آتلکتازی (شش چسبیدگی) چیست؟

آتلکتازی (به انگلیسی: Atelectasis) یا شش چسبیدگی از بیماری های ریوی است و زمانی رخ می دهد که مجاری تنفسی یا کیسه های هوایی در ریه ها دچار فرو ریختگی یا افتادگی شده یا به طور کامل منبسط نمی شوند.

این بیماری معمولا برگشت پذیر بوده و درمان می شود اما در برخی موارد بدون اقدامات پزشکی ممکن است به عوارض بالقوه کشنده در افراد منجر شود.

در ادامه قصد داریم درباره آتلکتازی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

آتلکتازی چیست؟

آتلکتازی نوعی اختلال ریوی برگشت پذیر است که ممکن است هر دو ریه یا تنها بخشی از آن ها را تحت تاثیر قرار دهد و دارای علل و انواع مختلف می باشد.

طی این عارضه بخشی از ریه یا کل آن دچار افتادگی شده و جمع می شود.

این عارضه به خصوص در مواردی که افراد تحت بیهوشی عمومی برای عمل جراحی قرار می گیرند رخ می دهد. گفته شده 90 درصد این افراد آتلکتازی را تجربه می کنند.

انواع آتلکتازی

انواع آتلکتازی بر اساس علت آن به 4 دسته اصلی تقسیم می شود که عبارتند از :

1. آتلکتازی غیر انسدادی

انواع آتلکتازی غیر انسدادی عبارتند از :

فشردگی : به دلیل افزایش فشار روی ریه ها رخ می دهد
چسبندگی : در اثر اختلال عملکرد یا کمبود سورفکتانت ریوی ایجاد می شود. این ماده صابون مانند کشش سطحی در کیسه های هوا ایجاد کرده کرده و به باز ماندن آن ها کمک می کند
سیکاتریزاسیون : به دلیل زخم هایی ایجاد می شود که به کوچک شدن ریه ها منجر می شوند
ریلکسیشن : به از بین رفتن تماس بین غشای متصل به دیواره قفسه سینه (پرده جنب) و غشای پوششی ریه ها (پلور احشایی) گفته می شود
آتلکتازی جایگزین : زمانی رخ می دهد که تومورها کیسه های هوایی را پر یا جایگزین کنند

2. آتلکتازی انسدادی

به این نوع آتلکتازی نوع جذب کننده نیز گفته می شود و در آن انسداد باعث کمبود کامل یا جزئی تهویه در ناحیه آسیب دیده می شود اما جذب گاز در خون همچنان ادامه دارد.

با جذب تمام گاز، کیسه های هوا در نهایت دچار افتادگی می شوند زیرا انسداد مانع ورود گاز بیشتر به ناحیه می شود.

3. آتلکتازی بعد از عمل

آتلکتازی بعد از عمل معمولا طی 72 ساعت بعد از بیهوشی عمومی و به دلیل تغییر در تبادل گاز در طول بیهوشی رخ می دهد.

4. آتلکتازی کروی

آتلکتازی کروی نسبت به سایر انواع کمتر شایع است و به دلیل چین خوردگی بافت ریه در غشاهای پوششی ریه ها و اتصال آن به دیواره قفسه سینه به نام پلورای خارجی رخ می دهد.

تفاوت بین آتلکتازی و هوا جنبی

بسیاری از افراد آتلکتازی را با هوا جنبی اشتباه می گیرند و این دو را یک عارضه فرض می کنند. در حالی که اگرچه هوا جنبی می تواند به آتلکتازی منجر شود اما با هم تفاوت دارند.

هوا جنبی زمانی اتفاق می افتد که هوا بین غشای داخلی و خارجی یا پلور ریه ها جمع شود که باعث ایجاد فشار در این ناحیه شده و فرو ریختگی ریه ها را به دنبال دارد.

علت آتلکتازی

علت بروز آتلکتازی به انسدادی یا غیر انسدادی بودن آن بستگی دارد.

علت آتلکتازی غیر انسدادی

برخی علل آتلکتازی غیر انسدادی عبارتند از :

1. عمل جراحی

داروهای آرام بخش مورد استفاده برای جراحی مانند بیهوشی عمومی می توانند نحوه عملکرد ریه ها و همچنین جریان تبادل گاز و تهویه را تغییر دهند. این مسئله ممکن است باعث افتادگی بافت های ریه یا مجاری تنفسی شود.

علاوه بر این برخی انواع جراحی نیز تنفس عمیق را دشوارتر یا دردناک تر کرده و در تبادل گاز و تهویه اختلال ایجاد می کند.

گفته شده حدود 90 درصد از افرادی که تحت بیهوشی عمومی قرار می گیرند به آتلکتازی مبتلا می شوند.

