راشیتیسم (نرمی استخوان در کودکان) چیست؟

بیماری راشیتیسم (به انگلیسی: Rickets) یا نرمی استخوان در کودکان نوعی بیماری اسکلتی است که در آن استخوان ها نرم و ضعیف و مستعد شکستگی و تغییر شکل می شوند.

راشیتیسم معمولا به دلیل کمبود ویتامین D و به دنبال آن کلسیم و فسفات در بدن رخ می دهد اما گاهی ممکن است به صورت ارثی به کودک منتقل شود. این عارضه در موارد شدید می تواند به تغییر شکل اسکلتی در کودکان بینجامد.

در ادامه قصد داریم درباره راشیتیسم و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

راشیتیسم چیست؟

راشیتیسم نوعی بیماری استخوانی دوران کودکی است که اغلب در کودکان بین 6 تا 36 ماهه دیده می شود. به طور کلی کودکان به دلیل قرار داشتن در سنین رشد، بیش از بزرگسالان در معرض خطر ابتلا به نرمی استخوان قرار دارند.

علت اصلی ابتلا به راشیتیسم کمبود ویتامین D می باشد. همان طور که می دانید این ویتامین در جذب کلسیم و فسفات به روده کمک می کند و برای رشد استخوان های قوی و سالم مهم است.

کمبود ویتامین D می تواند به کمبود کلسیم و فسفات در بدن منجر شود، زمانی که این اتفاق رخ دهد بدن هورمون هایی تولید می کند که کلسیم و فسفات را از استخوان ها جذب کرده و به دنبال آن استخوان ها نرم و ضعیف و احتمالا دردناک می شوند، علائم ایجاد شده ممکن است تا سنین بزرگسالی نیز ادامه داشته باشد.

ویتامین D با مصرف محصولات غذایی مختلف از جمله شیر، تخم مرغ و ماهی دریافت می شود، به علاوه بدن با قرار گرفتن در معرض نور خورشید این ویتامین را تولید می کند.

به این ترتیب کودکانی که مدت زمان زیادی در منزل به سر می برند، در مناطقی زندگی می کنند که آفتاب کمتری دارد، رژیم گیاهی دنبال می کنند یا شیر دوست ندارند بیشتر در معرض کمبود این ویتامین قرار دارند. اگرچه بیماری راشیتیسم گاهی به صورت ارثی نیز منتقل می شود.

ناگفته نماند کمبود شدید ویتامین D در سنین بزرگسالی می تواند به استئومالاسی منجر شود که بسیار شبیه راشیتیسم دوران کودکی می باشد.

خوشبختانه با مصرف مکمل های ویتامین D می توان از کمبود این ویتامین و به دنبال آن ابتلا به راشیتیسم پیشگیری کرد.

علائم راشیتیسم

برخی علائم راشیتیسم ممکن است شامل موارد زیر باشد :

درد یا حساسیت استخوانی
رشد آهسته استخوان ها
پاهای خمیده
ضعیف شدن عضلات
استخوان های نرم که به راحتی می شکنند
پیشانی یا شکم بزرگ
شکل غیر طبیعی دنده ها و جناغ سینه
مفاصل پهن در آرنج و مچ دست
حفره ها و بی نظمی های دندانی

عوارض راشیتیسم

پایین بودن بیش از حد سطح کلسیم در خون در کوتاه مدت می تواند به گرفتگی، تشنج و مشکلات تنفسی منجر شود. به علاوه راشیتیسم طولانی مدت و درمان نشده در موارد شدید می تواند خطر ابتلا به موارد زیر را افزایش دهد :

به راحتی شکستن استخوان ها
بد شکلی دائمی استخوان ها
مشکلات قلبی
تشنج
ذات الریه
زایمان سخت
معلولیت مادام العمر

علت راشیتیسم

راشیتیسم ممکن است به دلایل مختلف رخ دهد، از جمله :

1. کمبود ویتامین D

همان طور که قبلا اشاره کردیم بدن انسان برای جذب کلسیم از روده به ویتامین D نیاز دارد. خوشبختانه اشعه ماورا بنفش حاصل از نور خورشید به سلول های پوست کمک می کند که پیش ماده ویتامین D را از حالت غیر فعال به فعال تبدیل کنند.

اما اگر فردی به اندازه کافی ویتامین D تولید یا دریافت نکند ممکن است بدنش قادر به جذب کلسیم کافی از غذاهای مصرفی نباشد و فرد دچار کمبود کلسیم در خون شود.

لازم به ذکر است کمبود کلسیم به بی نظمی استخوان ها، دندان ها و همچنین مشکلات عصبی و عضلانی منجر می شود.

برخی کودکان بیشتر از سایرین دچار کمبود ویتامین D می شوند، از جمله آن هایی که :

پوست تیره دارند
مدت زمان طولانی داخل منزل هستند
در خارج از منزل از ضد آفتاب استفاده می کنند
از رژیم غذایی گیاهی فاقد لاکتوز یا سختگیرانه پیروی می کنند
به یک بیماری همچون سلیاک مبتلا هستند که از تولید ویتامین D در بدن و استفاده از آن جلوگیری می کند
در آب و هوای آلوده زندگی می کنند

لازم به ذکر است شیر مادر ویتامین D مورد نیاز نوزاد را به طور کامل تامین نمی کند، به همین دلیل مصرف مکمل های ویتامین D برای نوزادانی که به طور کامل یا جزئی از شیر مادر تغذیه می کنند توصیه شده است. ناگفته نماند شیر خشک ها معمولا با ویتامین D غنی سازی می شوند.

