل برای تشخیص و درمان به موقع توصیه شده افراد بین 13 تا 64 سال حداقل یک بار آزمایش دهند. افرادی که در معرض خطر اچ آی وی هستند نیز لازم است سالانه حداقل یک بار آزمایش بدهند حتی اگر علائمی نداشته باشند.
با پیشرفت هایی که اخیرا در زمینه آزمایش و درمان اچ آی وی رخ داده، افراد مبتلا می توانند زندگی طولانی و سالم را تجربه کنند.
5. سوزاک
سوزاک نوعی بیماری مقاربتی باکتریایی است که بسیاری از افراد مبتلا به آن هیچ علامتی تجربه نمی کنند اما گاهی ممکن است علائم زیر ظاهر شود :
- ترشحات سفید، زرد، بژ یا سبز از آلت تناسلی مردان یا واژن
- درد یا ناراحتی در هنگام رابطه جنسی یا ادرار کردن
- تکرر ادرار بیش از حد معمول
- خارش در اطراف دستگاه تناسلی
- گلو درد
عدم درمان سوزاک می تواند به عوارض زیر منجر شود :
- عفونت های مجاری ادراری، غده پروستات یا بیضه ها
- بیماری التهابی لگنی
- ناباروری
سوزاک علاوه بر رابطه جنسی، ممکن است حین زایمان و از طریق مادر آلوده به نوزاد منتقل شود. این مسئله می تواند به مشکلات سلامتی جدی در نوزادان منجر شود، به همین دلیل بسیاری از پزشکان به زنان باردار توصیه می کنند آزمایش های لازم برای تشخیص به موقع بیماری های مقاربتی انجام دهند.
ناگفته نماند بیماری سوزاک معمولا با آنتی بیوتیک قابل درمان است.
6. شپش ناحیه تناسلی
شپش ناحیه تناسلی یا شپش عانه حشره ریزی است که در موهای ناحیه تناسلی ساکن شده و مانند شپش سر و بدن از خون انسان تغذیه می کند.
برخی علائم شایع شپش تناسلی عبارتند از :
- خارش در اطراف ناحیه تناسلی یا مقعد
- برجستگی های کوچک صورتی یا قرمز رنگ اطراف ناحیه تناسلی یا مقعد
- تب خفیف
- کاهش انرژی
- تحریک پذیری
همچنین ممکن است فرد شپش یا تخم های سفید ریزی در اطراف ریشه موهای ناحیه تناسلی اش ببیند.
شپش ناحیه تناسلی در صورت عدم درمان می تواند از طریق تماس پوست با پوست، لباس مشترک، ملحفه یا حوله به افراد دیگر منتقل شود. محل گزش نیز ممکن است عفونت کند و بهترین کار این است که این عفونت ها فورا درمان شوند.
استفاده از درمان های موضعی و موچین به جدا کردن شپش تناسلی از بدن کمک می کند، همچنین لازم است لباس، ملحفه ها، حوله و خانه نیز پاکسازی شود.
7. تریکومونیازیس
تریکومونیازیس نوعی بیماری مقاربتی است که توسط نوعی ارگانیسم کوچک تک یاخته ای ایجاد شده و می تواند از طریق تماس با دستگاه تناسلی از فردی به فرد دیگر منتقل شود.
گفته شده کمتر از یک سوم افراد مبتلا به این بیماری علامت دار هستند و علائم می تواند شامل موارد زیر باشد :
- ترشحات واژن یا آلت تناسلی مردان
- سوزش یا خارش ناحیه اطراف واژن یا آلت تناسلی مردان
- درد یا ناراحتی هنگام ادرار یا رابطه جنسی
- تکرر ادرار
در زنان ترشحات اغلب بوی نا مطبوع یا ماهی مانند دارد.
لازم به ذکر است عدم درمان تریکومونیازیس می تواند به عوارض زیر منجر شود :
- عفونت های مجاری ادراری
- بیماری التهابی لگن
- ناباروری
این عارضه با آنتی بیوتیک قابل درمان می باشد.
8. هرپس سیمپلکس
ویروس هرپس سیمپلکس دارای دو سویه اصلی شامل HSV1 و HSV2 می باشد که هر دو سویه از طریق رابطه جنسی قابل انتقال می باشند.
سویه HSV1 در درجه اول باعث بروز تبخال های معمولی می شود اما در صورتی که طی رابطه جنسی دهانی از دهان فرد به دستگاه تناسلی شخص دیگر منتقل شود می تواند تبخال تناسلی ایجاد کند در حالی که سویه HSV2 در درجه اول باعث تبخال تناسلی می شود.
شایع ترین علامت هرپس سیمپلکس زخم های تاول دار است که در تبخال تناسلی در ناحیه دستگاه تناسلی یا اطراف آن و در تبخال دهانی روی دهان یا اطراف آن ایجاد می شود. این زخم ها معمولا طی چند هفته پوسته پوسته شده و بهبود پیدا می کنند.
