اختلال دو قطبی (به انگلیسی: Bipolar disorder) که در گذشته به آن افسردگی شیدایی می گفتند نوعی بیماری روانی است که با تغییرات شدید خلق و خو همراه بوده و در دوره های مختلف باعث بروز احساسات ضد و نقیض در فرد مبتلا می شود.
اگرچه بسیاری از افراد گمان می کنند این اختلال یک مشکل مغزی نادر است اما این طور نیست و تنها در آمریکا حدود 5 میلیون نفر از علائم آزار دهنده آن رنج می برند. میانگین سنی ظاهر شدن علائم در افراد مبتلا 25 سالگی می باشد.
در ادامه قصد داریم درباره اختلال دو قطبی و علل، علائم و شیوه های درمان این بیماری صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
اختلال دو قطبی چیست؟
اختلال دو قطبی نوعی بیماری روانی است که با تغییرات شدید خلقی همراه است و شامل دوره های مختلف از جمله دوره شیدایی و افسردگی با علائم متنوع می باشد که روحیه و خلق و خوی فرد در آن ها کاملا متفاوت می باشد.
افراد مبتلا به این اختلال ممکن است در انجام کارهای روزمره در مدرسه و محل کار یا حفظ روابط خود دچار مشکل شوند. متاسفانه هیچ درمانی برای این عارضه وجود ندارد اما گزینه های درمانی بسیاری است که می تواند به مدیریت علائم اختلال دو قطبی کمک کند.
علائم اختلال دو قطبی
به طور کلی اختلال دو قطبی با سه علامت اصلی همراه است که شامل شیدایی (مانیا)، نیمه شیدایی (هیپو مانیا) و افسردگی می باشد.
فرد مبتلا به اختلال دو قطبی در دوره شیدایی از نظر احساسی در سطح بالا و حالت سرخوشی قرار دارد که با هیجان زدگی، رفتارهای ناگهانی و انرژی زیاد همراه می باشد. در این دوره ممکن است علائم دیگری نیز دیده شود که عبارتند از :
- ولگردی و خوش گذرانی
- رابطه جنسی پر خطر
- مصرف مواد مخدر
دوره نیمه شیدایی که معمولا در اختلال دو قطبی نوع 2 دیده می شود تقریبا مشابه دوره شیدایی است اما شدت آن کمتر می باشد. این دوره بر خلاف دوره شیدایی معمولا در امور مدرسه، کار یا روابط اجتماعی اختلال ایجاد نمی کند اما فرد هنوز هم با تغییراتی در خلق و خو مواجه است.
فرد در دوره افسردگی روحیه پایین دارد و ممکن است علائم زیر را از خود نشان دهد :
- غم و اندوه عمیق
- نا امیدی
- کاهش انرژی
- عدم علاقه به فعالیت هایی که قبلا از آن ها لذت می برده است
- دوره های کم خوابی یا خواب زیاد
- افکار مربوط به خودکشی
به دلیل متنوع بودن علائم این بیماری، تشخیص آن تا حد زیادی دشوار می باشد.
علائم اختلال دو قطبی در زنان
اگرچه نسبت ابتلای مردان و زنان به اختلال دو قطبی یکسان است اما علائم اصلی این اختلال ممکن است در دو جنسیت متفاوت باشد. در بسیاری از موارد شرایط و رفتارهای زیر در خانم های مبتلا به اختلال دو قطبی دیده می شود :
- اختلال در دهه 20 یا 30 سالگی تشخیص داده می شود
- در دوره شیدایی علائم خفیف تری تجربه می کنند
- دوره های افسردگی بیشتری نسبت به دوره شیدایی دارد
- در طی یک سال ممکن است 4 دوره یا بیشتر، شیدایی و افسردگی داشته باشند
- ممکن است همزمان به بیماری های دیگر از جمله بیماری تیروئید، چاقی، اختلالات اضطرابی و میگرن نیز دچار شوند
- احتمال اعتیاد به الکل در آن ها بیشتر است
خطر عود مکرر اختلال دو قطبی در زنان بیشتر است، به نظر می رسد این مسئله به دلیل تغییرات هورمونی ناشی از قاعدگی، بارداری یا یائسگی در خانم ها می باشد.
