تاکی پنه (به انگلیسی: Tachypnea) یک اصطلاح پزشکی است که برای تنفس سریع و کم عمق استفاده می شود. این وضعیت در واقع بیماری نیست و لزوما نشانه مشکل در بدن محسوب نمی شود.
با این حال در برخی موارد این مسئله می تواند بیان کننده یک مشکل جدی و گاه کشنده در بدن باشد که لازم است به صورت اورژانسی مورد توجه قرار بگیرد.
در ادامه قصد داریم درباره تاکی پنه و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
تاکی پنه چیست؟
تاکی پنه به تنفس سریع و کم عمق گفته می شود که به دنبال کمبود اکسیژن یا وجود دی اکسید کربن بیش از حد در بدن رخ می دهد.
این وضعیت ممکن است به دلایل کم اهمیت همچون ورزش کردن ایجاد شده یا نشانه بیماری یا مشکلات زمینه ای در سلامتی فرد باشد.
علائم تاکی پنه
تاکی پنه زمانی رخ می دهد که فرد بزرگسال بیش از 20 بار در دقیقه نفس بکشد. لازم به ذکر است نرخ تنفس طبیعی در بزرگسالان معمولا 12 تا 20 نفس در دقیقه می باشد. تاکی پنه در نوزادان نیز با نرخ تنفس بیش از 60 نفس در دقیقه تعریف می شود.
سایر علائم و نشانه های تاکی پنه در کودکان و بزرگسالان می تواند شامل موارد زیر باشد :
- فرد احساس می کند نمی تواند هوای کافی دریافت کند
- آبی یا خاکستری شدن انگشتان یا لب ها
- استفاده از عضلات قفسه سینه هنگام تنفس
نوزادی که دچار تاکی پنه است نیز ممکن است علائم زیر را بروز دهد :
- حرکات کوتاه سر به سمت بالا و پایین
- گشاد شدن سوراخ های بینی
- انقباض قفسه سینه
- خر خر کردن یا سایر علائم تنفس دشوار
در نوزادان ممکن است اطراف دهان نیز کبود شود.
علت تاکی پنه
1. کمبود اکسیژن
یکی از دلایلی که باعث می شود فرد سریع تر از حد معمول نفس بکشد نیاز به دریافت اکسیژن بیشتر است. در این حالت ممکن است سطح اکسیژن در بدن بسیار کم یا سطح دی اکسید کربن بیش از حد بالا باشد که بدن سعی می کند با تنفس سریع تر این مشکل را برطرف کند.
لازم به ذکر است برخی بیماری ها که روی ریه ها تاثیر می گذارند می توانند سطح اکسیژن خون را کاهش داده یا سطح دی اکسید کربن را بالا ببرند و باعث بروز تاکی پنه شوند. این بیماری ها عبارتند از :
- آسم
- ذات الریه
- بیماری مزمن انسدادی ریه
- پنوموتوراکس
- آمبولی ریه که شامل لخته خون یا انسداد در شریان ریوی می باشد
- فیبروز ریه
- فیبروز سیستیک
- سرطان ریه
2. مشکلات تنفسی در نوزادان
تاکی پنه گذرا به تنفس سریع موقتی در نوزادان اشاره دارد که علائم آن معمولا کمی بعد از تولد ظاهر می شود. گفته شده این وضعیت تقریبا 10 درصد از نوزادان متولد شده در هفته 33 و 34 و 5 درصد نوزادان متولد شده در هفته های 35 و 36 را تحت تاثیر قرار می دهد.
لازم به ذکر است تاکی پنه گذرا در کمتر از 1 درصد نوزادانی که بعد از پایان هفته های ذکر شده متولد شده اند ممکن است رخ دهد.
اما علت این مسئله چیست؟!
همان طور که می دانید ریه های جنین در دوران رشد در رحم مادر حاوی مایعات است. این مایعات تا زمان تولد توسط بدن جذب می شوند تا ریه ها بتوانند برای نفس کشیدن بعد از تولد آماده شوند.
در برخی نوزادان بدن نمی تواند به موقع این مایعات را به طور کامل جذب کند و همین مسئله باعث می شود نوزاد برای جبران کاهش جذب اکسیژن، سرعت نفس کشیدن خود را افزایش دهد.
