آلکالوز چیست؟

آلکالوز (به انگلیسی: Alkalosis) نوعی وضعیت ناشی از افزایش بیش از حد سطح قلیایی در بدن است که می تواند به علل مختلف از جمله کاهش سطح دی اکسید کربن در خون که نوعی اسید است یا افزایش سطح بی کربنات خون که نوعی باز است رخ دهد.

افراد مبتلا به آلکالوز ممکن است علائمی همچون تحریک پذیری، گرفتگی یا اسپاسم عضلانی را تجربه کنند. طبیعی است این وضعیت هر چه زودتر تشخیص داده و درمان شود نتایج بهتری حاصل خواهد شد.

در ادامه قصد داریم درباره آلکالوز و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

آلکالوز چیست؟

خون از اسیدها و بازها (قلیایی ها) تشکیل شده است که سطح آن ها در خون با مقیاس pH اندازه گیری می شود و حفظ تعادل صحیح بین آن ها از اهمیت زیادی برخوردار است تا جایی که حتی یک تغییر جزئی می تواند مشکلات سلامتی به دنبال داشته باشد.

در حالت طبیعی خون خاصیت اسیدی کمی بیشتر از قلیایی دارد اما گاهی ممکن است بدن به دلایل مختلف دارای سطح قلیایی بیشتری شود که به آن آلکالوز می گویند.

آلکالوز انواع مختلف دارد و از جمله علل ایجاد کننده آن می توان به وجود بیش از حد بی کربنات در خون یا از دست دادن اسید از خون (آلکالوز متابولیک) یا سطح پایین دی اکسید کربن در خون به دلیل تنفس سریع یا عمیق (آلکالوز تنفسی) و غیره اشاره کرد.

این وضعیت ممکن است نتیجه سایر بیماری های زمینه ای مانند سطح پایین پتاسیم یا هیپوکالمی نیز باشد.

انواع آلکالوز

به طور کلی 4 نوع اصلی آلکالوز وجود دارد که عبارتند از :

1. آلکالوز تنفسی

آلکالوز تنفسی زمانی رخ می دهد که دی اکسید کربن کافی در جریان خون وجود نداشته باشد. این مسئله اغلب به دلایل زیر ایجاد می شود :

هایپرونتیلیشن (تهویه ریه بیش از حد) که معمولا همراه با اضطراب رخ می دهد
تب شدید
کمبود اکسیژن
مسمومیت با سالیسیلات
قرار گرفتن در ارتفاعات بالا
بیماری کبد
بیماری ریوی

2. آلکالوز متابولیک

آلکالوز متابولیک زمانی ایجاد می شود که بدن مقدار بیش از حد اسید از دست بدهد یا بیش از حد باز تولید کند. این مسئله را می توان به موارد زیر نسبت داد :

استفراغ بیش از حد که باعث از بین رفتن الکترولیت می شود
استفاده بیش از حد از دیورتیک ها
بیماری آدرنال
از دست دادن زیاد پتاسیم یا سدیم در مدت زمان کوتاه
آنتی اسیدها
بلعیدن تصادفی بی کربنات که در جوش شیرین یافت می شود
ملین ها
سوء مصرف الکل

3. آلکالوز هیپوکلرمیک

آلکالوز هیپوکلرمیک زمانی رخ می دهد که مقدار قابل توجهی از کلرید موجود در بدن کاهش پیدا کند. این مسئله می تواند به دلیل استفراغ یا تعریق طولانی مدت باشد.

لازم به ذکر است کلرید یک ماده شیمیایی مهم است که برای حفظ تعادل در مایعات بدن مورد نیاز است و بخش مهمی از مایعات گوارشی بدن را تشکیل می دهد.

4. آلکالوز هیپوکالمیک

آلکالوز هیپوکالمیک زمانی رخ می دهد که بدن فاقد مقدار طبیعی پتاسیم معدنی باشد.

بدن در حالت عادی پتاسیم مورد نیاز خود را از مواد غذایی دریافت می کند اما عدم مصرف کافی آن ها به ندرت می تواند به کمبود پتاسیم منجر شود.

برخی علل اصلی این عارضه شامل بیماری های کلیوی، تعریق زیاد و اسهال می باشد. ناگفته نماند پتاسیم برای عملکرد مناسب در اندام های زیر ضروری است :

قلب
کلیه ها
ماهیچه ها
سیستم عصبی
دستگاه گوارش

علائم آلکالوز

علائم اولیه

علائم آلکالوز می تواند متفاوت باشد. در مراحل اولیه بیماری ممکن است موارد زیر تجربه شود :

حالت تهوع
بی حسی
اسپاسم و انقباض عضلانی طولانی مدت
لرزش دست
علائم جدی

در صورتی که آلکالوز بلافصله درمان نشود می تواند علائم شدیدی به دنبال داشته باشد که حتی ممکن است به شوک یا کما منجر شود.

