کیفوز (به انگلیسی: Kyphosis) یا گوژپشتی به افزایش قابل توجه انحنای رو به جلو در ناحیه فوقانی پشت بدن گفته می شود که باعث خمیده شدن شانه ها شده و در برخی موارد علائم دیگری به همراه دارد.
انحنای ناشی از کیفوز در موارد خفیف تر چندان آشکار نیست اما در موارد شدید قابل توجه بوده و ظاهر ناخوشایندی به اندام فرد می دهد.
در ادامه قصد داریم درباره کیفوز و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
کیفوز چیست؟
در کیفوز یا گوژپشتی قسمت بالای پشت بدن انحنای بیشتر از حالت طبیعی پیدا می کند. این ناحیه در حالت عادی ممکن است کمی انحنا داشته باشد اما انحنای بیش از حد آن می تواند به دردناک شدن ستون فقرات و تغییر شکل ظاهری فرد منجر شود تا جایی که گاهی نیاز به مراجعه به پزشک خواهد داشت.
به نظر می رسد برخی عوامل از جمله عدم تعادل در وضعیت قرار گرفتن بدن، بی نظمی در ستون فقرات یا بیماری های مرتبط با افزایش سن می توانند باعث بروز کیفوز شود.
لازم به ذکر است این وضعیت گاهی هیچ علامت دیگری به جز تغییر در ظاهر ستون فقرات ایجاد نمی کند و گاه با علائم دیگری همچون درد همراه می باشد.
علائم کیفوز
علامت اولیه و واضح کیفوز یک انحنای رو به جلوی قابل مشاهده در قسمت بالای ستون فقرات و پایین گردن است که باعث می شود بخش فوقانی پشت بدن خمیده به نظر رسیده و شانه ها به سمت جلو متمایل شوند.
در موارد خفیف این انحنا چندان قابل توجه نیست اما در موارد شدیدتر ممکن است انحنا به قدری باشد که به نظر برسد فرد به سمت جلو خم شده است.
کیفوز اغلب علامت دیگری ایجاد نمی کند اما گاهی می تواند به موارد زیر منجر شود :
- درد پشت
- سفت شدن قسمت فوقانی پشت
- خمیدگی پشت
- سفت شدن همسترینگ
طبق تحقیقات انجام شده حدود 40 درصد از افراد مبتلا به کیفوز شدید دچار شکستگی مهره هستند. لازم به ذکر است هر شکستگی فشاری مهره می تواند زاویه کیفوز را 3.8 درجه افزایش دهد.
علت کیفوز
ستون فقرات از استخوان هایی به نام مهره تشکیل شده که روی هم قرار گرفته اند. این ساختار از یک سو به ستون فقرات اجازه می دهد تا به عنوان یک ناحیه حمایت گر و منعطف عمل کند و از سوی دیگر آن را در برابر صدمات آسیب پذیرتر می کند.
کیفوز انواع مختلف دارد که عوامل ایجاد کننده آن ها متفاوت می باشند. برخی انواع کیفوز عبارتند از :
1. کیفوز وضعیتی یا خلفی
کیفوز وضعیتی شایع ترین نوع کیفوز است که اغلب در دوران نوجوانی و به دنبال رشد متفاوت عضلات اطراف ستون فقرات به دلیل عدم تعادل بدن مانند خمیدگی رخ می دهد.
خمیدگی دائمی باعث افزایش انحنای رو به جلو و کشش عضلات باز کننده و رباط های خلفی ستون فقرات شده که به مرور زمان ضعیف می شوند. از سوی دیگر این نوع کیفوز گاهی به دلیل کاهش قدرت عضلانی در افراد مسن رخ دهد.
2. کیفوز شوئرمن
کیفوز شوئرمن نیز در دوران نوجوانی ایجاد می شود اما شدیدتر از کیفوز وضعیتی است و پزشکان از علت دقیق بروز آن اطلاع ندارند.
3. کیفوز مرتبط با سن
این نوع کیفوز باعث انحنایی در ستون فقرات می شود که به تدریج در سنین بالاتر و به دلیل بیماری هایی که روی استخوان های ستون فقرات تاثیر می گذارند تشدید می شود.