علائم معمولا بدون نیاز به درمان طی 24 تا 72 ساعت رفع می شود اما در برخی موارد ممکن است نیاز به درمان داشته باشد.
نحوه درمان تاکی پنه در نوزادان به عوامل مختلف بستگی دارد، از جمله :
- سن باردار شدن مادر، سابقه پزشکی و سلامت کلی نوزاد
- میزان تحمل بدن نوزاد در برابر روش های درمانی مختلف
- شدت وضعیت
- این که وضعیت ممکن است تا چه حد شدید شود
- نظر والدین
درمان معمولا شامل موارد زیر است :
- اندازه گیری سطح اکسیژن خون
- اکسیژن مکمل
- تکنیک سی پپ
- لوله های تغذیه برای جلوگیری از آسپیراسیون
3. ویروس ها در کودکان
تاکی پنه در کودکان می تواند به دلیل عفونت های ویروسی مانند ویروس آنفلوآنزا یا ویروس سین سیشیال تنفسی رخ دهد.
عفونت ویروسی سین سیشیال شایع است و اکثر افراد مبتلا به آن طی 1 تا 2 هفته بهبود می یابند اما گاهی بیماری شدت یافته و به برونشیولیت یا التهاب نایژک ها در ریه و ذات الریه منجر می شود که هر دو از عوامل بروز تاکی پنه می باشند.
اگر والدین یا پرستار کودک متوجه تنفس سریع، کبود شدن پوست یا کشیده شدن قفسه سینه کودک شوند لازم است با اورژانس تماس بگیرند، در این شرایط ممکن است برای باز کردن راه های هوایی یا افزایش سطح اکسیژن خون کودک نیاز به اقدامات پزشکی باشد.
پزشک در چنین مواردی سطح اکسیژن خون کودک را اندازه گیری کرده و برای بررسی ابتلا به ذات الریه، اشعه ایکس قفسه سینه تجویز می کند. همچنین هنگام تعیین علت تنفس سریع به علائم دیگر در کودک توجه می کند.
گاهی وضعیت به قدری وخیم است که نیاز به بستری شدن کودک در بیمارستان برای دریافت اکسیژن اضافی می باشد.
4. افزایش دمای بدن به دلیل گرما زدگی یا تب
تاکی پنه می تواند شیوه بدن برای خنک شدن هنگام تب یا گرمای بیش از حد باشد.
تاکی پنه و گرمازدگی
تاکی پنه تنها یکی از علائم گرما زدگی است. سایر علائم این وضعیت عبارتند از :
- افزایش دمای مرکزی بدن
- تاکی کاردی سینوسی
- پوست گرم و خشک
- فشار نبض بالا
- افت فشار خون
- ضعف
- بی حالی
- حالت تهوع
- اختلال عملکرد عصبی
- سر گیجه
- گر گرفتگی
- کراکل ریه (نوعی صدای غیر طبیعی در ریه)
- استفراغ
- کاهش ادرار
- خونریزی بیش از حد
لازم به ذکر است گرما زدگی نوعی اورژانس پزشکی محسوب می شود و در صورت مشاهده علائم آن لازم است فورا با اورژانس تماس گرفته شود.
تاکی پنه و تب
تب همراه با تاکی پنه همیشه نگران کننده نیست و ممکن است به دلیل بیماری های جزئی رخ داده باشد اما والدین یا پرستار کودکان خردسال باید در این مورد حتما با پزشک اطفال صحبت کنند تا سایر احتمالات رد شود.
اگر کودک دچار خس خس سینه، انقباض قفسه سینه یا کبودی لب ها یا انگشتان شده است لازم است فورا با اورژانس تماس گرفته شود.
5. سپسیس
سپسیس به معنای واکنش شدید سیستم ایمنی بدن به یک بیماری یا عفونت می باشد.
زمانی که سیستم ایمنی متوجه عفونت در بدن می شود مواد شیمیایی را وارد خون می کند که باعث التهاب در سراسر بدن شده و جریان خون به اندام های حیاتی را مختل می کند.
