نکروز آواسکولار (به انگلیسی: Avascular necrosis) یا استئو نکروز نوعی بیماری استخوانی است که به درد مفاصل به خصوص در ناحیه لگن منجر می شود.
این بیماری که به نام های مختلف از جمله نکروز آسپتیک و نکروز استخوان ایسکمیک نیز شناخته شده در صورت عدم درمان می تواند به فرو ریختن فضای بین مفاصل و از بین رفتن ظاهر صاف استخوان ها منجر شود.
در ادامه قصد داریم درباره استئو نکروز و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم، با سومیتا همراه باشید؛
استئو نکروز چیست؟
نکروز یک اصطلاح کلی به معنای مردن سلول ها است و استئو نکروز به عارضه ای گفته می شود که در آن استخوان ها به دلیل عدم جریان یافتن خون به سلول های استخوانی آسیب می بینند.
این عارضه می تواند به درد مفاصل به خصوص در ناحیه لگن منجر شود و علت آن معمولا آسیب دیدگی ها و همچنین آسیب های ناشی از نوشیدن بیش از حد الکل یا مصرف کورتون ها برای بیماری های مزمن می باشد.
این بیماری در صورت عدم درمان باعث می شود فضای بین مفاصل از بین رفته و استخوان ها شکل صاف خود را از دست بدهند. همچنین گاهی به استئو آرتریت منجر می شود.
لازم به ذکر است برخی افراد مبتلا به استئو نکروز نیاز به عمل جراحی برای تعویض مفصل دارند.
علائم استئو نکروز
استئو نکروز در اکثر موارد، استخوان لگن و همچنین زانو را درگیر می کند و در موارد کمتر ممکن است استخوان های نواحی زیر را نیز تحت تاثیر قرار دهد :
- شانه
- مچ دست
- مچ پا
- دست ها
- پا
این بیماری در مراحل اولیه ممکن است علامتی نداشته باشد اما به مرور که سلول های خونی می میرند و بیماری پیشرفت می کند علائم زیر ظاهر می شود :
- درد خفیف یا شدید داخل یا اطراف مفصل آسیب دیده
- درد کشاله ران که تا زانو پخش می شود
- دردی که با سنگینی وزن روی لگن یا زانو ایجاد می شود
- درد مفاصل شدید که حرکت را محدود کند
شدت درد ممکن است به دلیل شکستگی های کوچک در استخوان به طور قابل توجهی افزایش یابد. این شکستگی های جزئی می توانند باعث فروپاشی استخوان شوند که در نهایت مفصل در هم شکسته و آرتریت ایجاد می شود.
زمان بین ظهور اولین علائم و ناتوانی در حرکت دادن مفصل متفاوت است و به طور کلی بین چند ماه تا بیش از یک سال متغیر می باشد. به علاوه علائم ممکن است هر دو طرف بدن را درگیر کنند.
در صورتی که استئو نکروز در ناحیه فک رخ دهد علائم آن شامل درد یا چرک در استخوان فک یا هر دو می باشد.
علت استئو نکروز
علت اصلی بروز استئو نکروز آسیب دیدگی است که جریان خون به استخوان را کند یا متوقف می کند.
سایر عوامل خطر زا و علل شایع عبارتند از :
- نوشیدن بیش از حد الکل
- سیگار کشیدن
- مصرف دوزهای بالای داروهای کورتون مانند پردنیزون یا کورتیزون برای مدت طولانی؛ این داروها می توانند چربی در خون را افزایش داده و به انسداد شریان ها منجر شوند
- بیماری های دوران کودکی از جمله بیماری لگ کالو پرتس
علت بروز این عارضه در همه موارد مشخص نیست و گاهی حتی افراد سالم را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. همچنین در برخی اوقات به ظاهر خود به خود و بی دلیل رخ می دهد، مانند استئو نکروز زانوی خود به خود که به آن اسپونک نیز گفته می شود.
برخی علل کمتر شایع این بیماری عبارتند از :
- بیماری رفع فشار یا بیماری غواصان که در اثر آزاد شدن سریع نیتروژن در خون ایجاد می شود
- مصرف بیس فسفات ها مانند زولدرونات / زولدرونیک اسید یا پامیدرونات برای درمان سرطان استخوان (این داروها در موارد نادر با استئو نکروز فک مرتبط هستند)
- شیمی درمانی یا پرتو درمانی
- سطح بالای کلسترول یا تری گلیسیرید یا هر دو
- بیماری گوچر
- عفونت اچ آی وی
- لوپوس
- پیوند اعضا به ویژه پیوند کلیه
- پانکراتیت
- کم خونی داسی شکل یا سایر اختلالات خونی
لازم به ذکر است مردان بیش از زنان دچار استئو نکروز می شوند مگر این که علت آن آسیب یا لوپوس باشد. به علاوه این بیماری اغلب افراد 30 تا 60 ساله را تحت تاثیر قرار می دهد اما همه افراد در هر سن و سالی ممکن است به آن مبتلا شوند.
