برفک دهان (به انگلیسی: Oral thrush) نوعی عفونت قارچی است که به دلیل عفونت مخمر در داخل دهان ایجاد می شود و عامل بروز آن در اکثر موارد نوعی قارچ به نام کاندیدا آلبیکانس می باشد.
این عارضه که به نام کاندیدیازیس دهانی نیز شناخته شده معمولا در نوزادان و کودکان نوپا دیده می شود، اغلب خفیف است و به ندرت به مشکلات جدی منجر می شود اما در بیمارانی که سیستم ایمنی ضعیف دارند ممکن است به سایر بخش های بدن سرایت کرده و عوارض بالقوه جدی به دنبال داشته باشد.
در ادامه قصد داریم درباره برفک دهان و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
برفک دهان چیست؟
برفک دهان یک عفونت مخمر یا قارچی از جنس کاندیدا است که در غشاهای مخاطی دهان ایجاد می شود. علت این عارضه معمولا قارچ کاندیدا آلبیکانس است اما ممکن است توسط قارچ های دیگر همچون کاندیدا گلابراتا و کاندیدا تروپیکالیس نیز ایجاد شود.
این عارضه معمولا در نوزادان و کودکان نو پا رخ داده و طی آن برجستگی های سفید یا مایل به زرد در بخش داخلی گونه و زبان ایجاد می شود که اغلب به درمان های موجود به خوبی پاسخ داده و برطرف می شوند.
علائم برفک دهان
برفک دهان در مراحل اولیه ممکن است هیچ علامتی ایجاد نکند اما با پیشرفت عفونت احتمالا یک یا چند مورد از علائم زیر ظاهر خواهد شد :
- برجستگی های سفید یا زرد روی بخش داخلی گونه، زبان، لوزه ها، لثه ها یا لب ها
- خونریزی خفیف در اثر خراشیدن برجستگی ها
- درد یا سوزش در دهان
- احساس پنبه مانند در دهان
- پوست خشک و ترک خورده در گوشه های دهان
- مشکل در بلع
- طعم بد دهان
- از دست دادن حس چشایی
لازم به ذکر است در برخی موارد ممکن است برفک دهان مری را نیز درگیر کند، اگرچه این مسئله به ندرت رخ می دهد. به علاوه قارچ عامل این عارضه می تواند باعث بروز عفونت مخمری در سایر بخش های بدن نیز شود.
علت برفک دهان
برفک دهان و سایر عفونت های مخمری معمولا به دلیل رشد بیش از حد قارچ کاندیدا آلبیکانس رخ می دهند.
در حالت طبیعی مقدار اندکی از این قارچ در دهان ما زندگی می کند بدون آن که صدمه ای به بدن بزند، در واقع تا زمانی که سیستم ایمنی بدن به درستی کار می کند باکتری های خوب بدن به تحت کنترل در آوردن این قارچ کمک خواهند کرد.
اما اگر سیستم ایمنی ضعیف شود یا تعادل میکرو ارگانیسم های بدن به هم بریزد ممکن است این قارچ نیز از کنترل خارج شود.
به عنوان مثال مصرف داروهای خاص همچون آنتی بیوتیک ها که تعداد میکرو ارگانیسم های مفید بدن را کاهش می دهند می تواند به رشد بیش از حد کاندیدا آلبیکانس منجر شده و برفک دهان را به دنبال داشته باشد.
همچنین درمان های مرتبط با سرطان مانند شیمی درمانی و پرتو درمانی با از بین بردن سلول های سالم باعث می شوند فرد بیشتر در معرض ابتلا به برفک دهان و سایر عفونت ها قرار بگیرد.
بیماری های تضعیف کننده سیستم ایمنی بدن مانند سرطان خون و اچ آی وی نیز خطر ابتلا به برفک دهان را افزایش می دهند.
دیابت نیز می تواند در بروز برفک دهان نقش داشته باشد. دیابت کنترل نشده سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و باعث افزایش سطح قند خون می شود که به نوبه خود شرایط مناسبی برای رشد کاندیدا آلبیکانس فراهم می کند.
آیا برفک دهان مسری است؟
قارچ عامل برفک دهان می تواند از طریق بوسیدن به دیگران منتقل و در برخی موارد به برفک دهان در آن ها منجر شود.
این قارچ ممکن است روی بخش های دیگر بدن نیز اثر گذاشته و موجب عفونت مخمر در آن نواحی شود، بنابراین این امکان وجود دارد که فرد مبتلا به برفک دهان آن را به بخش دیگری از بدن شخص دیگر انتقال دهد.