2. عوامل ژنتیکی

برخی انواع راشیتیسم از نوعی بیماری ژنتیکی ایجاد شده و ممکن است ارثی باشند.

به عنوان مثال راشیتیسم هیپوفسفاتمیک نوع نادری است که در آن کلیه ها قادر به پردازش درست فسفات نیستند و مقادیر کم فسفات در خون باعث ضعف و نرمی استخوان می شود.

عوامل ژنتیکی که توانایی بدن در استفاده از کلسیم را تحت تاثیر قرار می دهند (از جمله مواردی که روی عملکرد کبد، کلیه و روده اثر می گذارند) نیز می توانند به راشیتیسم منجر شوند.

عوامل خطر زای راشیتیسم

برخی عوامل که می توانند خطر ابتلا به راشیتیسم را افزایش دهند عبارتند از :

سطح پایین ویتامین D در رژیم غذایی
اختصاص ندادن زمان کافی برای قرار گرفتن در معرض نور خورشید
عدم مصرف مکمل های ویتامین D علی رغم خطر بالای ابتلا به راشیتیسم

درمان راشیتیسم

هدف از درمان راشیتیسم به حداکثر رساندن سطح کلسیم، فسفات و ویتامین D در بدن می باشد و بسته به علت این بیماری، پزشک معمولا برای درمان مکمل های ویتامین D تجویز می کند.

همچنین ممکن است موارد زیر توصیه شود :

قرار گرفتن بیشتر در معرض نور خورشید
ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی
مصرف روغن ماهی
قرار گرفتن بیشتر در معرض نور UVB
افزایش مصرف کلسیم و فسفر

اگر راشیتیسم به دلیل استفاده از یک رژیم غذایی نا مناسب ایجاد شده باشد موارد زیر توصیه خواهد شد :

مصرف مکمل های کلسیم و ویتامین D روزانه
تزریق سالانه ویتامین D (برای افرادی که نمی توانند مکمل خوراکی مصرف کنند)
رژیم غذایی مبتنی بر غذاهای سرشار از ویتامین D

برای افزودن ویتامین D به رژیم غذایی می توان از مواد غذایی زیر استفاده کرد :

تخم مرغ
روغن جگر ماهی
ماهی های روغنی مانند سالمون، ماهی تن، ساردین و شمشیر ماهی
مواد غذایی غنی شده با ویتامین D مانند شیر، برخی آب میوه ها، بسیاری از غلات، برخی برندهای مارگارین و برخی محصولات شیر سویا
جگر گاو

تغییر در رژیم غذایی و گذراندن بخشی از اوقات روزانه در بیرون از منزل می تواند از ابتلای کودکان به راشیتیسم جلوگیری کند. اگر علت ابتلا به این بیماری یک مسئله ژنتیکی باشد پزشک ممکن است از مکمل های فسفات و کلسی تریول برای کاهش خم شدن پاها استفاده کند.

به علاوه اگر این عارضه به دلیل ابتلا به بیماری خاص مثلا بیماری کلیه ایجاد شده باشد درمان آن ممکن است به پیشگیری از راشیتیسم کمک کند.

تشخیص راشیتیسم

پزشک با بررسی علائمی همچون خمیدگی پاها یا جمجمه نرم می تواند راشیتیسم را تشخیص دهد و ممکن است درباره عادت های زندگی مانند رژیم غذایی و مدت زمان قرار گرفتن در معرض آفتاب سوالاتی بپرسد.

همچنین برای تایید تشخیص احتمالا از موارد زیر استفاده خواهد شد :

آزمایش خون؛ در این آزمایش مواردی همچون کمبود کلسیم، فسفر و مقادیر زیاد آلکالین فسفاتاز در خون مشخص می شود
آزمایش گاز خون شریانی؛ در این آزمایش میزان اسیدیته خون بررسی می شود
اشعه ایکس؛ در این تکنیک کاهش کلسیم در استخوان ها یا تغییر ساختاری و شکل استخوان ها مشخص می شود
نمونه برداری از استخوان؛ در این روش ابتلا به راشیتیسم تایید می شود اما پزشکان به ندرت از آن استفاده می کنند

پیشگیری از راشیتیسم

در اکثر موارد با مصرف کافی ویتامین D و قرار گرفتن در معرض نور آفتاب می توان از راشیتیسم پیشگیری کرد.

طبق گفته منابع معتبر میزان مصرف روزانه ویتامین D مورد نیاز در سنین مختلف به صورت زیر می باشد :

نوزادان 0 تا 12 ماه : 10 میکرو گرم
افراد 1 تا 70 ساله : 15 میکرو گرم
افراد بالای 70 سال : 20 میکرو گرم

با وجود این تعیین دقیق مقدار نیاز روزانه هر فرد دشوار است زیرا این مسئله تا حد زیادی به قرار گرفتن او در مقابل آفتاب و این که بدن تا چه مقدار می تواند از نور خورشید برای تولید ویتامین استفاده کند بستگی دارد.

به طور کلی کودکانی که در مناطق با آفتاب کم، آب و هوای دائما ابری یا روزهای زمستانی بیش از حد کوتاه زندگی می کنند ممکن است برای پیشگیری از راشیتیسم به موارد زیر نیاز داشته باشند :