2. پلورال افیوژن

پلورال افیوژن زمانی اتفاق می‌ افتد که مایع بین غشای داخلی و خارجی ریه‌ ها جمع شده و باعث فرو ریختگی جزئی یا کلی شود.

این وضعیت معمولا در اثر عفونت، بیماری های التهابی و تومورهای بدخیم (سرطانی) ایجاد می شود.

3. آسیب ریه

آسیب یا زخم ریه ممکن است باعث کوچک شدن ریه ها شده یا ریه ها نتوانند به طور کامل منبسط شوند.

بیماری هایی همچون سل، فیبروز و سایر بیماری های مزمن و مخرب ریه می توانند به آسیب ریه منجر شوند.

4. تومورهای قفسه سینه

تومورهای سرطانی یا خوش خیم (غیر سرطانی) در قفسه سینه می توانند به مجاری تنفسی و بافت های ریه فشار وارد کرده و به طور بالقوه باعث فرو ریختگی آن ها شوند.

5. بیماری های سورفکتانت

کمبود یا اختلال در عملکرد ممکن است کشش سطحی کیسه های هوا را کاهش داده و باعث فرو ریختگی آن ها شود.

این مسئله اغلب به دلیل مشکلات ناشی از زایمان زودرس مانند سندرم دیسترس تنفسی و سندرم زجر تنفسی حاد رخ می دهد.

6. مشکل در مجاری تنفسی یا بافت های ریه

ناهنجاری در مجاری تنفسی یا بافت های ریه می تواند در تبادل گاز، تهویه، کشش سطحی و نحوه اتصال ریه ها به دیواره قفسه سینه یا قرار گرفتن در حفره قفسه سینه اختلال ایجاد کند.

7. پلوریت

این عارضه زمانی رخ می دهد که پلورای ریه ملتهب، سخت و چسبنده شود، در این صورت به جای این که در حین دم و بازدم به آرامی بلغزند به یکدیگر ساییده می شوند.

این وضعیت ممکن است به دلیل بیماری های التهابی، عفونت، تومورها یا سایر بیماری های ایجاد کننده التهاب رخ دهد.

علت آتلکتازی انسدادی

انواع انسدادی آتلکتازی زمانی اتفاق می‌ افتد که یک شی یا ضایعه، مجاری تنفسی را به طور فیزیکی مسدود کند یا فشار روی بافت‌ های ریه یا مجاری تنفسی را افزایش دهد.

علل شایع آتلکتازی انسدادی عبارتند از :

استنشاق یک جسم خارجی یا گیر کردن آن در مجاری تنفسی یا بافت های ریه
وجود تومور در مجاری تنفسی یا بافت های ریه
ضایعه یا شی خارجی در بافت های ریه و مجاری تنفسی
تجمع مخاط که باعث ایجاد پلاک مخاطی شده و مجاری تنفسی را مسدود می کند

عوامل خطر زای آتلکتازی

عوامل متعددی وجود دارد که خطر ابتلا به آتلکتازی را به خصوص بعد از جراحی افزایش می دهند. برخی از آن ها عبارتند از :

بیهوشی عمومی، آرام بخش ها یا شل کننده های عضلانی
چاقی
بارداری
سیگار کشیدن
کنترل نادرست درد
تکنیک های مورد استفاده روی قفسه سینه یا قلبی ریوی
آپنه خواب
بیماری های ریوی مانند آسم، فیبروز کیستیک یا بیماری مزمن انسدادی ریه

علائم آتلکتازی

در مواردی که آتلکتازی تنها بخش کوچکی از ریه یا مجاری تنفسی را تحت تاثیر قرار دهد ممکن است علائم واضحی ایجاد نشود اما اگر این بیماری بخش قابل توجهی از ریه یا مجاری تنفسی را درگیر کند احتمالا علائم شایع زیر ایجاد خواهد شد :

تنفس کم عمق
سرفه
خس خس سینه یا مشکل در تنفس
تب
کاهش یا عدم وجود صداهای تنفسی
تنفس با صدا
مخاط یا خلط اضافی
کاهش انبساط قفسه سینه در هنگام دم

تشخیص آتلکتازی

پزشک برای تشخیص ابتدا درباره علائم، بیماری های زمینه ای و سابقه پزشکی فرد سوالاتی پرسیده و معاینه فیزیکی انجام می دهد.

همچنین احتمالا از نتایج اشعه ایکس در ناحیه قفسه سینه یا سایر تصویر برداری ها مانند سی تی اسکن یا سونوگرافی برای تایید تشخیص خود بهره می برد.

تکنیک تشخیصی دیگر استفاده از برونکوسکوپی است که طی آن از یک لوله کوچک با دوربین و نور از طریق نای، برونش ها و برونشیول ها برای بررسی مجاری تنفسی ریه استفاده می شود.