برونشکتازی (به انگلیسی: Bronchiectasis) از بیماری های ریوی جدی است که با علائمی همچون سرفه دائمی و خلط شدید همراه بوده و با گذشت زمان تشدید پیدا می کند تا جایی که در صورت عدم درمان می تواند به مرگ بیمار منجر شود.
این بیماری درمان قطعی ندارد اما قابل کنترل است و شدت علائم آن در افراد مختلف متفاوت می باشد. خوشبختانه بیماران با کمک برخی تکنیک های درمانی می توانند زندگی عادی تجربه کنند.
در ادامه قصد داریم درباره برونشکتازی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
برونشکتازی چیست؟
برونشکتازی نوعی بیماری ریوی است که طی آن لوله های برونش در ریه ها به صورت دائمی آسیب دیده، گشاد و ضخیم می شوند. این مسئله برگشت ناپذیر است و مخاط زیادی ایجاد می کند.
آسیب دیدن این ناحیه باعث می شود باکتری ها و مخاط فراوان در ریه ها تجمع پیدا کرده و عفونت مکرر و انسداد مجاری تنفسی به دنبال داشته باشد.
برونشکتازی به خصوص در افراد مبتلا به سل و فیبروز کیستیک بیشتر رخ می دهد، اگرچه برخی فرایندها و عوامل مختلف نیز می توانند در بروز آن نقش داشته باشند. همچنین در سنین مختلف دیده می شود اما افزایش سن احتمال ابتلا به آن را افزایش می دهد.
در این بیماری برای حفظ جریان اکسیژن به سایر اندام های بدن و جلوگیری از آسیب بیشتر به ریه لازم است نسبت به درمان و کنترل بیماری به سرعت اقدام شود.
علائم برونشکتازی
به نظر می رسد علائم برونشکتازی با تجمع مخاط در سیستم تنفسی ظاهر شده و مشکلات متعددی به دنبال دارد.
مخاط بیشتر به معنی افزایش تعداد باکتری های موجود در مجاری تنفسی می باشد که می تواند به التهاب و تخریب مجاری تنفسی منجر شود، سپس مخاط بیشتری تولید شده و چرخه ادامه پیدا می کند.
سه نوع اصلی برونشکتازی وجود دارد که بر اساس شکل برونش ها دسته بندی شده و در سی تی اسکن ریه قابل مشاهده می باشند. این انواع عبارتند از :
- استوانه ای : متداول ترین نوع است که در آن برونش ها یک دست و استوانه ای شکل هستند
- واریس : نوع کمتر شایع برونشکتازی است که در آن شکل برونش ها نامنظم بوده و مجاری تنفسی ممکن است گشاد یا جمع شده و مخاط بیشتر تولید کند
- کیستیک : این نوع تقریبا به اندازه استوانه ای شایع است اما در آن خوشه های کیست در برونش ها تشکیل شده و شدیدترین شکل برونشکتازی می باشد
انواع مختلف برونشکتازی علائم مشابهی دارند و در همه آن ها لوله های تنفسی ریه یا برونش ها بزرگ می شوند، با این حال از نظر شدت علائم با هم متفاوت هستند.
سایر علائم این بیماری عبارتند از :
- سرفه روزانه که ماه ها یا سال ها ادامه پیدا می کند
- تولید روزانه مقدار فراوان مخاط
- تنگی نفس و خس خس هنگام تنفس
- درد قفسه سینه
- سرفه خونی
در صورتی که فرد مبتلا به برونشکتازی دچار عفونت شود ممکن است علائم شعله ور شده و عملکرد ریه با اختلال بیشتری مواجه شود.
علت برونشکتازی
برونشکتازی زمانی رخ می دهد که بخشی از درخت برونش به صورت غیر قابل جبران بزرگ یا گشاد شده باشد.
عوامل مختلف ممکن است در این وضعیت نقش داشته باشند که از جمله آن ها می توان به برخی بیماری ها، عفونت های مادرزادی و خود التهابی اشاره کرد.
برخی عفونت هایی که با برونشکتازی ارتباط دارند عبارتند از :
- سل
- مایکوباکتریوم های غیر سل
- ذات الریه
- عفونت های دوران کودکی مانند سرخک یا سیاه سرفه
شرایط و بیماری های نقص ایمنی شامل موارد زیر می باشد :
- هیپو گاماگلوبولینمی
- سرطان خون
- ایدز و اچ آی وی
- شیمی درمانی
- سایر روش های درمانی که سیستم ایمنی را سرکوب می کنند
برونشکتازی به موارد زیر نیز مرتبط می باشد :
- آسپرژیلوزیس برونکوپولمونری آلرژیک
- انسداد توسط تومور یا جسم خارجی
- رفلاکس معده
- استنشاق گازهای سمی
- بیماری های خود التهابی مانند روماتیسم مفصلی، لوپوس، کولیت زخمی یا بیماری کرون
- فیبروز کیستیک و برخی بیماری های مادرزادی دیگر
به نظر می رسد بین یک سوم تا نیمی از بیماران به دلایل نا معلوم به این عارضه دچار می شوند.
