فلج چیست؟

فلج (به انگلیسی: Paralysis) به از دست دادن موقتی یا دائمی حرکات ارادی عضلانی در بخش خاص یا ناحیه ای از بدن اشاره دارد.

این وضعیت انواع مختلف دارد و افراد ممکن است آن را به صورت فلج موضعی، عمومی، جزئی یا کامل تجربه کنند.

در ادامه قصد داریم درباره فلج و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

فلج چیست؟

فلج شدن شامل از دست دادن عملکرد ارادی ماهیچه ای در یک یا چند ناحیه از بدن به دلیل آسیب سیستم عصبی می باشد.

سیستم عصبی دارای دو بخش است :

سیستم عصبی مرکزی : این بخش شامل مغز و نخاع می باشد
سیستم عصبی محیطی : این بخش شامل اعصاب خارج از سیستم عصبی مرکزی است

سلول های عصبی یا نورون ها در سیستم عصبی محیطی چندین وظیفه مهم بر عهده دارند. به عنوان مثال نورون های حرکتی حرکت عضلات را تنظیم می کنند و نورون های حسی اطلاعاتی همچون سیگنال های فشار، درد و دما را به سیستم عصبی مرکزی ارسال می کنند.

فلج زمانی اتفاق می افتد که سیگنال های عصبی به دلیل آسیب دیدن اعصاب، نخاع یا مغز قطع شوند.

انواع فلج

پزشکان فلج را بر اساس مشخصه های زیر طبقه بندی می کنند :

1. شدت

میزان درجه از دست دادن عملکرد عضلانی، شدت فلج را تعیین می کند.

فلج جزئی باعث می شود ماهیچه ها به طور قابل توجهی دچار ضعف و اختلال در حرکت شوند اما افراد مبتلا هنوز کنترل کمی روی عضلات آسیب دیده دارند در حالی که فلج کامل زمانی اتفاق می افتد که فرد نتواند قسمت آسیب دیده بدن را حرکت دهد.

2. مدت زمان

فلج بر اساس مدت زمان نیز دسته بندی می شود.

برخی از بیماری ها مانند فلج خواب، سکته مغزی و فلج بل ممکن است باعث فلج موقتی در افراد شوند و به مرور زمان فرد مبتلا می تواند کنترل نسبی یا کامل روی عضلات آسیب دیده اش داشته باشد.

فلج دوره ای هیپوکالمیک نیز بیماری دیگری است که ممکن است به طور موقت باعث ایجاد مشکل شود. این مسئله به دلیل جهش هایی که روی ژن های CACNA1S و SCN4A اثر می گذارند رخ می دهد.

این ژن ها دارای دستورالعمل هایی برای ساخت پروتئین هایی هستند که یون های سدیم و کلسیم را به داخل و خارج سلول های ماهیچه ای منتقل می کنند.

جریان یون ها در سلول های ماهیچه ای به انقباض و حرکت ماهیچه ها کمک می کند و اختلال در آن می تواند به دوره های ضعف و فلج عضلانی منجر شود.

به علاوه آسیب های شدید سر یا گردن و اختلالات عصبی عضلانی ممکن است به فلج دائمی بینجامد.

3. محل آسیب

فلج موضعی ناحیه کوچکی از بدن مانند صورت، دست‌ ها یا پاها را درگیر می‌ کند در حالی که فلج عمومی ناحیه بزرگ تر از جمله قسمت های مختلف بدن را تحت تاثیر قرار می دهد.

انواع فلج در این مورد عبارتند از :

مونوپلژی : این نوع فلج تنها یک ناحیه مانند یک دست یا پا را تحت تاثیر قرار می دهد
همی پلژی : این نوع فلج یک دست و یک پا را در یک طرف بدن درگیر می کند
پاراپلژی : که به آن فلج پایین تنه نیز می گویند و هر دو پا و گاهی باسن و اندام های زیر شکم را درگیر می کند
کوادری پلژی : این نوع فلج روی هر دو دست و پا و گاهی اوقات ماهیچه های تنه، عملکرد اندام های داخلی یا هر دو تاثیر می گذارد

آسیب به نخاع شایع ترین علت پاراپلژی است.