لازم به ذکر است اولین دوره ظاهر شدن زخم ها اغلب دردناک ترین دوره است و معمولا با گذشت زمان درد و تکرر آن ها کمتر می شود.
تبخال تناسلی در زنان باردار می تواند به جنین یا نوزاد تازه متولد شده در حین زایمان منتقل شود. این عارضه که به نام تبخال مادرزادی نیز شناخته شده برای نوزادان بسیار خطرناک است و لازم است زنان باردار به این مسئله توجه داشته باشند.
تاکنون درمانی برای تبخال ارائه نشده اما با کمک برخی داروها می توان درد ناشی از زخم ها را تسکین و احتمال انتقال این بیماری به همسر را کاهش داد.
9. سایر بیماری های مقاربتی
سایر بیماری های مقاربتی کمتر شایع عبارتند از :
- شانکروئید (آتشک)
- لنفوگرانولوما ونروم
- گرانولوم اینگوینال
- زگیل آبی
- گال
بیماری های مقاربتی ناشی از رابطه جنسی دهانی
همان طور که اشاره کردیم رابطه جنسی واژینال و مقعدی تنها راه انتقال بیماری های مقاربتی نمی باشد بلکه این بیماری ها ممکن است از طریق رابطه جنسی دهانی نیز به دیگران منتقل شوند. به عبارت دیگر بیماری های مقاربتی می توانند از دستگاه تناسلی فرد به دهان یا گلوی فرد دیگر منتقل شوند یا بالعکس.
علائم بیماری های مقاربتی دهانی همیشه واضح نیستند و در صورت بروز علائم، نشانه ها معمولا شامل گلو درد یا زخم در اطراف دهان یا گلو می باشد.
بیماری های مقاربتی و بارداری
بیماری های مقاربتی می توانند در دوران بارداری یا حین زایمان به نوزاد منتقل شوند که این مسئله می تواند عوارضی برای نوزاد به همراه داشته باشد و حتی به مرگ منجر شود.
پزشکان معمولا برای کمک به پیشگیری از ابتلای نوزادان به بیماری های مقاربتی به زنان باردار توصیه می کنند حتی در صورت عدم وجود علائم، آزمایش های تشخیصی لازم را انجام دهند.
در صورت مثبت بودن نتیجه آزمایش یک یا چند بیماری مقاربتی در دوران بارداری، احتمالا از آنتی بیوتیک ها، داروهای ضد ویروسی یا سایر روش های درمانی برای مدیریت وضعیت استفاده می شود و در برخی موارد نیاز به سزارین است تا خطر انتقال بیماری در حین زایمان کاهش یابد.
تشخیص بیماری های مقاربتی
در اغلب موارد پزشک تنها با مشاهده علائم نمی تواند بیماری مقاربتی تشخیص دهد، بلکه در صورت مشکوک بودن احتمالا نیاز به انجام چندین آزمایش مختلف خواهد بود.
بسته به سابقه جنسی فرد، حتی در صورت عدم وجود علائم نیز گاهی انجام آزمایش توصیه خواهد شد زیرا بیماری های مقاربتی در بسیاری از موارد، علائم قابل توجهی ایجاد نمی کنند، اگرچه حتی بدون علامت نیز می توانند باعث بروز آسیب شوند یا به دیگران سرایت کنند.
اکثر این بیماری ها از طریق آزمایش ادرار یا آزمایش خون قابل تشخیص هستند، همچنین ممکن است از دستگاه تناسلی و زخم ها (در صورت وجود) سواب گرفته شود.
لازم به ذکر است تست پاپ اسمیر، آزمایش تشخیصی برای بیماری های مقاربتی محسوب نمی شود بلکه وجود سلول های پیش سرطانی در دهانه رحم را بررسی می کند. اگرچه این تست ممکن است با آزمایش HPV ترکیب شود اما منفی بودن نتیجه آن به این معنا نیست که فرد به هیچ بیماری مقاربتی مبتلا نمی باشد.
آیا بیماری های مقاربتی قابل درمان هستند؟
بسیاری از بیماری های مقاربتی قابل درمان هستند، به عنوان مثال موارد زیر با کمک آنتی بیوتیک ها یا سایر روش های درمانی بهبود پیدا می کنند :
- کلامیدیا
- سفلیس
- سوزاک
- شپش تناسلی
- تریکومونیازیس
برخی بیماری های مقاربتی نیز قابل درمان نیستند اما با کمک برخی تکنیک های درمانی می توان آن ها را مدیریت کرد، برخی از این بیماری ها عبارتند از :
- بیماری HPV
- اچ آی وی
- تبخال
تشخیص زود هنگام این بیماری ها اهمیت زیادی دارد زیرا گزینه های درمانی اغلب به کاهش علائم و احتمال انتقال آن به دیگران کمک می کنند.
