دیس پنه (به انگلیسی: Dyspnea) یک اصطلاح پزشکی است که برای تنگی نفس به کار می رود و گاهی به عنوان گرسنگی هوا نیز توصیف می شود که احساس ناراحت کننده ای در فرد ایجاد می کند.
دیس پنه ممکن است خفیف تا شدید باشد و به دلایل مختلف ایجاد شود که برخی از آن ها جدی نبوده و برخی دیگر می توانند مشکلاتی برای سلامتی فرد ایجاد کنند.
در ادامه قصد داریم درباره دیس پنه و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
دیس پنه چیست؟
دیس پنه یا تنگی نفس نوعی وضعیت آزار دهنده و شایع است که طی آن فرد در نفس کشیدن طبیعی دچار مشکل شده و علائم ناخوشایندی را تجربه می کند.
علائم دیس پنه می تواند از خفیف و موقت تا جدی و طولانی مدت متغیر باشد و از آن جا که دلایل مختلفی ممکن است باعث بروز آن شود، گاهی اوقات تشخیص و درمان آن دشوار است.
علائم دیس پنه
دیس پنه می تواند به دنبال فعالیت بیش از حد یا بودن در ارتفاعات بالا رخ دهد یا علامت یک بیماری خاص باشد.
علائمی که نشان می دهد فرد دچار تنگی نفس شده عبارتند از :
- تنگی نفس بعد از ورزش کردن یا به دلیل یک بیماری
- احساس خفگی به دلیل مشکلات تنفسی
- تنفس دشوار
- سفتی در قفسه سینه
- تنفس سریع و کم عمق
- تپش قلب
- خس خس سینه
- سرفه
اگر دیس پنه به طور ناگهانی رخ دهد یا علائم آن شدید باشد ممکن است فرد به یک وضعیت پزشکی جدی دچار شده باشد.
علت دیس پنه
مهم است بدانید یک دوره تنگی نفس در همه موارد به دلیل مشکلی در سلامتی رخ نمی دهد بلکه ممکن است بعد از ورزش شدید، سپری کردن زمان در ارتفاعات بلند یا تغییرات شدید دمایی بروز کند.
با این حال این وضعیت می تواند نشانه مشکلی در سلامتی فرد باشد. به عنوان مثال گاهی نامتناسب بودن اندام فرد باعث تنگی نفس می شود که در این موارد ورزش می تواند علائم را بهبود بخشد اما در برخی موارد خبر از یک مشکل یا بیماری جدی در سلامتی فرد می دهد.
برخی از شایع ترین علل دیس پنه عبارتند از :
- آسم
- نارسایی قلبی
- بیماری مزمن انسدادی ریه
- بیماری ریه بینابینی
- ذات الریه
- مشکلات روانی که معمولا با اضطراب ارتباط دارند
در صورتی که تنگی نفس به طور ناگهانی شروع شود به آن دیس پنه حاد گفته می شود که ممکن است به دلایل زیر رخ دهد :
- آسم
- اضطراب
- ذات الریه
- خفگی یا استنشاق چیزی که راه های تنفسی را مسدود می کند
- واکنش های آلرژیک
- کم خونی
- از دست دادن شدید خون که منجر به کم خونی می شود
- قرار گرفتن در معرض مقدار زیاد مونو کسید کربن
- نارسایی قلبی
- افت فشار خون
- آمبولی ریه یا لخته خون در شریان ریه
- روی هم افتادگی ریه
- فتق هیاتال
تنگی نفس در میان افرادی که از یک بیماری لا علاج رنج می برند نیز شایع است.
در مواردی که فرد بیش از یک ماه تنگی نفس داشته باشد به آن دیس پنه مزمن گفته می شود که ممکن است به دلایل زیر رخ دهد :
- آسم
- بیماری مزمن انسدادی ریه
- مشکلات قلبی
- چاقی
- فیبروز ریوی بینابینی که باعث ایجاد اسکار در بافت ریه می شود
سایر بیماری های ریه نیز ممکن است باعث بروز تنگی نفس شوند، از جمله :
- خروسک
- آسیب ریه تروماتیک
- سرطان ریه
- بیماری سل
- جنب یا التهاب در بافت اطراف ریه ها
- ادم ریوی که در آن مایعات بیش از حد در ریه ها جمع می شود
- فشار خون ریوی که به دلیل افزایش فشار خون در شریان های ریه رخ می دهد
- سارکوئیدوز که به دلیل رشد خوشه هایی از سلول های التهابی در ریه ها ایجاد می شود
تنگی نفس ممکن است با مشکلات قلبی زیر نیز همراه باشد :
- کاردیومیوپاتی؛ مجموعه ای از بیماری ها که روی عضله قلب تاثیر می گذارند
- مشکلات ریتم قلب
- نارسایی قلبی
- پریکاردیت؛ به دلیل التهاب بافت احاطه کننده قلب رخ می دهد
محرک های دیس پنه
علاوه بر موارد ذکر شده آلاینده های محیطی مانند مواد شیمیایی، دود، گرد و غبار و دود نیز می توانند تنفس را برای افراد مبتلا به دیس پنه دشوارتر کنند.