اگر فرد اخیرا بیماری یا عفونتی مانند ذات الریه یا عفونت مجاری ادراری داشته و موارد زیر را نیز تجربه کند ممکن است تاکی پنه به دلیل سپسیس رخ داده باشد:
- تب بالای 38.3 درجه سانتی گراد
- ضربان قلب سریع
- لرز
- گیجی
به علاوه گروه‌های زیر بیشتر در معرض سپسیس قرار دارند :
- کودکان
- افراد مبتلا به سایر بیماری ها
- افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند
- افراد بالای 65 سال
تمام کسانی که علائم سپسیس را تجربه کرده اند باید به اورژانس مراجعه کنند زیرا این مسئله می تواند مرگ فرد را به دنبال داشته باشد.
6. سطح بالای اسید در خون
گفته شده دی اکسید کربن بیش از حد در خون می تواند باعث تجمع اسید شود. زمانی که این اتفاق می افتد مغز سیگنالی برای افزایش سرعت تنفس جهت خلاص شدن از دی اکسید کربن اضافی ارسال می کند.
بیماری هایی که می توانند سطح اسید خون را افزایش دهند عبارتند از :
- کتو اسیدوز دیابتی که اغلب در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 رخ می دهد
- اسیدوز لاکتیک که ممکن است به دلیل بیماری هایی همچون سپسیس، سرطان یا بیماری قلبی رخ دهد
- انسفالوپاتی کبدی که می تواند ناشی از بیماری پیشرفته کبدی باشد
اگر فرد مبتلا به بیماری هایی همچون دیابت، بیماری قلبی، بیماری کبد یا سرطان دچار تنفس سریع شود باید در اسرع وقت به اورژانس مراجعه کند.
7. اختلالات اضطراب یا هراس
افرادی که دچار اختلال هراس، اختلال اضطراب فراگیر یا اختلالات مرتبط با فوبیا هستند ممکن است در طول حملات پانیک دچار تاکی پنه شوند.
حملات پانیک ممکن است بدون علامت اولیه رخ داده و شامل علائم زیر باشد :
- ترس شدید
- لرز
- ضربان قلب سریع
- سر گیجه یا سبکی سر
- حالت تهوع
- لرز یا تعریق
- سفتی قفسه سینه
حمله پانیک می تواند در همه افراد حتی کسانی که بیماری روانی خاصی ندارند رخ دهد و تاکی پنه ناشی از آن معمولا بعد از پایان حمله فروکش می کند.
آگاهی از نحوه مقابله با حمله پانیک و اقدام به درمان آن به افراد کمک می کند تا با علائم کنار آمده و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.
درمان تاکی پنه
گزینه های درمانی تاکی پنه بسیار متفاوت است زیرا پزشک برای درمان این وضعیت باید علت اصلی آن را برطرف کند.
اگر پزشک از علت زمینه ای تاکی پنه مطلع نباشد احتمالا آزمایش های لازم را تجویز کرده، سابقه پزشکی بیمار را بررسی و علائم دیگر را کنترل می کند.
از جمله اقدامات دیگر در این زمینه عبارتند از :
- گوش دادن به تنفس با گوشی پزشکی
- اندازه گیری سطح اکسیژن خون بیمار
- آزمایش خون برای بررسی سطوح اسید، گلوکز، خون یا سطوح الکترولیت
- سی تی اسکن از قفسه سینه
- ام آر آی مغز
- غربال گری سم
- تست عملکرد ریوی
- اشعه ایکس قفسه سینه
با مشخص شدن علت زمینه ای تاکی پنه، اقدامات درمانی مناسب برای رفع آن آغاز می شود.
افرادی که به آسم یا بیماری مزمن انسدادی ریه مبتلا هستند ممکن است نیاز به استفاده از داروهای استنشاقی برای گشاد کردن راه های هوایی خود داشته باشند.
اگر فرد به ذات الریه باکتریایی مبتلا باشد ممکن است برای درمان آن آنتی بیوتیک تجویز شود اما در مورد ذات الریه ویروسی استفاده از آنتی بیوتیک ها موثر نمی باشد و ممکن است نیاز به درمان های دیگر از جمله داروهای ضد ویروسی باشد.
منبع: medicalnewstoday
