چاقی چیست؟

چاقی (به انگلیسی: Obesity) از مشکلات سلامتی شایع در سراسر دنیا است که بسیاری از مردم از آن رنج می برند و به دلیل اثر منفی روی ظاهر و عوارض جانبی جدی که به دنبال دارد به دنبال راهکاری برای درمان این بیماری هستند.

این عارضه خطر ابتلا به بیماری های جدی همچون دیابت نوع 2، بیماری های قلبی و سرطان را افزایش می دهد و افراد مبتلا بیشتر از سایرین در معرض سندرم متابولیک، آرتریت و برخی انواع سرطان هستند.

در ادامه قصد داریم درباره چاقی و نحوه تعریف آن، علل، علائم و روش های درمان صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

چاقی چیست؟

چاقی نوعی بیماری شایع است و زمانی رخ می دهد که اضافه وزن یا اضافه چربی در بدن تا حدی باشد که بتواند روی سلامتی تاثیر منفی بگذارد.

رایج ترین معیار برای تشخیص چاقی معیار شاخص توده بدنی یا BMI است که با کمک وزن و قد، سایز یا اندازه بدن را اندازه گیری می کند. به طور کلی زمانی که یک فرد بزرگسال دارای BMI برابر 30 یا بیشتر باشد به عنوان یک فرد مبتلا به چاقی در نظر گرفته می شود.

با این حال BMI همه عوامل موثر در چاقی را نظر نمی گیرد و به عنوان یک معیار محدودیت هایی دارد، به عنوان مثال عواملی همچون سن، جنسیت، نژاد و توده عضلانی می توانند روی رابطه بین BMI و چربی بدن تاثیر بگذارند.

به علاوه BMI تفاوتی بین چربی، عضله یا توده های استخوانی در نظر نمی گیرد و هیچ اطلاعاتی درباره چگونگی توزیع چربی ها در بدن به فرد ارائه نمی دهد. با وجود همه این محدودیت ها، این معیار همچنان به عنوان راهی برای اندازه گیری اندازه بدن استفاده می شود.

چاقی چگونه طبقه بندی می شود؟

برای افراد بزرگسال که حداقل 20 سال سن دارند از طبقه بندی زیر برای چاقی استفاده می شود:

چاقی کودکان چیست؟

به طور کلی زمانی یک کودک بالای 2 سال یا یک نوجوان، چاق در نظر گرفته می شود که BMI او در صدک 95 امین در میان کودکان هم سن و سال و هم جنس او قرار داشته باشد.

علت چاقی

مصرف بیش از حد کالری (بیشتر از مقداری که بدن بتواند از طریق فعالیت های روزانه و ورزش کردن بسوزاند) در طولانی مدت می تواند باعث بروز چاقی شود. با گذشت زمان کالری های اضافی در بدن انباشته و به افزایش وزن فرد می انجامد.

با این حال چاقی تنها به دلیل سطح کالری دریافتی و مصرفی بدن یا کم تحرک بودن رخ نمی دهد، اگرچه این عوامل از اهمیت بالایی برخوردار هستند اما برخی عوامل دیگر نیز وجود دارند که روی چاقی اثر گذاشته و نمی توان آن ها را کنترل کرد.

برخی علل شایع چاقی عبارتند از :

• ژنتیک؛ این عامل می تواند روی نحوه پردازش غذا توسط بدن و ذخیره چربی ها تاثیر بگذارد
• افزایش سن؛ این مسئله باعث کاهش توده عضلانی و کندتر شدن سرعت متابولیسم بدن شده و خطر افزایش وزن را به دنبال دارد
• عدم خواب کافی؛ این عامل باعث تغییرات هورمونی می شود که به دنبال آن فرد احساس گرسنگی کرده و ممکن است تمایل بیشتری به مواد غذایی پر کالری نشان دهد
• بارداری؛ کاهش اضافه وزنی که در دوران بارداری رخ می دهد چندان راحت نیست و حتی می تواند در نهایت به چاقی منجر شود

برخی بیماری ها نیز می توانند باعث افزایش وزن و چاقی شوند، از جمله :

• سندرم تخمدان پلی کیستیک؛ عارضه ای که باعث عدم تعادل هورمون های تولید مثل در زنان می شود
• سندرم پرادر – ویلی؛ این بیماری نادر ژنتیکی باعث گرسنگی بیش از حد فرد و به دنبال آن چاقی می شود
• سندرم کوشینگ؛ این بیماری به دلیل سطح بالای کورتیزول (هورمون استرس) در بدن ایجاد می شود
• کم کاری تیروئید؛ در این بیماری تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نمی کند
• آرتروز؛ و سایر بیماری هایی که باعث بروز درد و کم تحرکی فرد می شوند

عوامل خطر زای چاقی

ترکیب پیچیده ای از عوامل مختلف می تواند خطر ابتلا به چاقی را افزایش دهد، از جمله :

1. ژنتیک

برخی افراد دارای ژن هایی هستند که کاهش وزن را برای آن ها دشوار می کند.