لازم به ذکر است فیبروز کیستیک (CF) از علل شایع برونشکتازی در کودکان می باشد که برونشکتازی CF نامیده می شود. برونشکتازی غیر CF زمانی رخ می دهد که فرد به برونشکتازی مبتلا است اما فیبروز کیستیک در او دیده نمی شود.
بین 7 تا 25 درصد از بیماران مبتلا به آسم یا بیماری مزمن انسدادی ریه نیز به برونشکتازی مبتلا هستند اما نحوه ارتباط این بیماری ها با هم مشخص نیست.
تشخیص برونشکتازی
در صورتی که بیمار سرفه مدام، عفونت مکرر ریه و مخاط در خون داشته باشد احتمالا به برونشکتازی مبتلا شده است.
آزمایش های زیر به تشخیص این وضعیت کمک می کنند :
- اشعه ایکس قفسه سینه
- سی تی اسکن ریه
- آزمایش عملکرد ریه (PFT)
- برونکوسکوپی که در آن پزشک از لوله خاص برای بررسی وضعیت ریه ها استفاده می کند و احتمالا نمونه بافتی می گیرد
لازم به ذکر است در این آزمایش ها به طور کلی هیچ میکروارگانیسم خاصی که مسئول بروز علائم برونشکتازی باشد پیدا نمی شود. دانشمندان معتقدند فلور باکتریایی با پیشرفت بیماری تغییر می کند.
درمان برونشکتازی
تشخیص و درمان به موقع برونشکتازی از پیشرفت بیماری و بروز عوارض شدید جلوگیری می کند و درمان علائم می تواند کیفیت زندگی بیمار را بهبود ببخشد. در موارد شدید ممکن است اکسیژن درمانی نیاز باشد.
بسیاری از گزینه های درمانی موجود برای این بیماری از درمان های مورد استفاده در مورد فیبروز کیستیک گرفته شده اند.
هدف از این درمان ها عبارتند از :
- مقابله با بیماری های زمینه ای یا عفونت های جدید
- رفع مخاط از ریه ها
- جلوگیری از بروز عوارض
درمان های متعددی در این زمینه وجود دارد که عبارتند از :
1. فیزیوتراپی قفسه سینه
این تکنیک معمولا توسط یک تراپیست تنفسی انجام می شود و طی آن بیمار در حالی که سرش به سمت پایین است نشسته یا دراز می کشد. جاذبه به جابه جایی مخاط کمک می کند.
سپس تراپیست به طور مکرر به قفسه سینه و پشت بیمار می کوبد تا مخاط را شل و سرفه را تحریک کند. این کار ممکن است به صورت دستی یا با دستگاه انجام شود.
نمونه دستگاه های مورد استفاده عبارتند از :
- ضربه گیر قفسه سینه برقی
- جلیقه درمانی بادی که از امواج با فرکانس بالا برای انتقال مخاط به مجاری تنفسی فوقانی استفاده می کند
- ماسک که باعث می شود ارتعاشات، مخاط را از دیواره مجاری هوایی خارج کنند
مطالعات نشان داده استفاده از چنین تکنیک هایی (در مقایسه با عدم استفاده از آن ها) می تواند توانایی ریه ها در دفع مخاط، عملکرد ریوی و کیفیت زندگی را اندکی بهبود ببخشد.
توان بخشی ریوی ممکن است در بهبود توانایی فرد در ورزش کردن و کیفیت زندگی مفید باشد.
2. آب رسانی بدن
مصرف مایعات فراوان باعث می شود مخاط رقیق تر شده، چسبندگی آن کاهش یابد و فرد راحت تر سرفه کند.
3. دارو درمانی
برای درمان عفونت از آنتی بیوتیک ها استفاده می شود که معمولا به صورت داخل وریدی یا خوراکی و اغلب به مدت 14 روز تجویز می شوند.
آنتی بیوتیک استنشاقی گزینه دیگری است که ممکن است عوارض جانبی داشته باشد و نیاز به تحقیقات بیشتری در مورد استفاده از آن در این زمینه می باشد.
اکسپکتورانت ها و رقیق کننده های مخاط نیز می توانند به شل شدن مخاط و دفع آن ها از طریق سرفه کمک کنند.
به علاوه کورتیکو استروئیدهای استنشاقی برای درمان التهاب مجاری تنفسی که به خس خس سینه یا آسم منجر می شود مفید هستند.
با کمک یک برونکودیلاتور نیز می توان عضلات اطراف مجاری تنفسی را شل کرد. در این روش دارو از طریق دستگاه استنشاقی و نبولایزر استنشاق می شود و در صورت استفاده قبل از فیزیوتراپی قفسه سینه احتمالا اثر بخشی این تکنیک را افزایش می دهد.