افراد مبتلا به آسم ممکن است متوجه شوند که قرار گرفتن در معرض مواد آلرژی زا مانند گرده یا کپک باعث ایجاد دوره های تنگی نفس در آن ها می شود. در برخی موارد مانند دود سیگار، فرد با اختیار خودش می تواند از آلاینده اجتناب کند.
علاوه بر این بیماری مزمن انسدادی ریه به بیماری های انسدادی ریه مختلف شامل آمفیزم و برونشیت مزمن اشاره دارد که همگی در دشوارتر شدن وضعیت تنفسی فرد نقش دارند. توجه داشته باشید همه افراد مبتلا به دیس پنه به بیماری مزمن انسدادی ریه مبتلا نیستند اما گفته شده حدود 90 درصد افراد مبتلا به این بیماری ها در یک مقطع زمانی سیگاری بودند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
همان طور که قبلا اشاره کردیم دیس پنه در همه موارد نیاز به درمان پزشکی فوری ندارد اما گاهی می تواند نشانه یک بیماری کشنده و خطرناک باشد.
به طور کلی اگر فرد هر یک از علائم زیر را داشته باشد لازم است با اورژانس تماس بگیرد :
- شروع ناگهانی تنگی نفس شدید
- کاهش کیفیت عملکرد به دلیل تنگی نفس
- درد قفسه سینه
- حالت تهوع
در صورتی که فرد موارد زیر را تجربه کند لازم است با پزشک مشورت کند :
- تغییر در توانایی اش در نفس کشیدن
- نیاز به کاهش فعالیت ها به دلیل مشکلات تنفسی
- مشکل در تنفس هنگام دراز کشیدن
- ورم پا و مچ پا
- تب، لرز و سرفه
- خس خس سینه
تشخیص دیس پنه
پزشک معمولا طی معاینه فیزیکی کامل فرد و بررسی علائم، دیس پنه را تشخیص می دهد. برای این منظور لازم است فرد درباره این که حملات تنگی نفس در او چگونه و چه زمانی شروع شده، چه مدت ادامه داشته، چند بار اتفاق افتاده و چقدر شدید بوده توصیحاتی دهد.
همچنین ممکن است برای تشخیص دقیق تر تنگی نفس و بررسی سلامتی قلب، ریه ها و سایر سیستم های مرتبط نیاز به اشعه ایکس قفسه سینه و سی تی اسکن باشد.
گاهی برای بررسی علائم حمله قلبی یا سایر مشکلات الکتریکی در قلب از نوار قلب استفاده می شود. تست اسپیرومتری نیز برای اندازه گیری جریان هوا و ظرفیت ریه بیمار انجام می شود و به شناسایی نوع و میزان مشکلات تنفسی فرد کمک می کند.
با استفاده از آزمایش های دیگر نیز می توان سطح اکسیژن در خون بیمار و ظرفیت خون برای حمل اکسیژن را بررسی کرد.
درمان دیس پنه
درمان دیس پنه به علت بروز آن بستگی دارد. به عنوان مثال زمانی که تنگی نفس به دلیل فعالیت بیش از حد رخ داده باشد احتمالا با کمی استراحت، تنفس فرد به حالت عادی بر می گردد.
در موارد شدیدتر نیاز به اکسیژن درمانی مکمل است. افراد مبتلا به آسم یا بیماری مزمن انسدادی ریه ممکن است از یک برونکودیلاتور استنشاقی استفاده کنند.
پزشک برای مبتلایان به بیماری های مزمن مانند بیماری مزمن انسدادی ریه یک برنامه مناسب جهت تنفس راحت تر ارائه می دهد که به جلوگیری از دوره های حاد تنگی نفس و کاهش سرعت پیشرفت بیماری کمک می کند.