2. عوامل محیطی و اجتماع

محیط خانه، مدرسه و جامعه می تواند روی نحوه تاثیر و نوع رژیم غذایی فرد و همچنین سطح فعالیت او تاثیر بگذارد. طبیعی است خطر ابتلا به چاقی در موارد زیر افزایش خواهد یافت :

• فرد در مکانی زندگی یا کار کند (مانند رستوران فست فود) که به راحتی به مواد غذایی نا سالم یا سرشار از کالری دسترسی داشته باشد
• فرد با نحوه پخت و آماده سازی وعده های غذایی سالم آشنا نباشد
• فرد مکان خوبی برای بازی، پیاده روی یا ورزش کردن در نزدیکی محل زندگی خود نیافته باشد

3. عوامل روانی و سایر عوامل

افسردگی از مواردی است که گاهی اوقات می تواند به افزایش وزن منجر شود زیرا برخی افراد برای داشتن احساس بهتر به غذا خوردن متوسل می شوند. مصرف برخی داروهای ضد افسردگی نیز می تواند در این مسئله نقش داشته باشد.

از سوی دیگر ترک سیگار اگرچه برای پیشگیری از بسیاری از بیماری و مشکلات سلامتی مفید است اما می تواند به افزایش وزن منجر شود، به همین دلیل افرادی که قصد ترک سیگار دارند لازم است حتما روی رژیم غذایی سالم و ورزش تمرکز داشته باشند.

مصرف داروهایی همچون استروئیدها و قرص های ضد بارداری نیز می تواند خطر افزایش وزن را بالا ببرد.

تشخیص چاقی

رایج ترین معیار برای تشخیص چاقی معیار BMI است که در آن از نسبت وزن به قد استفاده می شود اما همان طور که قبلا اشاره کردیم یک معیار دقیق محسوب نمی شود.

برخی روش های دقیق تر که با توجه به سطح چربی و نحوه توزیع آن در بدن به دست می آیند عبارتند از :

• تست ضخامت لایه پوست
• نسبت دور کمر به دور باسن
• آزمایش های غربال گری همچون سونوگرافی، سی تی اسکن و ام آر آی

پزشک ممکن است از آزمایش های خاصی نیز برای کمک به تشخیص عوارض مرتبط با چاقی استفاده کند، از جمله :

• آزمایش خون برای بررسی سطح کلسترول و گلوکز خون
• آزمایش های عملکرد کبد
• غربال گری دیابت
• آزمایش تیروئید
• آزمایش های قلب مانند نوار قلب

اندازه گیری چربی دور کمر نیز روش خوبی برای پیش بینی خطرات ابتلا به بیماری های مرتبط با چاقی می باشد.

عوارض چاقی

چاقی بیش از یک افزایش وزن ساده است و می تواند عوارض متعددی به دنبال داشته باشد.

به عنوان مثال بالا بودن نسبت چربی ها به عضله باعث ایجاد فشار روی استخوان ها و همچنین اندام های داخلی بدن می شود و التهاب را افزایش می دهد که به نظر می رسد از عوامل خطر زای سرطان می باشد.

به طور کلی چاقی عوارض متعددی دارد که برخی از آن ها در صورت عدم درمان می توانند جان بیمار را تهدید کنند، از جمله :

• دیابت نوع 2
• بیماری قلبی
• فشار خون بالا
• برخی سرطان ها از جمله سرطان سینه، روده بزرگ و رحم
• سکته
• بیماری کیسه صفرا
• بیماری کبد چرب
• کلسترول بالا
• آپنه خواب و سایر مشکلات تنفسی
• آرتریت
• ناباروری

درمان چاقی

افرادی که به چاقی مبتلا شده اند و نمی توانند به تنهایی وزن کم کنند لازم است در این مورد با پزشک مشورت داشته باشند.

پزشک ممکن است با تغییراتی در سبک زندگی فرد شروع کرده و در برخی موارد دارو درمانی یا عمل جراحی برای کاهش وزن توصیه کند.

سبک زندگی و چاقی

پزشک در انتخاب مواد غذایی مناسب و استفاده از یک برنامه غذایی سالم (با توجه به وضعیتی که فرد در آن قرار دارد) کمک می کند.

یک برنامه ورزشی سازمان دهی شده و افزایش فعالیت روزانه – حداکثر 300 دقیقه در هفته – به فرد کمک می کند تا قدرت، استقامت بدنی و متابولیسم بدن خود را تقویت کند.

به علاوه با کمک پزشک می توان عوامل نا سالم در سبک زندگی را شناسایی کرده و به هر گونه اضطراب، افسردگی یا مشکلات غذا خوردن غلبه کرد.

سبک زندگی و تغییرات رفتاری برای کاهش وزن در کودکان نیز مناسب هستند مگر این که کودک از اضافه وزن شدید رنج ببرد.