4. اکسیژن درمانی
اکسیژن درمانی که از طریق ماسک یا شاخه های بینی انجام می شود می تواند سطح اکسیژن خون را افزایش دهد. این تکنیک در موارد شدید در خانه یا بیمارستان قابل انجام است.
5. عمل جراحی
عمل جراحی ممکن است در موارد زیر استفاده شود :
- زمانی که تنها یک بخش از مجاری تنفسی درگیر شده و می توان آن را خارج کرد
- زمانی که مجاری تنفسی دچار خونریزی شده و باید متوقف شود
در موارد شدید ممکن است نیاز به پیوند ریه باشد تا ریه های بیمار با یک ریه سالم جایگزین شود. این مسئله به خصوص زمانی که برونشکتازی ناشی از فیبروز کیستیک باشد شایع تر است.
عوارض برونشکتازی
تشدید علائم و عفونت به مرور زمان می تواند به عوارض متعدد منجر شود، از جمله :
1. نارسایی تنفسی
هنگامی که مقدار اکسیژن منتقل شده از ریه ها به خون کاهش پیدا کند یا دی اکسید کربن بسیار کمی از خون خارج شود احتمالا نارسایی تنفسی رخ خواهد داد که علائم آن به صورت زیر می باشد :
- تنگی نفس
- نفس کشیدن سریع
- نیاز دائمی به هوای بیشتر
- خواب آلودگی
- کبود شدن پوست، ناخن ها و لب ها
2. آتلکتازی
آتلکتازی زمانی اتفاق می افتد که حداقل یک ناحیه از ریه به درستی باد نشده و جمع شود. این عارضه با علائمی همچون تنگی نفس، ضربان قلب و تنفس سریع و کبود شدن لب ها و پوست همراه می باشد.
3. نارسایی قلبی
در مراحل پیشرفته برونشکتازی عملکرد ریه بسیار بدتر شده و به قلب فشار می آورد، به طوری که قلب دیگر نمی تواند خون کافی به اندام های بدن پمپاژ کند. در این صورت بیمار ممکن است موارد زیر را تجربه کند :
- مشکل در تنفس
- خستگی
- ورم شکم، رگ های گردن، پا، مچ پا و ساق پا
این وضعیت در صورت عدم درمان می تواند کشنده باشد.
نحوه تاثیر برونشکتازی روی ریه ها
عبور هوا در سیستم تنفسی باعث می شود اکسیژن وارد ریه ها و دی اکسید کربن از بدن خارج شود.
در ریه های سالم لوله های برونش در نواحی نزدیک لبه های هر ریه به تدریج باریک می شوند، در حالی که در برونشکتازی این لوله ها بزرگ و در آن ها بافت اسکار ایجاد می شود.
در این حالت مژک ها (ساختارهای مو مانندی که مخاط را از ریه ها خارج می کنند) عملکرد موثری ندارند و مخاط در ناحیه تجمع پیدا می کند که شرایط خوبی برای رشد باکتری ها فراهم کرده و عفونت مکرر باعث افزایش التهاب و تشدید آسیب ریوی می شود.
تفاوت برونشکتازی و بیماری مزمن انسدادی ریه
برونشکتازی، بیماری مزمن انسدادی ریه و فیبروز کیستیک هر سه جزو بیماری های انسدادی ریوی محسوب می شوند.
بیماری مزمن انسدادی ریه به مجموعه ای از بیماری ها اشاره دارد که در آن ها به دلیل التهاب و تنگ شدن مجاری تنفسی، تنفس دشوار می شود. از جمله این بیماری ها می توان به برونشیت مزمن و آمفیزم اشاره کرد.
برونشکتازی با بیماری مزمن انسدادی ریه تفاوت دارد اما گفته شده بین 25 تا 50 درصد افراد مبتلا به بیماری مزمن انسدادی ریه به برونشکتازی نیز مبتلا هستند.
چشم انداز برونشکتازی
در صورت بروز هر گونه بیماری تنفسی که احتمال ابتلا به برونشکتازی را افزایش می دهد لازم است به سرعت نسبت به درمان آن اقدام شود.
همچنین همه افراد (چه افراد بزرگسال یا کودکان) در صورت استنشاق تصادفی یک ماده مشکوک باید فورا به پزشک مراجعه کنند.
واکسیناسیون می تواند از سرخک و سیاه سرفه جلوگیری کند، همان طور که قبلا اشاره کردیم این دو بیماری دوران کودکی ممکن است به برونشکتازی منجر شوند.
اجتناب از دودهای سمی، گازها، سیگار و سایر دودها نیز می تواند به حفظ سلامت تنفسی کمک کند.
به علاوه افراد مبتلا به هر گونه بیماری مزمن که خطر ابتلا به برونشکتازی را افزایش می دهد باید عملکرد ریه خود را زیر نظر داشته و از علائم اولیه این عارضه آگاه باشند.
منبع: medicalnewstoday