به عبارت دیگر افرادی که دچار برفک دهان، عفونت مخمر واژن یا عفونت مخمر آلت تناسلی دچار هستند احتمالا در رابطه جنسی واژینال، مقعدی یا دهانی قارچ را به همسر خود منتقل می کنند.
از سوی دیگر خانم های باردار مبتلا به عفونت مخمر واژن ممکن است طی زایمان این قارچ را به کودک خود انتقال دهند و خانم های شیرده که از عفونت مخمر پستان یا نوک پستان رنج می برند در صورت شیر دادن به نوزاد خود، قارچ را به او منتقل خواهند کرد.
عکس این مسئله نیز صادق است، اگر نوزاد برفک دهان داشته باشد هنگام شیر خوردن قارچ را به سینه مادر انتقال خواهد داد.
دقت داشته باشید قارچ کاندیدا آلبیکانس بعد از انتقال به فرد سالم، همیشه باعث بروز برفک دهان یا سایر انواع عفونت مخمر نمی شود. به علاوه از آن جا که این قارچ در محیط زیست وجود دارد زمانی که یک فرد به عفونت مبتلا می شود لزوما به این معنا نیست که آن را از افراد دیگر دریافت کرده باشد.
تشخیص برفک دهان
پزشک معمولا به راحتی با معاینه دهان و مشاهده علائم می تواند برفک دهان را تشخیص دهد اما گاهی برای تایید تشخیص نیاز به نمونه برداری است.
برای انجام این کار بخش کوچکی از برجستگی های داخل دهان را خراشیده و نمونه را برای بررسی حضور قارچ کاندیدا آلبیکانس به آزمایشگاه می فرستد.
اگر پزشک به برفک دهان در مری مشکوک باشد ممکن است برای اطمینان از سواب گلو یا آندوسکوپی استفاده کند.
در سواب گلو با استفاده از یک سواب پنبه ای نمونه بافت از پشت گلو گرفته و به آزمایشگاه ارسال می شود و در آندوسکوپی، پزشک یک لوله نازک متصل به دوربین را از طریق دهان وارد مری می کند تا طی بررسی نمونه ای از بافت آن جدا کند.
درمان برفک دهان
پزشک برای درمان برفک دهان معمولا یک یا چند داروی زیر را تجویز می کند :
- فلوکونازول؛ نوعی داروی ضد قارچ خوراکی است
- کلوتریمازول؛ نوعی داروی ضد قارچ که به صورت قرص مکیدنی در دسترس می باشد
- نیستاتین؛ نوعی دهان شویه ضد قارچ است
- ایتراکونازول؛ داروی ضد قارچ خوراکی که برای مواردی که سایر درمان ها موثر نبوده یا فرد به اچ آی وی مبتلا است تجویز می شود
- آمفوتریسین بی؛ دارویی که برای درمان موارد شدید برفک دهان تجویز می شود
برفک دهان معمولا طی 2 هفته بعد از شروع درمان برطرف می شود اما گاهی علائم آن دوباره عود می کنند.
در بزرگسالانی که دچار عود برفک دهان شده اند و علت آن مشخص نیست، پزشک معمولا بررسی می کند که آیا فرد به نوعی بیماری زمینه ای مبتلا است که در بروز برفک دهان نقش داشته باشد یا خیر.
نوزادان ممکن است در سال اول زندگی خود چندین دوره ابتلا به برفک دهان را تجربه کنند.
درمان خانگی برفک دهان
پزشک ممکن است برای درمان این عارضه یا جلوگیری از بازگشت علائم، استفاده از برخی داروهای خانگی یا تغییراتی در سبک زندگی را توصیه کند.
از آن جا که در دوره بهبودی رعایت بهداشت دهان و دندان اهمیت زیادی دارد، بنابراین توصیه می شود :
- دندان های خود را با مسواک نرم مسواک بزنید تا از خراشیده شدن برجستگی های ناشی از برفک جلوگیری شود
- مسواک خود را بعد از درمان برفک دهان عوض کنید و در صورت استفاده از دندان مصنوعی، آن را کامل تمیز کنید تا خطر برگشت عفونت کاهش یابد
- از دهان شویه یا اسپری دهان اجتناب کنید مگر این که پزشک تجویز کرده باشد
برخی داروهای خانگی نیز ممکن است به تسکین علائم در بزرگسالان کمک کنند. به عنوان مثال احتمالا شستن دهان با یکی از موارد زیر کمک کننده خواهد بود :
- آب نمک
- محلول آب و جوش شیرین
- محلول آب و آب لیمو
- محلول آب و سرکه سیب
همچنین ممکن است مصرف ماست حاوی باکتری های مفید یا مکمل های پروبیوتیک مفید باشد. قبل از خوراندن هر گونه مکمل به نوزاد با پزشک مشورت کنید.