علائم اختلال دو قطبی در مردان
اگرچه تعدادی از علائم اختلال دو قطبی در زنان و مردان یکسان است اما مردان ممکن است علائم دیگری نیز تجربه کنند، از جمله :
- معمولا در دوران ابتدای زندگی تشخیص داده می شود
- برخی دوره ها به خصوص دوره های شیدایی شدیدتر رخ می دهد
- بیشتر در معرض اعتیاد به مواد مخدر هستند
- در دوره های شیدایی رفتارهای ناشایست از خود بروز می دهند
مردان کمتر از زنان به دنبال مراقبت های پزشکی هستند و بیشتر دست به خودکشی می زنند.
اختلال دو قطبی در کودکان
تشخیص اختلال دو قطبی در کودکان چالش های زیادی به همراه دارد زیرا کودکان همیشه تمامی علائم اختلال دو قطبی بزرگسالان را از خود نشان نمی دهند و حالات و رفتار آن ها ممکن است با معیارهایی که پزشکان برای بیماران بزرگسال در نظر می گیرند یکسان نباشد.
بسیاری از علائم اختلال دو قطبی که در کودکان رخ می دهد با علائم طیف دیگری از اختلالات کودکان از جمله اختلال بیش فعالی ناشی از کمبود توجه هم پوشانی دارد. به همین دلیل اگرچه تشخیص به موقع می تواند به درمان بهتر بیماری کمک کند اما این تشخیص ممکن است هفته ها یا حتی ماه ها طول بکشد. ممکن است کودک به مراقبت های ویژه از متخصصان حرفه ای در زمینه مشکلات روانی کودکان نیاز داشته باشد.
مانند بزرگسالان، کودکان مبتلا به این اختلال نیز در دوره هایی از بیماری خود حالت سرخوشی یا تحریک پذیری دارند، سپس احتمالا وارد دوره های افسردگی وارد می شوند.
ناگفته نماند همه کودکان ممکن است نوسانات خلقی داشته باشند و این طبیعی است اما تغییرات خلق و خوی ناشی از اختلال دو قطبی بسیار واضح تر بوده و شدت بیشتری دارد.
علائم دوره شیدایی در کودکان مبتلا به اختلال دو قطبی معمولا شامل موارد زیر می باشد :
- رفتارهای بسیار احمقانه و شادی بیش از حد
- صبحت کردن سریع و به سرعت موضوع گفتگو را عوض کردن
- مشکل در تمرکز
- انجام کارهای خطرناک یا رفتارهای پر ریسک
- خلق و خوی بسیار دمدمی مزاج و زود عصبی شدن
- مشکل خواب و عدم احساس خستگی با وجود کمبود خواب
علائم دوره افسردگی در کودکان مبتلا به اختلال دو قطبی می تواند شامل موارد زیر باشد :
- بی هدف و نا امید بودن و رفتار همراه با غم و اندوه
- زیاد یا کم خوابیدن
- انرژی کم برای انجام فعالیت های عادی یا عدم علاقه به همه چیز
- شکایت کردن از حال بد از جمله سردردهای مکرر یا معده درد
- احساس بی ارزشی یا گناه
- غذا خوردن بیش از حد کم یا زیاد
- فکر کردن به مرگ یا خودکشی
ناگفته نماند برخی از مشکلات رفتاری که در کودکان بروز می کند می تواند علائم بیماری دیگری باشد، به عنوان مثال کودک مبتلا به اختلال دو قطبی ممکن است همزمان به اختلال بیش فعالی ناشی از کمبود توجه و سایر اختلالات رفتاری نیز دچار باشد. برای تشخیص بهتر بیماری توصیه می شود رفتارهای غیر طبیعی را یادداشت کرده و آن ها را با پزشک در میان بگذارید.