به عنوان مثال پوکی استخوان باعث می شود استخوان ها تراکم خود را از دست داده و ضعیف تر شوند.
4. کیفوز مادرزادی
کیفوز مادرزادی به دلیل عدم رشد درست ستون فقرات قبل از تولد رخ می دهد که با افزایش سن می تواند به سرعت تشدید شود.
چه کسانی به کیفوز دچار می شوند؟
پزشکان مطمئن نیستند چرا برخی افراد به کیفوز مبتلا می شوند و برخی دیگر این مشکل را پیدا نمی کنند. با این حال به نظر می رسد کیفوز وضعیتی در گروه های زیر شایع تر است :
- نوجوانان
- افراد بالای 40 سال
- زنان
به علاوه گفته شده کیفوز شوئرمن در مردان شایع تر است، به طوری که مردان در مقایسه با زنان 2 برابر بیشتر به این عارضه مبتلا می‌شوند. اکثر موارد ابتلا به این نوع کیفوز در سنین بین 13 تا 16 سالگی تشخیص داده می شود.
کیفوز مربوط به افزایش سن نیز افراد مسن به خصوص کسانی که به پوکی استخوان مبتلا هستند را تحت تاثیر قرار می دهد. لازم به ذکر است زنان مسن بعد از یائسگی بیشتر در معرض پوکی استخوان هستند زیرا سطوح پایین استروژن احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می دهد.
تشخیص کیفوز
پزشک با انجام معاینه فیزیکی کیفوز را تشخیص می دهد. همچنین ممکن است از فرد بخواهد تمرینات یا حرکات کششی انجام دهد تا میزان تعادل و دامنه حرکتی او ارزیابی شود.
یکی از تست های متداول شامل دراز کشیدن روی یک سطح صاف و معاینه ستون فقرات توسط پزشک است. صاف شدن ستون فقرات در این حالت نشان می دهد که این ناحیه انعطاف پذیر بوده و علت بروز انحنا کیفوز وضعیتی است نه یک مشکل ساختاری در ستون فقرات.
در صورتی که در این حالت ستون فقرات خمیده باقی بماند احتمالا کیفوز از نوع ساختاری است و اگر در طول معاینه شواهدی مبنی بر انحنای انعطاف ناپذیر مشاهده شود ممکن است نیاز به انجام اسکن اشعه ایکس یا ام آر آی برای بررسی ساختار ستون فقرات باشد.
در موارد شدیدتر آزمایش های دیگری همچون آزمایش خون یا آزمایش عملکرد ریه نیز تجویز می شود.
درمان کیفوز
درمان کیفوز به نوع کیفوز و شدت انحنا بستگی دارد.
1. درمان های غیر جراحی
در مورد کیفوز وضعیتی استفاده از درمان های غیر جراحی ممکن است به جلوگیری از تشدید انحنا کمک کند. همچنین اگر انحنای ستون فقرات در کیفوز شوئرمن کمتر از 70 تا 75 درجه باشد احتمالا درمان های غیر جراحی موثر خواهد بود.
برخی درمان های غیر جراحی عبارتند از :
- نظارت : پزشک در موارد خفیف تا زمانی که پیشرفتی در انحنا دیده شود منتظر می ماند. اگر پیشرفت رخ ندهد و علامت دیگری ظاهر نشود ممکن است نیاز به درمان بیشتر نباشد
- فیزیوتراپی : شامل تمرینات خاصی است که عضلات پشت و مرکز بدن را تقویت کرده و به بهبود وضعیت بدن کمک می کند
- بریسینگ : در کیفوز شوئرمن در صورتی که ستون فقرات همچنان در حال رشد باشد ممکن است استفاده از بریس نخاعی توصیه شود. این بریس از ناحیه پشت بدن حمایت کرده، باعث می شود ستون فقرات به حالت طبیعی رشد کند و از انحنای پیش رونده جلوگیری می کند
- درمان بیماری های زمینه ای : در صورتی که افراد مسن مبتلا به پوکی استخوان یا بیماری دیگری باشند که موجب ضعیف شدن یا تغییر شکل ستون فقرات آن ها شود، درمان اختلال زمینه ای ممکن است از افزایش انحنا جلوگیری کند. لازم به ذکر است پوکی استخوان در صورت تشخیص زود هنگام قابل درمان است. در این موارد ممکن است مصرف مکمل های ویتامین D، ورزش های تحمل وزن و در خانم ها هورمون درمانی توصیه شود
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی : این داروها می توانند به کاهش هر گونه درد ناشی از کیفوز کمک کنند
2. درمان جراحی
افراد مبتلا به کیفوز مادرزادی یا انواع شدید کیفوز شوئرمن ممکن است نیاز به عمل جراحی داشته باشند که هدف از آن کاهش انحنای ستون فقرات و علائم مرتبط با آن مانند درد است.
