تاخیر در رشد (به انگلیسی: Delayed Growth) زمانی اتفاق می افتد که کودک با سرعت طبیعی متناسب با سن و سال خود رشد نکند. این مسئله ممکن است به دلیل بیماری زمینه ای مانند کمبود هورمون رشد یا کم کاری تیروئید رخ داده باشد.
تاخیر در رشد در صورت عدم درمان به موقع می تواند به مشکلاتی در بزرگسالی از جمله کوتاهی قد و غیره منجر شود. به علاوه ممکن است نشانه مشکلات دیگری در سلامتی بدن باشد که باید به آن توجه شود.
در ادامه قصد داریم درباره تاخیر در رشد و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
تاخیر در رشد چیست؟
کودکانی که به عارضه تاخیر رشدی دچار هستند به دلایل مختلف به اندازه هم سن و سالان خود رشد نمی کنند که این مسئله می تواند به دلایل مختلف رخ دهد.
در برخی موارد درمان زود هنگام و به موقع می تواند به کودک کمک کند تا به قد طبیعی یا نزدیک به طبیعی برسد. بنابراین والدینی که احساس می کنند فرزندشان با سرعت طبیعی رشد نمی کند لازم است با پزشک خود مشورت کنند.
علائم تاخیر در رشد
در صورتی که کودک کوچک تر از کودکان هم سن و سال خود باشد ممکن است دچار مشکل رشد باشد. دقیق تر بگوییم این مسئله معمولا زمانی به عنوان یک مشکل جدی در نظر گرفته می شود که فرزند شما از 95 درصد کودکان هم سن خود کوچک تر به نظر برسد.
علاوه بر این ممکن است کودک دارای قد طبیعی که سرعت رشدش کاهش یافته نیز به تاخیر در رشد دچار شده باشد.
تاخیر در رشد می تواند علائم دیگری نیز داشته باشد، از جمله :
- در صورتی که کودک اشکال خاصی از کوتولگی داشته باشد، اندازه دست یا پاهای او ممکن است نسبت به اندازه تنه غیر عادی باشد
- اگر سطح هورمون تیروکسین در کودک پایین باشد، ممکن است علائمی همچون از دست دادن انرژی، یبوست، خشکی پوست، خشکی مو و سردی بدن داشته باشد
- اگر سطح هورمون رشد در بدن کودک پایین باشد می تواند روی رشد صورت او تاثیر بگذارد و باعث شود به طور غیر طبیعی کم سن به نظر برسد
- اگر تاخیر در رشد کودک به دلیل بیماری معده یا روده رخ دهد، ممکن است خون در مدفوع، اسهال، یبوست، استفراغ یا حالت تهوع تجربه کند
علت تاخیر در رشد
تاخیر در رشد می تواند دلایل مختلف داشته باشد که شایع ترین آن ها عبارتند از :
1. سابقه خانوادگی کوتاهی قد
در صورتی که والدین یا سایر اعضای خانواده کودک قد کوتاهی داشته باشند، سرعت کم رشد کودک نسبت به همسالان خود معمولا طبیعی می باشد.
به عبارت دیگر تاخیر در رشد به دلیل سابقه خانوادگی نشانه یک مشکل اساسی نیست و ممکن است کودک تنها به دلیل مسائل ژنتیکی قد کوتاه تر از حد متوسط داشته باشد.
2. تاخیر در رشد مشروط
کودکان مبتلا به این نوع تاخیر در رشد، کوتاه تر از حد متوسط هستند اما با سرعت طبیعی رشد می کنند. به این صورت که معمولا از نظر استخوانی دچار تاخیر در رشد بوده و استخوان های آن ها با سرعت کمتری نسبت به هم سن و سالان کامل می شود، همچنین دیرتر از همسالان خود به دوره بلوغ می رسند.
این مسئله باعث می شود فرد در سال های اولیه نوجوانی قد کوتاه تری نسبت به همسالان خود داشته باشد اما در سنین بزرگسالی این مشکل بر طرف خواهد شد.
3. کمبود هورمون رشد
هورمون رشد باعث رشد بافت های بدن می شود و کودکانی که دچار کمبود نسبی یا کامل این هورمون هستند نمی توانند رشد سالم داشته باشند.
4. کم کاری تیروئید
همان طور که می دانید غده تیروئید مسئول ترشح هورمون هایی است که باعث رشد طبیعی می شوند، بنابراین تاخیر در رشد نشانه احتمالی کم کاری تیروئید است.
5. سندرم ترنر
سندرم ترنر نوعی بیماری ژنتیکی است و زنانی را تحت تاثیر قرار می دهد که یک بخش یا کل یک کروموزوم X را از دست داده اند. گفته شده تقریبا 1 نفر از هر 2500 زن تحت تاثیر این بیماری قرار می گیرند.
لازم به ذکر است بدن کودکان مبتلا به این عارضه مقادیر طبیعی هورمون رشد تولید می کند اما نمی تواند به طور موثری از آن استفاده کند.