تشخیص صحیح می تواند به انتخاب درمان مناسب و زندگی سالم کودک کمک کند.
اختلال دو قطبی در نوجوانان
بی تردید همه نوجوانان به دلیل تغییرات هورمونی و همچنین تغییرات زندگی به همراه بلوغ، رفتارهای عصبی از خود نشان می دهند که برای والدین چندان عجیب نیست. حتی خوش رفتارترین نوجوانان نیز ممکن است هر از گاهی کمی ناراحت یا بیش از حد احساساتی شوند اما برخی تغییرات خلقی علائم یک بیماری جدی تر مانند اختلال دو قطبی هستند.
اختلال دو قطبی معمولا اواخر نوجوانی و اوایل سنین بزرگسالی تشخیص داده می شود. برخی علائم متداول تر دوره شیدایی در نوجوانان عبارتند از :
- بیش از حد خوشحال بودن
- رفتارهای نادرست
- شرکت در کارهای پر خطر
- اعتیاد به مواد مخدر
- فکر کردن بیش از حد معمول به رابطه جنسی
- رفتارهای جنسی
- مشکل خواب بدون علائم کم خوابی یا خستگی
- دمدمی مزاج بودن
- مشکل تمرکز و حواس پرتی
برخی علائم دوره افسردگی در نوجوانان عبارتند از :
- خواب بیش از حد یا کم خوابی
- غذا خوردن بیش از حد زیاد یا کم
- احساس غم و اندوه به همراه کمی تحریک پذیری
- گوشه گیر شدن
- فکر کردن درباره مرگ و خودکشی
تشخیص و درمان اختلال دو قطبی در نوجوانان به زندگی سالم آن ها کمک می کند.
انواع اختلال دو قطبی
سه نوع اختلال دو قطبی وجود دارد که عبارتند از :
- اختلال دو قطبی نوع 1
- اختلال دو قطبی نوع 2
- اختلال خلق ادواری (سیکلوتایمی)
اختلال دو قطبی نوع 1
این اختلال به طور یکسان روی زنان و مردان تاثیر می گذارد و با ظاهر شدن حداقل یک دوره شیدایی تعریف می شود. ممکن است فرد قبل و بعد از دوره شیدایی دوره های نیمه شیدایی یا افسردگی ماژور نیز تجربه کند.
اختلال دو قطبی نوع 2
افراد مبتلا به این نوع اختلال یک دوره افسردگی ماژور تجربه می کنند که حداقل 2 هفته طول می کشد، همچنین یک دوره نیمه شیدایی حدودا 4 روزه دارند، به نظر می رسد این اختلال در زنان بیشتر رخ می دهد.
اختلال خلق ادواری
افراد مبتلا به این اختلال، دوره های نیمه شیدایی و افسردگی تجربه می کنند که علائم آن ها کوتاه تر و خفیف تر از شیدایی و افسردگی ناشی از اختلال دو قطبی 1 و 2 می باشد.
زمانی که پزشک بیماری را تشخیص می دهد نوع آن را نیز مشخص می کند.
افسردگی در اختلال دو قطبی
فرد مبتلا به اختلال دو قطبی ممکن است دو دوره افراطی را تجربه کند : دوره اول شامل سرخوشی شدید (شیدایی) و دوره دوم شامل افت شدید روحیه (افسردگی) می باشد.
برای تشخیص دو قطبی لازم است فرد یک دوره شیدایی یا نیمه شیدایی داشته باشد. این دوره معمولا با سرخوشی همراه با انرژی زیاد و به شدت تحریک پذیر بودن و هیجان داشتن مشخص می شود. برخی افراد یک دوره افسردگی ماژور یا افت شدید روحیه نیز تجربه می کنند که در آن احساس بی حالی، بی انگیزه بودن و غم و اندوه به وجود می آید.