درمان بیماری های مقاربتی
روش درمانی توصیه شده برای بیماری های مقاربتی بسته به نوع آن ها متفاوت است. همچنین مهم است که فرد مبتلا و همسر او قبل از شروع مجدد رابطه جنسی، دوره درمان را با موفقیت سپری کرده باشند زیرا در غیر این صورت عفونت می تواند دوباره بین آن ها منتقل شود.
بیماری های مقاربتی باکتریایی
این دسته بیماری ها معمولا به راحتی و با تجویز آنتی بیوتیک ها درمان می شوند.
آن چه درباره مصرف داروهای آنتی بیوتیک اهمیت دارد این است که فرد دوره درمان را به طور کامل طی کرده و تمام آنتی بیوتیک های تجویزی را مصرف کند، حتی اگر قبل از پایان دوره احساس بهبودی داشته باشد.
بعد از مصرف تمام داروهای تجویزی، در صورت برطرف نشدن یا عود علائم لازم است به پزشک اطلاع داده شود.
بیماری های مقاربتی ویروسی
مصرف داروهای آنتی بیوتیک به درمان بیماری های ویروسی کمک نمی کند. در واقع اکثر عفونت های ویروسی هیچ درمانی ندارند و برخی از آن ها خود به خود برطرف می شوند، با این حال در بسیاری از موارد گزینه های درمانی متعدد برای تسکین علائم و کاهش خطر انتقال ویروس به دیگران در دسترس می باشد.
به عنوان مثال در حال حاضر داروهایی برای کاهش دفعات و شدت شیوع هرپس سیمپلکس در دسترس می باشد و مصرف داروهای مناسب به جلوگیری از پیشرفت بیماری اچ آی وی کمک می کند. به علاوه داروهای ضد ویروسی می توانند خطر انتقال اچ آی وی به شخص دیگر را کاهش دهند.
سایر بیماری های مقاربتی
برخی بیماری های مقاربتی نه منشا ویروسی دارند و نه باکتریایی، بلکه توسط ارگانیسم های کوچک دیگر ایجاد می شوند، از جمله :
- شپش تناسلی
- تریکومونیازیس
- گال
این بیماری ها معمولا با داروهای خوراکی یا موضعی قابل درمان هستند.
پیشگیری از بیماری های مقاربتی
اجتناب از تماس جنسی (به خصوص روابط جنسی متعدد) تنها راه امن برای جلوگیری از ابتلا به بیماری های مقاربتی می باشد اما با کمک برخی تکنیک ها در حین رابطه جنسی واژینال، مقعدی و دهانی نیز می توان خطر انتقال را تا حد زیادی کاهش داد.
به عنوان مثال استفاده صحیح از کاندوم می تواند محافظت موثری در برابر بیماری مقاربتی ایجاد کند، برای این منظور لازم است در حین رابطه جنسی واژینال، مقعدی و دهانی از کاندوم استفاده شود.
لازم به ذکر است اگرچه کاندوم در جلوگیری از انتقال بیماری های مقاربتی قابل انتقال از طریق مایعات مانند منی یا خون موثر است اما نمی تواند از سرایت برخی بیماری های مقاربتی که از طریق تماس پوستی منتقل می شوند به طور کامل جلوگیری کند.
در این موارد اگر کاندوم پوست ناحیه عفونی را نپوشاند فرد هنوز هم می تواند بیماری را به دیگران منتقل کند.
کاندوم از تکنیک های جلوگیری از بارداری نیز محسوب می شود اما سایر روش های پیشگیری از بارداری (از جمله موارد زیر) نمی توانند مانند کاندوم از ابتلا به بیماری های مقاربتی جلوگیری کنند :
- قرص های ضد بارداری
- آمپول جلوگیری از بارداری
- ایمپلنت های ضد بارداری
- دستگاه های داخل رحمی
به علاوه توصیه می شود افرادی که روابط جنسی پر خطر و متعدد دارند غربال گری منظم داشته باشند زیرا تشخیص و درمان به موقع این بیماری ها به جلوگیری از انتقال عفونت به دیگران کمک زیادی می کند.
افرادی که به بیماری های مقاربتی مبتلا شده اند باید درباره روش های پیشگیری از سرایت بیماری به همسر خود با پزشک مشورت کنند و همچنین همسر آن ها لازم است حتما آزمایش های لازم را انجام دهد. تنها از طریق آزمایش می توان از ابتلای فرد به بیماری های مقاربتی اطمینان حاصل کرد.
به عنوان مثال اگر کسی به اچ آی وی مبتلا باشد پزشک احتمالا توصیه می کند او و همسرش از تکنیک های پروفیلاکسی قبل از مواجهه (پیشگیری قبل از ابتلا) استفاده کنند.
منبع: healthline