برفک دهان و تغذیه
برخی ادعا می کنند مصرف مواد غذایی حاوی پروبیوتیک یا مکمل های آن می تواند به کاهش رشد قارچ کاندیدا آلبیکانس کمک کند اما برای اطلاع از نقش پروبیوتیک ها در درمان یا جلوگیری از برفک دهان نیاز به تحقیقات بیشتری می باشد.
گروهی نیز معتقدند عدم مصرف برخی مواد غذایی می تواند به مهار این قارچ کمک کند، به عنوان مثال محدود کردن مصرف کربوهیدرات های فراوری شده و قندها برای جلوگیری از برفک دهان و سایر عفونت های مخمر مفید است.
لازم به ذکر است رژیم غذایی کاندیدا بر اساس همین باورها ایجاد شده اما فاقد پشتوانه علمی است.
برفک دهان و شیردهی
قارچ عامل برفک دهان می تواند باعث ایجاد عفونت مخمر در پستان و نوک پستان شود. این قارچ در حین شیردهی بین مادر و نوزاد انتقال پیدا می کند.
اگر نوزاد به برفک دهان مبتلا باشد می تواند قارچ را به پستان یا پوست نواحی دیگر منتقل کند و اگر مادر به عفونت مخمر پستان یا نوک پستان مبتلا باشد ممکن است قارچ را به دهان یا پوست کودک انتقال دهد.
به علاوه از آن جا که این مخمر می تواند بدون ایجاد عفونت روی پوست بدن زندگی کند، ممکن است نوزاد به برفک دهان دچار شود در حالی که مادر علامتی از عفونت مخمر پستان یا نوک پستان از خود نشان ندهد.
خانم هایی که دچار عفونت مخمر پستان یا نوک پستان شده اند احتمالا علائم زیر را تجربه می کنند :
- درد در پستان هنگامی شیردهی و بعد از آن
- خارش یا سوزش نوک سینه یا اطراف آن
- لکه های سفید یا کم رنگ روی نوک پستان یا اطراف آن
- براق شدن پوست روی نوک پستان یا اطراف آن
- پوسته شدن پوست نوک پستان یا اطراف آن
اگر نوزاد شیرخوار دچار برفک دهان باشد یا مادر به عفونت مخمر پستان یا نوک پستان مبتلا شده باشد لازم است هم کودک و هم مادر تحت درمان قرار بگیرند تا از چرخه انتقال قارچ بین آن ها جلوگیری شود.
پزشک در این موارد معمولا توصیه می کند :
- کودک با داروی ضد قارچ درمان شده و برای پستان از پماد ضد قارچ مانند تربینافین یا کلوتریمازول استفاده شود. در این صورت لازم است قبل از شیردهی به نوزاد، پماد از ناحیه پاک شود
- پستانک، حلقه های پلاستیکی مخصوص دندان درآوردن، نوک پستان و سایر چیزهایی که کودک در دهان خود می برد ضد عفونی شود. خانم هایی که از پمپ سینه استفاده می کنند باید تمام قطعات آن را استریل کنند
- نوک پستان بین دوره های شیردهی تمیز و خشک نگه داشته شود. در صورت استفاده از پدهای شیردهی از انواعی که آستر پلاستیکی دارند و ممکن است رطوبت را در خود نگه داشته و شرایط مناسب برای رشد قارچ را فراهم کنند اجتناب شود
برفک دهان در نوزادان
برفک دهان اغلب نوزادان و کودکان نوپا را تحت تاثیر قرار می دهد. نوزادان ممکن است قارچ را در دوره بارداری، حین تولد، تغذیه با شیر مادر یا حتی از محیط دریافت کنند که در این صورت احتمالا به برفک دهان مبتلا می شوند.