نوع عمل جراحی بسته به وضعیت فرد متفاوت است. یکی از انواع متداول جراحی فیوژن ستون فقرات می باشد که شامل جوش دادن چندین مهره به یکدیگر برای ایجاد یک بخش استخوانی است.
سایر روش های جراحی در کیفوز شدید شامل قرار دادن میله، پیچ های فلزی و صفحات در ستون فقرات است. این کار به تثبیت ستون فقرات و افزایش سرعت هم جوشی برای پیوند خوردن استخوان کمک می کند و می تواند انحنای بخش فوقانی ستون فقرات را کاهش دهد.
ناگفته نماند عمل جراحی کیفوز جزو جراحی های بزرگ محسوب می شود و پزشکان معمولا در ابتدا سعی می کنند روش های غیر جراحی را امتحان کنند.
تمرینات مناسب کیفوز
فیزیوتراپیست ممکن است تمرینات و حرکات کششی برای تقویت عضلات پشت و شکم توصیه کند، از جمله :
1. رول زانو
- روی زمین دراز کشیده، زانوها را خم کنید و کف پا را صاف روی زمین قرار دهید
- سپس زانوها را به آرامی به یک سمت حرکت دهید تا زمانی که در کمر احساس فشردگی داشته باشید
- این تمرین را حداقل 5 بار برای هر سمت بدن تکرار کنید
2. تیلت لگن
- روی زمین دراز بکشید، زانوها را خم کرده و کف پا را صاف روی زمین بگذارید
- به آرامی کمر را قوس داده در حالی که باسن و بخش فوقانی پشت صاف روی زمین قرار گرفته است
- قبل از این که به حالت کاملا صاف برگردید قوس کمر را برای چند ثانیه حفظ کنید
- این تمرین را حداقل 5 بار تکرار کنید
3. حرکت زانو تا سینه
- مانند دو تمرین قبلی دراز کشیده و یک زانو را به سمت قفسه سینه بالا بیاورید
- دست ها را دور زانو حلقه بزنید و به آرامی زانو را به سینه نزدیک کنید
- چند ثانیه در این حالت بمانید سپس زانو را رها کنید
- حداقل 5 بار در روز این تمرین را تکرار کنید
پیشگیری از کیفوز
کیفوز همیشه قابل پیشگیری نیست اما با دقت در قرار گرفتن بدن در وضعیت صحیح و مراقبت از سلامت پشت بدن می توان خطر ابتلا به این عارضه را کاهش داد.
برخی اقداماتی که برای این منظور می توان انجام داد عبارتند از :
- ورزش منظم برای قوی نگه داشتن عضلات پشت و مرکز بدن
- اجتناب از خمیده راه رفتن
- اطمینان از این که فضاهای کاری و میزهای کار به صورت ارگونومیک تنظیم شده باشند
- استفاده از صندلی های مناسب
- مصرف کلسیم و ویتامین D کافی برای حفظ استحکام استخوان ها
- ترک سیگار زیرا خطر شکستگی استخوان را افزایش می دهد
- کاهش یا اجتناب از مصرف الکل
وضعیت بدنی صحیح هنگام نشستن
اگر بسیاری از اوقات در حالت نشسته به سر می برید لازم است نحوه صحیح نشستن را یاد بگیرید. برای این منظور توصیه می شود :
- صندلی را طوری قرار دهید که هنگام نشستن هر دو پا روی زمین قرار گیرد. زانوها باید زاویه 90 درجه داشته باشند. اگر صندلی یا میز بلند است از یک تکیه گاه پا استفاده کنید
- شانه ها را شل کنید تا نه به سمت جلو خم شده و نه به عقب کشیده شوند. دست ها را روی تکیه گاه بازوی صندلی قرار دهید تا در زاویه 90 تا 120 درجه قرار گرفته و نزدیک بدن باشند
- اگر از میز یا سطوح دیگر استفاده می کنید مطمئن شوید که در ارتفاع برابر با محل قرار گرفتن دست ها باشد
- از صندلی استفاده کنید که از انحنای کمر حمایت کرده یا اگر صندلی این تکیه گاه را ندارد با استفاده از کوسن این تکیه گاه را ایجاد کنید
- فراموش نکنید هراز گاه بدن خود را کش و قوس بدهید.