تشخیص استئو نکروز
اگر فرد به دلیل درد استخوان محدود شده به ناحیه ای کوچک (درد محلی) به پزشک مراجعه کند ممکن است پزشک به این عارضه مشکوک شود و برای مشاهده وضعیت استخوان های فرد یک یا چند آزمایش زیر را تجویز کند :
- اشعه ایکس : تصاویر اشعه ایکس استخوان ممکن است در مراحل اولیه بیماری طبیعی به نظر برسند، به همین دلیل اگر فرد به این عارضه مبتلا باشد پزشک احتمالا از اشعه ایکس برای پیگیری پیشرفت آن استفاده خواهد کرد
- اسکن ام آر آی : این تصویر برداری می تواند به پزشک کمک کند تا بیماری را در مراحل اولیه و قبل از این که علائم بروز کنند شناسایی کند. نتایج ام آر آی نشان می دهد که چه مقدار از استخوان درگیر بیماری شده است
- سی تی اسکن : یک تصویر سه بعدی از استخوان ارائه می دهد اما دقت کمتری نسبت به ام آر آی دارد
- اسکن استخوان : در صورتی که نتایج عکس برداری با اشعه ایکس طبیعی باشد و فرد عوامل خطر زا نداشته باشد ممکن است پزشک اسکن استخوان توصیه کند. در این روش لازم است قبل از اسکن یک ماده رادیواکتیو بی ضرر به فرد تزریق شود تا پزشک بتواند داخل استخوان ها را ببیند و هر استخوانی را که تحت تاثیر قرار گرفته شناسایی کند
- تست‌های عملکرد استخوان : اگر پزشک حتی بعد از نتایج طبیعی عکس برداری اشعه ایکس، اسکن استخوان و ام آر آی به این عارضه مشکوک باشد ممکن است آزمایش هایی برای اندازه گیری فشار داخل استخوان دردناک انجام دهد. این آزمایش ها نیاز به جراحی دارند
استئو نکروز فک معمولا توسط دندانپزشک و با رویت استخوان در معرض دید در طول معاینه دهان شناسایی می شود.
درمان استئو نکروز
روش درمان استئو نکروز به موارد زیر بستگی دارد :
- سن
- علت
- این که کدام استخوان ها آسیب دیده اند
- میزان آسیب دیدگی
درمان معمولا با پیشرفت بیماری تغییر می کند و می تواند از مراقبت های غیر جراحی برای کاهش درد در کوتاه مدت گرفته تا عمل جراحی برای درمان پایدار باشد.
اهداف درمانی عبارتند از :
- درمان علت
- کاهش درد
- امکان استفاده از مفصل آسیب دیده
- جلوگیری از آسیب بیشتر به مفصل و فروپاشی آن
- حفظ استخوان و مفصل
استئو نکروز در فک
استئو نکروز در فک در اکثر موارد نیاز به عمل جراحی ندارد و روش های درمان آن اغلب شامل موارد زیر می باشد :
- برداشتن بافت مرده که دبریدمان نامیده می شود
- مصرف آنتی بیوتیک
- استفاده از دهان شویه های دارویی
استئو نکروز در ناحیه کوچکی از استخوان
اگر پزشک به سرعت و قبل از این که آسیب زیادی به استخوان وارد شود استئو نکروز را تشخیص دهد، درمان های مورد استفاده شامل موارد زیر خواهد بود :
- مصرف داروهای ضد درد مانند داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی
- کاهش خطر شکستگی های کوچک با استفاده از عصا یا کاهش فعالیت هایی همچون راه رفتن که به مفصل آسیب دیده فشار وارد می کند
- انجام تمرینات دامنه حرکت برای کمک به استفاده از مفصل آسیب دیده
- مصرف داروهای کاهش دهنده کلسترول برای بهبود وضعیت جریان خون
به نظر می رسد مصرف داروهای بیس فسفونات مانند ریزدرونات، آلندرونات و ایباندرونات ممکن است به جلوگیری از فروپاشی استخوان در ناحیه لگن یا زانو کمک کند یا حتی آن را بهبود بخشد. این داروها برای درمان پوکی استخوان نیز استفاده می شوند.
تشدید استئو نکروز یا عدم پاسخ به درمان ها
اگر درد استخوان یا میزان استفاده از مفصل افزایش پیدا کند ممکن است به عمل جراحی جهت کاهش درد، جلوگیری از فروپاشی استخوان ها و حفظ مفصل نیاز باشد.
برخی روش های جراحی عبارتند از :
1. فشار زدایی هسته
در روش فشار زدایی هسته، جراح یک یا چند سوراخ در ناحیه ایجاد می کند تا هسته استخوان را از مفصل آسیب دیده خارج کند. هدف از این تکنیک کاهش فشار در ناحیه مفصل و ایجاد کانال هایی برای عروق خونی جدید و بهبود جریان خون است.