4. تنش عضلانی

فلج شل به نورون های حرکتی تحتانی که حرکت ماهیچه های اسکلتی را تحریک می کنند آسیب می رساند و با گذشت زمان ماهیچه ها منقبض یا ضعیف می شوند. گفته شده این نوع فلج از عوارض شایع فلج اطفال می باشد.

سایر علل شامل التهاب نخاع یا میلیت و همچنین سندرم گیلن باره است که نوعی اختلال خود ایمنی نادر می باشد و در آن سیستم ایمنی به سیستم عصبی محیطی حمله می کند.

فلج شل باعث سفتی عضلات، اسپاسم غیر ارادی و ضعف عضلانی می شود و می تواند به دلیل آسیب های نخاعی، ای ال اس، سکته مغزی یا پاراپلژی اسپاستیک ارثی رخ دهد.

علائم فلج

علائم فلج با توجه به نوع و علت آن متفاوت است. شایع ترین علامت فلج از دست دادن عملکرد عضلانی در یک یا چند بخش از بدن می باشد.

علائم دیگری که ممکن است با فلج همراه باشد عبارتند از :

بی حسی یا درد در عضلات آسیب دیده
ضعف عضلانی
علائم قابل مشاهده از دست دادن عضله (آتروفی عضلانی)
سفتی و سختی عضلانی
اسپاسم غیر ارادی

علت فلج

برخی از شایع ترین علل فلج شدن عبارتند از :

سکته
آسیب نخاعی
فلج مغزی
ام اس

ضعف عضلانی و فلج به دلیل آسیب به سیستم عصبی رخ می دهد که هر یک از بیماری های ذکر شده می تواند به آن منجر شود.

یک سیستم عصبی سالم اطلاعات را بین مغز و سایر بخش های بدن رد و بدل می کند. سیگنال های مغز از نخاع عبور کرده و به اعصاب محیطی در سراسر بدن منتقل می شوند.

اعصاب محیطی در تنظیم بسیاری از عملکردهای بدن نقش دارند، از جمله :

عملکردهای خودکار مانند تنفس و هضم
حرکات ارادی عضلات مانند راه رفتن و جویدن
عملکردهای حسی مانند تشخیص درد، دما و فشار

آسیب به هر بخش از سیستم عصبی می تواند اثر قابل توجهی روی سلامت کلی و کیفیت زندگی فرد داشته باشد.

برخی دیگر از علل احتمالی آسیب سیستم عصبی و در نتیجه ضعف یا فلج عضلانی عبارتند از :

تومور مغز یا نخاع
عفونت هایی مانند مننژیت، آنسفالیت و فلج اطفال
اسپینا بیفیدا یا رشد ناقص مغز، ستون فقرات یا نخاع
بیماری های نورون حرکتی مانند ای ال اس و اسکلروز جانبی اولیه
بیماری های خود ایمنی از جمله سندرم گیلن باره و لوپوس
اختلالات ارثی همچون آتروفی عضلانی نخاعی و فلج جزئی هیپرکالمیک

فلج کنه

گونه های خاصی از کنه ها نوروتوکسین هایی تولید می کنند که می تواند باعث ضعف عضلانی و فلج حاد پا در انسان شود. اثر نوروتوکسین ها به تدریج در بدن گسترش می یابد.

اکثر افراد با از بین بردن کامل کنه بهبود پیدا می کنند اما در صورت عدم درمان فلج کنه، این عارضه در نهایت به نارسایی تنفسی منجر می شود.

درمان فلج

در حال حاضر هیچ درمانی برای فلج وجود ندارد. با این حال بسته به علت و نوع، برخی افراد بهبودی نسبی یا کامل را تجربه می‌ کنند.

به عنوان مثال فلج موقتی مانند فلج بل یا سکته مغزی ممکن است خود به خود بدون درمان پزشکی برطرف شود. همچنین هنگامی که فلج به دلیل آسیب نخاعی یا بیماری مزمن عصبی رخ داده باشد، فرد ممکن است کنترل نسبی عضلاتش را به دست آورد.

از سوی دیگر اگرچه تکنیک های توان بخشی فلجی را به طور کامل درمان نمی کنند اما می توانند به جلوگیری از بدتر شدن علائم کمک کنند. برخی روش های موجود عبارتند از :