با این وجود افراد مبتلا به اختلال دو قطبی در دوره های افسردگی آن قدر روحیه بدی ندارند که به آن ها برچسب افسرده زده شود. به عنوان مثال برخی افراد به محض این که شیدایی آن ها درمان شود به دلیل از دست دادن لذت ناشی از احساس سرخوشی این دوره، به طور طبیعی کمی افسرده می شوند.
اختلال دو قطبی نوسانات روحیه و خلق و خو به همراه دارد اما افسردگی باعث می شود فرد همیشه احساس بدی داشته باشد.
علت اختلال دو قطبی
اختلال دو قطبی یک اختلال شایع روانی است اما هنوز علت و عوامل ایجاد کننده آن مشخص نشده است. برخی عوامل احتمالی که در ابتلا به این اختلال نقش دارند عبارتند از :
- ژنتیک : اگر والدین، خواهر یا برادر یک فرد دچار اختلال دو قطبی باشند احتمال این که او نیز به این بیماری دچار شود بیشتر است، با این حال بیشتر افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به اختلال دو قطبی دارند به آن مبتلا نمی شوند.
- مغز : ساختار مغز ممکن است خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد. ناهنجاری در ساختار یا عملکردهای مغز ممکن است در این مورد خطرزا باشد.
- فاکتورهای محیطی : برخی عوامل محیطی ممکن است در ابتلای به این بیماری نقش داشته باشند، از جمله استرس شدید، تجربه آسیب دیدگی ها و بیماری ها.
هر یک از عوامل ذکر شده ممکن است در ابتلا به اختلال دو قطبی تاثیر داشته باشند اما این اختلال معمولا به دلیل ترکیبی از عوامل ایجاد می شود.
آیا اختلال دو قطبی ارثی است؟
اختلال دو قطبی می تواند از والدین به کودکان منتقل شود. تحقیقات نشان داده یک ارتباط ژنتیکی قوی در افراد مبتلا به این اختلال وجود دارد به طوری که احتمال ابتلا به این بیماری در افرادی که یکی از بستگان آن ها به این اختلال دچار هستند 4 تا 6 برابر بیشتر از افرادی است که سابقه خانوادگی ندارند.
البته به آن معنا نیست که همه افراد دارای خویشاوند مبتلا حتما به این بیماری مبتلا خواهند شد، به علاوه همه افراد مبتلا به این اختلال، سابقه خانوادگی ندارند. با این حال هنوز هم ژنتیک نقش قابل توجهی در بروز این بیماری دارد، بنابراین توصیه می شود افراد دارای سابقه خانوادگی غربال گری انجام دهند.
تشخیص اختلال دو قطبی
پزشک برای تشخیص انواع مختلف اختلال دو قطبی به نشانه های خاصی توجه می کند، به عنوان مثال اختلال دو قطبی 1 شامل یک یا چند دوره شیدایی یا دوره های ترکیبی از شیدایی و افسردگی است و ممکن است شامل یک دوره افسردگی ماژور باشد یا نباشد، در حالی که اختلال دو قطبی نوع 2 شامل یک یا چند دوره افسردگی ماژور و حداقل یک دوره نیمه شیدایی است.
برای تشخیص دوره شیدایی باید علائم حداقل یک هفته طول بکشد یا باعث بستری شدن در بیمارستان شود، لازم است در این مدت تقریبا هر روز علائم وجود داشته باشد، در حالی که برای دوره های افسردگی ماژور علائم باید حداقل دو هفته طول بکشد.
به طور کلی تشخیص اختلال دو قطبی دشوار است زیرا تغییرات خلقی رخ داده ممکن است متفاوت باشد. تشخیص این بیماری در کودکان و نوجوانان حتی دشوارتر است زیرا این گروه سنی اغلب تغییرات بیشتری در خلق و خو، رفتار و سطح انرژی از خود نشان می دهند.