وضعیت بدنی صحیح در حالت ایستاده
هنگام ایستادن سعی کنید موارد زیر را رعایت کنید :
- باز کردن پاها به اندازه عرض شانه
- قرار دادن بیشتر وزن روی پنجه پا
- صاف و کشیده ایستادن
- شل کردن شانه ها به پایین و عقب
کیفوز گردنی
کیفوز گردنی یک عارضه نادر است که ستون فقرات گردنی که در ناحیه بالای ستون فقرات قرار دارد را تحت تاثیر قرار داده و باعث ایجاد انحنای گردن به سمت جلو می شود که می تواند مشکلات قابل توجهی به همراه داشته باشد.
افراد مبتلا به کیفوز گردنی ممکن است گردن درد داشته باشند و به دلیل فشرده شدن نخاع، مشکلات حسی و حرکتی در آن ها بروز کند.
برخی علل کیفوز گردنی عبارتند از :
- مشکلات رشدی در ستون فقرات
- پوکی استخوان
- سرطان
- دیستروفی عضلانی
- نوروفیبروماتوز
- بیماری پاژه
- آسیب به ستون فقرات گردنی
- عفونت
- اسپوندیلوز چند سطحی
- روماتیسم مفصلی
عوارض کیفوز
کیفوز در موارد شدیدتر ممکن است عوارضی ایجاد کند که عبارتند از :
- انحنای برگشت ناپذیر ناحیه پشت
- کمر درد مداوم
- عوارض تنفسی
- مشکلات قلبی
- کاهش کیفیت زندگی
کیفوز ممکن است به طناب نخاعی نیز فشار وارد کرده و باعث بروز مشکلاتی در اعصاب پاها و نواحی انتهایی بدن شود که عوارض زیر را به دنبال خواهد داشت :
- ضعف یا بی حسی در دست و پا
- بی اختیاری ادرار
- مشکلات تعادل
اگر فردی که دچار انحنای ستون فقرات است علائم بالا را تجربه کند لازم است فورا به پزشک مراجعه شود. در این موارد احتمالا برای کاهش فشار، عمل جراحی توصیه خواهد شد.
لازم به ذکر است عمل جراحی کیفوز نیز با خطر عوارضی همچون عفونت های بعد از عمل و خونریزی در نواحی اطراف محل جراحی همراه می باشد.
چه زمانی به پزشک مراجعه شود؟
در صورت وجود انحنای قابل توجه در ستون فقرات یا سفتی و درد مداوم لازم است به پزشک مراجعه شود تا علت این مسئله و همچنین نوع آن (در صورتی که علائم به دلیل کیفوز رخ داده باشند) مشخص شود.
کیفوز وضعیتی در همه موارد نیاز به درمان ندارد زیرا در آن ساختار استخوان ها تغییرات دائمی نداشته و احتمالا فیزیوتراپی برای کاهش انحنا کافی می باشد.
در مورد کیفوز مادرزادی، مرتبط با سن یا پیش رونده استفاده از روش های درمانی معمولا در صورتی موفقیت آمیز است که از اوایل دوره بیماری انجام شود.
خواه فرد عمل جراحی انجام دهد یا خیر، لازم است در طول زندگی خود به طور منظم به پزشک مراجعه کند تا مشخص شود که آیا انحنای موجود در حال تشدید است یا خیر.
به علاوه در مواردی که فرد دچار بی حسی، گز گز، ضعف یا بی اختیاری ادراری یا مدفوع شود لازم است کمک های اورژانسی دریافت کند.
منبع: medicalnewstoday