اگر بیماری به موقع تشخیص داده شود، استفاده از این روش ممکن است بتواند از فروپاشی استخوان و آرتریت جلوگیری کند و به تعویض مفصل ران در آینده نیاز نباشد.
در مدتی که استخوان بهبود یافته و جریان خون به حالت طبیعی بر می گردد ممکن است نیاز به استفاده از واکر یا عصا باشد. اگرچه بهبودی احتمالا چند ماه طول می کشد اما بسیاری از افرادی که از این روش استفاده می کنند به طور کامل بهبود می یابند.
2. پیوند استخوان
پیوند استخوان اغلب طی روش فشار زدایی هسته انجام می شود و در آن جراح تکه کوچکی از استخوان سالم متعلق به بخش دیگری از بدن را جایگزین استخوان مرده کرده و پیوند می زند. گاهی نیز از استخوان اهدایی یا مصنوعی برای این منظور استفاده می شود.
پیوند استخوان جریان خون را بهبود بخشیده و به حمایت از مفصل کمک می کند. همچنین در صورتی که پزشک به همراه قطعه استخوان پیوندی رگ های خونی را نیز پیوند بزند به آن پیوند استخوانی عروقی گفته می شود.
لازم به ذکر است بهبودی بعد از پیوند استخوان ممکن است چندین ماه طول بکشد.
3. پیوند استخوان نازک نی عروقی
پیوند استخوان نازک نی عروقی نوع خاصی از پیوند استخوان است که برای استئو نکروز در لگن استفاده می شود. در این روش جراح استخوان کوچکی در پا به نام نازک نی و همچنین شریان و ورید آن را برداشته و این استخوان را به سوراخ ایجاد شده در روش فشار زدایی هسته پیوند می زند و رگ های خونی را دوباره می چسباند.
4. استئوتومی
استئوتومی روش دیگری است که در آن جراح استخوان مرده را برداشته و استخوان سالم باقی مانده را تغییر مکان داده یا به آن شکل می دهد. این تکنیک به کاهش فشار و بهبود حمایت از مفصل کمک می کند تا فرد بهتر بتواند از آن استفاده کند.
ممکن است لازم باشد فرد تا بهبودی کامل به مدت چندین ماه فعالیت هایش را محدود کند.
استخوان ها فرو ریخته یا از بین رفته اند
در این شرایط پزشک برای برگرداندن دامنه حرکتی لگن و کاهش درد ممکن است لگن فرد را با یک لگن مصنوعی جایگزین کند. این عمل جراحی تعویض کامل مفصل ران یا آرتروپلاستی نام دارد و پزشک درباره بهترین نوع آن با بیمار صحبت خواهد کرد.
تعویض مفصل ران درد را کاهش می دهد و در حدود 90 تا 95 درصد موارد فرد می تواند از لگن خود به طور کامل استفاده کند.
پیشگیری از استئو نکروز
با اقدامات زیر ممکن است بتوان از بروز استئو نکروز جلوگیری کرد :
- از مصرف زیاد الکل خودداری کنید
- از سیگار کشیدن خودداری کرده یا آن را ترک کنید
- در صورت نیاز به مصرف کورتون برای درمان بیماری مزمن، با پزشک خود در مورد حداقل دوز ممکن که می توانید برای کوتاه ترین زمان مصرف کنید صحبت کنید
برای جلوگیری از استئو نکروز فک توصیه می شود :
- دندان های خود را مسواک بزنید و برای غربال گری به صورت منظم به دندانپزشک مراجعه کنید
- برای درد فک یا مشکلات لثه از جمله تورم یا قرمزی فورا به دندانپزشک مراجعه کنید. این موارد می تواند نشانه عفونت باشد
- اگر به درمان های مبتنی بر بیس فسفونات نیاز دارید، ابتدا امور دندانپزشکی خود را انجام دهید. همچنین در دوره مصرف بیس فسفونات ها حتما از دندان های خود به خوبی مراقبت کنید
چشم انداز استئو نکروز
اکثر افراد مبتلا به این بیماری در نهایت به جراحی نیاز خواهند داشت و در صورتی که درمان مناسب انجام شود، بسیاری از آن ها می توانند زندگی فعالی را تجربه کنند.
محدود کردن فعالیت ها و پیروی از توصیه های پزشک برای محافظت از مفصل بسیار مهم است. اگر فرد مبتلا به این عارضه دچار استئو آرتریت در مفصل شود ممکن است نیاز به مراجعه به فیزیوتراپیست برای کاهش درد و سفتی داشته باشد.
تحقیقات روی روش های درمانی بهتر همچنان در حال انجام است.
منبع: healthline