6. سایر علل تاخیر در رشد
برخی علل کمتر شایع تاخیر در رشد عبارتند از :
- سندرم داون؛ نوعی بیماری ژنتیکی است و افراد مبتلا به آن به جای 46 کروموزوم طبیعی، 47 کروموزوم دارند
- دیسپلازی اسکلتی؛ گروهی از بیماری ها که باعث مشکلاتی در رشد استخوان می شوند
- انواع خاصی از کم خونی مانند کم خونی سلول داسی شکل
- بیماری های کلیوی، قلبی، گوارشی یا ریوی
- مصرف برخی داروها توسط مادر در دوران بارداری
- تغذیه ضعیف
- استرس شدید
تشخیص تاخیر در رشد
پزشک برای تشخیص این عارضه ابتدا سابقه پزشکی بیمار را بررسی کرده و اطلاعاتی در مورد سابقه سلامت شخصی و خانوادگی او به دست می آورد، از جمله :
- دوره بارداری مادر
- قد و وزن کودک در بدو تولد
- قد سایر افراد خانواده
- اطلاعات پزشکی در مورد سایر اعضای خانواده که تاخیر در رشد را تجربه کرده اند
پزشک ممکن است نمودار شش ماهه (یا بیشتر) رشد کودک را نیز ترسیم کند.
علاوه بر این می توان از برخی آزمایش ها و مطالعات تصویر برداری برای تشخیص بهتر بیماری استفاده کرد. به عنوان مثال اشعه ایکس دست و مچ می تواند اطلاعات مهمی در مورد رشد استخوانی کودک نسبت به سن او ارائه دهد.
با کمک آزمایش خون نیز می توان مشکلات مربوط به عدم تعادل هورمونی را شناسایی کرده یا برخی بیماری های معده، روده، کلیه یا استخوان ها را تشخیص داد. در برخی موارد پزشک ممکن است توصیه کند کودک برای آزمایش خون یک شب در بیمارستان بستری شود زیرا حدود دو سوم تولید هورمون رشد در خواب کودک اتفاق می افتد.
همچنین تاخیر در رشد و قد ممکن است نشانه ابتلا به سندرم خاصی همچون سندرم داون یا سندرم ترنر باشد.
درمان تاخیر در رشد
برنامه درمانی کودک به علت تاخیر در رشد او بستگی دارد.
به عنوان مثال در مورد تاخیر در رشد ناشی از سابقه خانوادگی یا تاخیر در رشد مشروط معمولا هیچ گونه درمان یا مداخله پزشکی توصیه نمی شود.
در مورد سایر علل زمینه ای ممکن است از روش های زیر برای بهبود وضعیت استفاده شود :
1. کمبود هورمون رشد
اگر کودک به کمبود هورمون رشد دچار باشد ممکن است تزریق هورمون انجام شود که اغلب یک بار در روز بوده و در صورت تجویز پزشک، والدین می توانند آن را در خانه تزریق کنند.
این درمان معمولا برای چندین سال ادامه خواهد یافت تا کودک در دوران رشد از رشد طبیعی برخوردار باشد. در این مدت پزشک به طور منظم اثر بخشی درمان را کنترل کرده و در صورت نیاز، دوز آن را مجددا تنظیم می کند.
2. کم کاری تیروئید
پزشک ممکن است برای درمان کم کاری تیروئید از داروهای جایگزین هورمون تیروئید استفاده کند. در دوره درمان نیز لازم است سطح هورمون تیروئید به طور منظم بررسی شود.
برخی کودکان طی چند سال به رشد طبیعی می رسند اما برخی دیگر نیاز به ادامه درمان تا پایان عمر دارند.
3. سندرم ترنر
اگرچه بدن کودکان مبتلا به سندرم ترنر به طور طبیعی هورمون رشد تولید می کند اما از هورمون رشد تزریقی به طور موثرتری استفاده می کند. به همین دلیل پزشک ممکن است در سنین حدود 4 تا 6 سالگی کودک برای افزایش احتمال رسیدن به قد طبیعی در سنین بزرگسالی، تزریق روزانه هورمون رشد را توصیه کند.
در این تکنیک نیز شبیه روش درمانی کمبود هورمون رشد معمولا می توان تزریقات را در خانه انجام داد و اگر با تزریق، علائم کودک کنترل نشود نیاز به تنظیم دوز توسط پزشک خواهد بود.
توجه داشته باشید این وضعیت ممکن است به علت عوامل زمینه ای دیگر (علاوه بر موارد ذکر شده در این مطلب) رخ دهد و بسته به علت آن، درمان های دیگری برای آن توصیه خواهد شد.
برای اطلاعات بیشتر بهتر است با پزشک خود در مورد این که چگونه می توانید به فرزندتان کمک کنید تا به قد طبیعی در بزرگسالی برسد صحبت کنید.
چشم انداز تاخیر در رشد
چشم انداز تاخیر در رشد به علت آن و زمان شروع درمان بستگی دارد. در صورتی که بیماری به موقع تشخیص داده و درمان شود، ممکن است کودک به قد طبیعی یا نزدیک به طبیعی برسد.
از سوی دیگر تعلل بیش از حد برای شروع درمان می تواند خطر کوتاهی قد و سایر عوارض را افزایش دهد و هنگامی که صفحات رشد انتهای استخوان های فرد در بزرگسالی بسته شود، دیگر رشدی نخواهد کرد.
از پزشک بخواهید اطلاعات کافی در مورد وضعیت خاص، برنامه درمانی و چشم انداز بیماری کودک تان در اختیار شما قرار دهد تا احتمال رسیدن به قد طبیعی افزایش و خطر عوارض احتمالی کاهش یابد.
منبع: healthline