نوزاد مبتلا به برفک دهان معمولا علائم مشابه در سایر افراد مبتلا را تجربه می کند که عبارتند از :
- لکه های سفید یا زرد برجسته در داخل گونه، زبان، لوزه ها، لثه ها یا لب ها
- خونریزی خفیف در صورت خراشیده شدن برجستگی ها
- درد یا سوزش در دهان
- خشک شدن و ترک خوردن پوست گوشه دهان
برفک دهان در نوزادان ممکن است در تغذیه آن ها مشکل ایجاد کرده و باعث تحریک پذیری یا گر گرفتگی شود.
اگر حدس می زنید نوزاد شما به برفک دهان مبتلا شده با پزشک خود تماس بگیرید. به علاوه در صورتی که به نوزاد خود شیر می دهید هر دو باید تحت درمان قرار بگیرید.
برفک دهان در بزرگسالان
برفک دهان در نوزادان و افراد مسن که سیستم ایمنی ضعیف تری دارند بیشتر دیده می شود اما می تواند در هر سنی رخ دهد.
به نظر می رسد جوانانی که به دلایل مختلف از جمله سابقه ابتلا به بیماری های خاص، استفاده از تکنیک های درمانی یا عادت های خاص دچار نقص ایمنی هستند نیز در معرض این عفونت قرار دارند و در صورت ابتلا ممکن است عفونت به سایر بخش های بدن آن ها سرایت کند.
این در حالیست که افراد بزرگسال سالم در صورت ابتلا به این عارضه بعید است دچار مشکلات جدی شوند.
عوامل خطر زای برفک دهان
نوزادان، کودکان نو پا و افراد مسن بیشتر از سایرین در معرض برفک دهان قرار دارند.
به علاوه برخی بیماری ها، درمان های پزشکی و عوامل سبک زندگی با تضعیف سیستم ایمنی بدن یا بر هم زدن تعادل میکروبی خطر بروز برفک دهان را افزایش می دهند.
به عنوان مثال افراد زیر احتمالا بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به برفک دهان قرار دارند :
- افراد مبتلا به بیماری هایی که باعث خشکی دهان می شوند
- بیماران مبتلا به دیابت، کم خونی، سرطان خون یا اچ آی وی
- کسانی که داروهای آنتی بیوتیک، کورتون یا داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مصرف می کنند
- کسانی که به دلیل ابتلا به سرطان تحت درمان با تکنیک هایی همچون شیمی درمانی یا پرتو درمانی قرار دارند
- افراد سیگاری
- کسانی که از دندان مصنوعی استفاده می کنند
عوارض برفک دهان
افرادی که دارای سیستم ایمنی سالم هستند به ندرت دچار عوارض برفک دهان می شوند اما در موارد شدید، این عارضه ممکن است به مری سرایت کند.
کسانی که سیستم ایمنی ضعیف دارند بیشتر در معرض عوارض ناشی از برفک دهان قرار دارند و در صورت عدم درمان مناسب، قارچ عامل برفک ممکن است وارد جریان خون این افراد شده و به قلب، مغز، چشم یا سایر اعضای بدن گسترش یابد که به آن کاندیدیازیس تهاجمی یا سیستمیک گفته می شود.
کاندیدیازیس سیستمیک می تواند در اندام های درگیر مشکلاتی ایجاد کند، همچنین ممکن است به یک وضعیت بالقوه کشنده به نام شوک سپتیک منجر شود.
پیشگیری از برفک دهان
برای کاهش خطر ابتلا به برفک دهان به موارد زیر توجه داشته باشید :
- برای تقویت سیستم ایمنی بدن خود از رژیم غذایی مغذی استفاده کرده و سبک زندگی سالم داشته باشید
- روزانه دو بار مسواک بزنید، از نخ دندان استفاده کنید و به طور منظم به دندانپزشک مراجعه کنید
- اگر از خشکی دهان رنج می برید با پزشک مشورت و طبق دستور او عمل کنید
- اگر از دندان مصنوعی استفاده می کنید قبل از خواب آن را از دهان خارج کرده، هر روز تمیز کنید و از مناسب بودن آن مطمئن شوید
- بعد از استفاده از کورتون های استنشاقی دهان خود را بشویید یا دندان ها را مسواک بزنید
- اگر به دیابت مبتلا هستید سطح قند خون خود را کنترل کنید
در صورتی که در بخش دیگری از بدن خود دچار عفونت مخمری شده اید برای درمان آن اقدام کنید، گاهی ممکن است عفونت از یک بخش از بدن به بخش دیگر سرایت کند.
منبع: healthline