علائم اختلال دو قطبی در صورت عدم درمان اغلب شدیدتر، دفعات دوره ها افزایش یافته یا شدت آن ها بیشتر می شود اما در صورتی که فرد تحت درمان قرار بگیرد زندگی سالم را تجربه خواهد کرد.
آزمایش خاصی وجود ندارد که پزشک با کمک آن اختلال دو قطبی را تشخیص دهد بلکه معمولا از چند آزمایش برای این منظور استفاده می کند که شامل موارد زیر است:
- معاینه فیزیکی : پزشک یک معاینه کامل فیزیکی انجام می دهد و ممکن است از آزمایش خون یا ادرار برای رد کردن سایر علل احتمالی علائم استفاده کند.
- ارزیابی سلامت روان : پزشک احتمالا فرد را به روانشناس یا روانپزشک ارجاع می دهد که مشکلات روانی همچون اختلال دو قطبی را تشخیص داده و درمان می کند. روانپزشک برای این منظور در حین گفتگو با بیمار سلامت روان او را ارزیابی و به دنبال نشانه های اختلال دو قطبی می گردد.
- ژورنال خلق و خو : اگر پزشک به اختلال دو قطبی مشکوک شود ممکن است از بیمار بخواهد خلق و خوی خود را ترسیم کند، ساده ترین راه برای این کار ثبت احساسات و مدت زمان آن ها می باشد، همچنین ممکن است از بیمار درباره الگوی خواب و غذا سوال کند.
- استفاده از DSM : راهنمای تشخیصی و آماری اختلالهای روانی (DSM) فهرستی از علائم اختلالات روانی مختلف است، پزشک برای تایید تشخیص خود از این لیست استفاده می کند.
پزشک گاهی علاوه بر موارد ذکر شده از ابزارها و آزمایش های دیگری نیز استفاده کند.
درمان اختلال دو قطبی
پزشک ممکن است از روش های درمانی مختلف برای کنترل اختلال دو قطبی استفاده کند که شامل دارو درمانی، مشاوره و تغییر سبک زندگی می باشد. برخی داروهای طبیعی نیز ممکن است در این زمینه اثر بخش باشند.
دارو درمانی
داروهای مورد استفاده در اختلال دو قطبی عبارتند از :
- تثبیت کننده های خلق و خو مانند لیتیوم
- داروهای ضد روان پریشی مانند الانزاپین
- داروهای ضد افسردگی و ضد روان پریشی مانند فلوکستین – الانزاپین
- بنزودیازپین ها، نوعی داروهای ضد اضطراب مانند آلپرازولام ممکن است برای درمان کوتاه مدت استفاده شود
روان درمانی
درمان های روانی توصیه شده ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- رفتار درمان شناختی : نوعی گفتار درمانی است که در آن فرد مبتلا و روانشناس درباره روش های کنترل اختلال با هم صحبت می کنند. روانشناس به فرد کمک می کند تا الگوهای تفکر خود را درک کرده و با استراتژی های مقابله مثبت آشنا شود.
- آموزش روانی : نوعی مشاوره است که به فرد و خانواده اش در درک بهتر اختلال کمک کند، بی شک اطلاعات بیشتر در مورد این بیماری به فرد مبتلا و اطرافیانش کمک خواهد کرد تا آن را بهتر مدیریت کنند.
- ریتم درمانی بین فردی و اجتماعی : این روش روی تنظیم عادات روزمره مانند خواب، غذا خوردن و ورزش تمرکز دارد. متعادل سازی این امور روزمره به فرد در کنترل اختلال کمک می کند.