در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر لازم است با اورژانس تماس گرفته یا به نزدیک ترین اورژانس مراجعه شود :

سرگیجه
مشکل در تنفس
گیجی
کند ذهنی
کما

تشخیص آلکالوز

علائم آلکالوز تا حد زیادی به بیماری های دیگر شباهت دارد و بسیار مهم است افراد در منزل اقدام به تشخیص و درمان خودسرانه آن نکنند.

پزشک برای تشخیص این وضعیت ابتدا در مورد سابقه پزشکی و علائمی که فرد تجربه کرده سوالاتی می پرسد و آزمایش هایی برای رد سایر بیماری های احتمالی تجویز می کند.

برخی از این آزمایش ها عبارتند از :

آزمایش ادرار
آزمایش سطح pH ادرار
پانل متابولیک پایه
تجزیه و تحلیل گاز خون شریانی

گفته شده سطح pH خون در حالت طبیعی بین 7.35 تا 7.45 می باشد و سطح pH بالاتر از 7.45 می تواند نشانه آلکالوز باشد.

ممکن است پزشک برای تشخیص، سطح دی اکسید کربن و اکسیژن خون را نیز بررسی کند تا وجود مشکلات تنفسی رد شود.

درمان آلکالوز

برنامه درمانی به علت بروز آلکالوز در فرد بستگی دارد.

در آلکالوز تنفسی لازم است سطح دی اکسید کربن به حالت عادی برگردد. اگر فرد در اثر اضطراب دچار تنفس سریع شده باشد، معمولا تنفس آرام و عمیق می تواند علائم را بهبود بخشد و سطح اکسیژن را تنظیم کند. اگر نتایج آزمایش ها نشان دهنده سطح اکسیژن پایین باشد می توان از طریق ماسک، اکسیژن دریافتی ریه ها را افزایش داد.

اگر فرد به دلیل درد دچار تنفس سریع شده باشد، احتمالا با درمان درد سرعت تنفس به حالت عادی برگشته و علائم بهبود پیدا می کند اما در مواردی که این وضعیت ناشی از دست دادن مواد شیمیایی مانند کلرید یا پتاسیم باشد معمولا داروها یا مکمل هایی برای جبران این مواد شیمیایی تجویز می شوند.

آلکالوز در برخی موارد از عدم تعادل الکترولیت ها نشات می گیرد که ممکن است با نوشیدن مقدار زیاد مایعات یا نوشیدنی های حاوی الکترولیت بر طرف شود. در صورتی که این وضعیت شدید باشد لازم است فرد در بیمارستان بستری شود.

خوشبختانه آلکالوز در اکثر موارد بعد از شروع درمان بهبود پیدا می کند.

پیشگیری از آلکالوز

توجه به وضعیت سلامتی، رژیم غذایی سالم و هیدراته ماندن خطر ابتلا به آلکالوز را کاهش می دهد.

مصرف مواد غذایی سرشار از مواد مغذی و پتاسیم نیز می تواند به مقابله با کمبود الکترولیت های بدن کمک کند. این مواد در درجه اول در میوه ها و سبزیجات و همچنین برخی مواد غذایی دیگر از جمله موارد زیر یافت می شوند :

هویج
موز
شیر
لوبیا
اسفناج
سبوس

برخی اقدامات لازم برای پیشگیری از کم آبی بدن عبارتند از :

نوشیدن 8 تا 10 لیوان آب در روز
نوشیدن آب قبل، حین و بعد از ورزش
مصرف نوشیدنی های جایگزین الکترولیت برای تمرینات شدید
اجتناب از نوشابه یا آب میوه های دارای قند بالا که می توانند کم آبی بدن را تشدید کنند
محدود کردن مصرف کافئین که در نوشابه، چای و قهوه وجود دارد

توجه داشته باشید در صورت احساس تشنگی، بدن شما دچار کم آبی شده است.

اگر بدن مقدار زیادی از الکترولیت هایش را از دست بدهد ممکن است کم آبی به سرعت ایجاد شود. این مسئله می تواند در اثر استفراغ کردن ناشی از آنفلوآنزا نیز رخ دهد. اگر نمی توانید مواد غذایی سرشار از پتاسیم را در معده خود نگه دارید لازم است مایعات کافی مانند آب، نوشیدنی های ورزشی و سوپ های حاوی آب گوشت مصرف کنید.