دارو درمانی

پزشک علاوه بر برنامه های غذایی و ورزشی ممکن است از برخی داروها برای کاهش وزن استفاده کند.

دارو معمولا در مواردی تجویز می شود که روش های دیگر کاهش وزن موثر نباشند و همچنین فرد دارای شاخص توده بدنی 27 یا بالاتر بوده یا به بیماری های مرتبط با چاقی دچار شده باشد.

داروهای تجویزی کاهش وزن در اغلب موارد یا از جذب چربی جلوگیری می کنند یا اشتها را سرکوب می کنند. به عنوان مثال داروهای زیر توسط سازمان غذا و دارو برای استفاده طولانی مدت (حداقل 12 هفته) تایید شده اند :

• فنترمین / توپیرامات
• نالتروکسان / بوپروپیون
• لیراگلوتاید
• اورلیستات؛ تنها دارویی است که توسط سازمان غذا و دارو برای کودکان 12 ساله و بالاتر تایید شده است

این داروها ممکن است عوارض جانبی ناخوشایندی داشته باشند. به عنوان مثال اورلیستات می تواند به حرکات روده ای مکرر، دفع فوری مدفوع و گاز منجر شود.

پزشک معمولا در دوره دارو درمانی، وضعیت فرد را از نزدیک تحت نظر خواهد داشت.

عمل جراحی کاهش وزن

عمل جراحی کاهش وزن که به نام عمل باریاتریک نیز شناخته شده نوعی عمل جراحی است که با محدود کردن مقدار مواد غذایی که فرد می تواند به راحتی مصرف کند یا با جلوگیری از جذب مواد غذایی و کالری ها توسط بدن (و گاه هر دو) عمل می کند.

عمل جراحی کاهش وزن یک جراحی ساده نیست و می تواند خطرات جدی به همراه داشته باشد. به علاوه افرادی که تحت عمل جراحی قرار می گیرند باید نحوه و مقدار غذا خوردن خود را تغییر دهند، در غیر این صورت ممکن است بیمار شوند.

برخی انواع عمل جراحی کاهش وزن عبارتند از :

• جراحی بای پس معده : در این تکنیک پزشک کیسه کوچکی بالای معده ایجاد می کند که مستقیم به روده کوچک وصل می شود. در این حالت مواد غذایی و مایعات از طریق کیسه به سوی روده حرکت می کنند و به این ترتیب بیشتر معده دور زده می شود
• باندینگ معده به روش لاپاروسکوپی (LAGB) : در این تکنیک معده با کمک یک باند به دو کیسه جدا تقسیم می شود
• جراحی اسلیو معده : در این نوع عمل جراحی بخشی از معده به طور کامل از بین می رود
• دئودنال سوئیج همراه با انحراف بیلوپانکراتیک : در این روش بیشتر معده برداشته می شود

چه کسانی می توانند عمل جراحی کاهش وزن انجام دهند؟

تا مدت ها پزشکان توصیه می کردند تنها افراد بزرگسال که شاخص توده بدنی آن ها حداقل عدد 35 است (گروه 2 و 3) در صورت تمایل به عمل جراحی اقدام کنند.

با این حال در سال 2018 و طبق دستورالعمل های انجمن جراحی متابولیک و چاقی آمریکا، این عمل جراحی برای بزرگسالان با شاخص توده بدنی 30 تا 35 (گروه 1) که شرایط زیر را داشته باشند نیز تایید شده است :

• ابتلا به بیماری های مرتبط با چاقی به خصوص دیابت نوع 2
• نتایج ناپایدار به دست آمده از روش های غیر عمل جراحی از جمله تغییر در شیوه خوردن و اصلاح سبک زندگی

گفته شده عمل جراحی در افرادی که به چاقی گروه 1 مبتلا هستند در سنین 18 تا 65 سال اثربخش می باشد.

به علاوه لازم است قبل از عمل جراحی مقداری وزن کم شود و افراد اغلب تحت مشاوره قرار می گیرند تا اطمینان حاصل شود که از نظر روحی برای این عمل آماده هستند و تمایل دارند تغییرات لازم را در سبک زندگی خود ایجاد کنند.

پیشگیری از چاقی

طی چند دهه گذشته افزایش قابل توجهی در موارد ابتلا به چاقی و بیماری های مرتبط به این عارضه دیده شده، به همین دلیل در جوامع مختلف روی انتخاب مواد غذایی سالم و انجام اقدامات لازم برای پیشگیری از چاقی تاکید شده است.

اگر قصد دارید با انتخاب سبک زندگی سالم از افزایش وزن و چاقی پیشگیری کنید توصیه می شود به موارد زیر توجه داشته باشید :

• هر روز به مدت 20 تا 30 دقیقه ورزش متوسط مانند پیاده روی، شنا یا دوچرخه سواری داشته باشید
• مواد مغذی همچون میوه ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین بدون چربی مصرف کنید
• مصرف مواد غذایی چرب و پر کالری را در سطح متوسط محدود کنید

منبع: healthline