سایر گزینه های درمانی
برخی گزینه های درمانی احتمالی دیگر عبارتند از :
- الکترو شوک درمانی
- داروهای خواب
- مکمل ها
- طب سوزنی
تغییرات سبک زندگی
برخی تغییرات ساده در زندگی روزمره و سبک زندگی ممکن است تاثیر خوبی در مدیریت اختلال دو قطبی داشته باشد، از جمله :
- برنامه منظم غذا خوردن و خوابیدن
- تشخیص نوسانات خلقی
- در جریان گذاشتن یکی از دوستان یا اقوام از برنامه های درمانی
- کمک گرفتن از یک روانشناس یا روانپزشک حرفه ای
درمان های طبیعی
برخی داروهای طبیعی و خانگی ممکن است برای اختلال دو قطبی مفید باشند، اگرچه نباید بدون مشورت با پزشک از آن ها استفاده شوند زیرا ممکن است با برخی داروهای مصرفی تداخل داشته باشند.
برخی گیاهان دارویی و مکمل ها که ممکن است باعث ثبات در خلق و خو و تسکین علائم اختلال دو قطبی شوند عبارتند از:
- روغن ماهی : به نظر می رسد افرادی که ماهی و روغن ماهی بیشتری مصرف می کنند کمتر به بیماری دو قطبی مبتلا می شوند. برای این منظور می توانید مصرف ماهی خود را افزایش داده یا از مکمل های بدون نسخه استفاده کنید.
- گیاه ریشه طلایی : این گیاه ممکن است تاثیر خوبی در افسردگی متوسط داشته باشد و به کاهش علائم افسردگی اختلال دو قطبی کمک کند.
- مکمل اس آدنوزیل متیونین : یک مکمل اسید آمینه که احتمالا در کاهش علائم افسردگی ماژور و سایر اختلالات خلقی موثر است.
مقابله با اختلال دو قطبی
اگر به اختلال دو قطبی دچار شده اید، بر خلاف تصورتان تنها نیستید بلکه حدود 60 میلیون نفر دیگر در سراسر دنیا از این اختلال رنج می برند. توصیه می شود برای کنترل و مدیریت بیماری به موارد زیر توجه داشته باشید :
علاوه بر پیگیری برنامه های پزشکی و درمانی، یکی از بهترین کارهایی که می توانید انجام دهید افزایش اطلاعات خودتان و اطرافیان است که برای این منظور لازم است از منابع مطمئن استفاده کنید.
اگر احساس می کنید علائم این اختلال را دارید بهتر است با پزشک مشورت کنید و اگر دوست یا خویشاوندتان به این اختلال مبتلا شده مهم است که از حمایت و توجه شما برخوردار باشد، او را تشویق کنید تا به پزشک مراجعه کند.
افرادی که دوره های افسردگی این بیماری را می گذرانند ممکن است افکار مرتبط با خودکشی داشته باشند، بنابراین لازم است همیشه هر گونه اشاره به این مسئله از سوی این افراد را جدی بگیرید.
عضویت در گروه افرادی که به این بیماری مبتلا هستند ایده خوبی برای بهبود روحیه و مقابله بهتر با بیماری محسوب می شود.
در مورد روابط، بهترین کاری که می توانید انجام دهید داشتن صداقت است. این اختلال می تواند روی روابط شما به خصوص رابطه با همسرتان تاثیر بگذارد، برای این که همسرتان شرایط شما را بهتر درک کند بهتر است درباره موارد زیر با او صحبت کنید :
- زمانی که بیماری تشخیص داده شد
- انتظاراتی که در دوره افسردگی از او دارید
- انتظاراتی که در دوره شیدایی از او دارید
- چگونه می تواند به شما کمک کند
یکی از بهترین روش های حمایت و موفقیت در رابطه، پایبندی به درمان است. درمان می تواند علائم را کاهش داده و شدت نوسانات خلقی را کاهش دهد که تاثیر بسزایی در روابط دارد. فرد مبتلا تا پایان عمر با این بیماری زندگی خواهد کرد و لازم است با آن کنار بیاید، اما این به آن معنا نیست که نتواند زندگی شاد و سالمی را تجربه کند.
منبع: healthline