در صورتی که دیس پنه به دلیل آسم رخ داده باشد معمولا از داروهای موثری همچون برونکودیلاتورها و استروئیدها استفاده می شود.
در صورتی که عفونت باکتریایی مانند ذات الریه باکتریایی علت بروز دیس پنه باشد، آنتی بیوتیک ها می توانند تسکین دهنده باشند.
سایر مواد و داروهای مورد استفاده شامل مواد افیونی، داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی و داروهای ضد اضطراب می باشند.
علاوه بر این مشکلات تنفسی ناشی از بیماری های مزمن انسدادی ریه را می توان با تکنیک های تنفسی خاص مانند تنفس لب غنچه ای و تمرین های تقویت عضلات تنفسی تسکین داد. این موارد حتی اگر علت اصلی دیس پنه را برطرف نکنند می توانند برای وضعیت فعلی فرد مفید باشند.
در مواردی که سطح اکسیژن در خون فرد پایین است ممکن است نیاز به اکسیژن درمانی مکمل باشد اما همه افراد مبتلا به دیس پنه دچار این مشکل نیستند.
به علاوه بسیاری از افرادی که از دیس پنه رنج می برند به این نتیجه رسیده اند که جریان هوای ملایم و خنک در اطراف سر و صورت به بهبود علائم آن ها کمک می کند.
پیشگیری از دیس پنه
افراد مبتلا به دیس پنه می توانند اقداماتی برای بهبود سلامت کلی خود انجام داده و تنفس خود را بهبود ببخشند، برخی از این اقدامات عبارتند از :
- ترک سیگار
- اجتناب از دود ثانویه در صورت امکان
- اجتناب از سایر محرک های محیطی مانند بخارات شیمیایی و دود چوب
- کاهش وزن می تواند فشار روی قلب و ریه ها را کاهش دهد و ورزش کردن را آسان تر کند که هر دو به تقویت سیستم قلبی عروقی و تنفسی کمک می کنند
- کاهش سطح فعالیت در ارتفاعات بالای 1500 متری
افراد در معرض خطر دیس پنه
دیس پنه در برخی گروه ها بیشتر دیده می شود، از جمله :
1. خانم های باردار
علائم خفیف تنگی نفس در دوران بارداری شایع است زیرا بارداری ظرفیت تنفسی زنان را تغییر می دهد، به این صورت که ظرفیت تنفس افزایش یافته اما حجم ریه در پایان بازدم تا 20 درصد کاهش می یابد.
ناگفته نماند تعداد تنفس در دقیقه در خانم های باردار معمولا تغییری نمی کند.
2. افراد مسن و افراد با بیماری های جدی
افراد مسن و افرادی که در حال سپری کردن مراحل پیشرفته یک بیماری خاص هستند نیز ممکن است دچار دیس پنه شوند.
3. نوزادان
بیماری های دستگاه تنفسی فوقانی که باعث دیس پنه حاد می شوند یک مسئله اورژانسی نسبتا شایع در کودکان و یکی از شایع ترین علل دیس پنه در نوزادان هستند.
به عنوان مثال خروسک، استنشاق جسم خارجی و التهاب اپی گلوت همگی از علل شایع تنگی نفس در نوزادان محسوب می شوند.
عوارض دیس پنه
دیس پنه می تواند با هیپوکسی یا هیپوکسمی (سطح پایین اکسیژن خون) همراه باشد که ممکن است به کاهش سطح هوشیاری و سایر علائم شدید در فرد منجر شود.
در صورتی که دیس پنه شدید باشد و برای مدتی ادامه پیدا کند، خطر اختلال شناختی موقت یا دائمی در فرد وجود دارد. همچنین می تواند نشانه شروع یا تشدید سایر مشکلات پزشکی باشد.
چشم انداز دیس پنه
چشم انداز دیس پنه به علت آن بستگی دارد.
اگر بیماری زمینه ای مانند ذات الریه یا آسم نه چندان شدید با موفقیت درمان شود ممکن است مشکلات تنفسی از بین رفته یا تا حد زیادی کاهش یابد اما اگر تنگی نفس به دلیل بیماری های جدی یا مزمن مانند نارسایی قلبی مزمن، آسم شدید یا بیماری مزمن انسدادی ریه که ممکن است با گذشت زمان بدتر شوند رخ دهد درمان آن با چالش هایی همراه می باشد.
منبع: medicalnewstoday
