بلوغ زودرس چیست؟

بلوغ زودرس (به انگلیسی: Precocious puberty) وضعیتی است که در آن دختران و پسران زودتر از موعد طبیعی به بلوغ جنسی می رسند.

این مسئله به ندرت رخ می دهد و دارای دو نوع اصلی می باشد که هر یک علل مختلفی داشته اما به علائم یکسانی منجر می شوند.

در ادامه قصد داریم درباره بلوغ زودرس و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

بلوغ زودرس چیست؟

کودکان مبتلا به بلوغ زودرس قبل از سنین نوجوانی و در دوران کودکی خود علائم بلوغ را مشاهده می کنند که در دختران و پسران متفاوت می باشد.

به طور کلی بلوغ زودرس زمانی رخ می دهد که دختران قبل از 8 سالگی و پسران قبل از 9 سالگی به بلوغ جنسی رسیده و خصوصیات جنسی در آن ها ایجاد و رشد کند.

این وضعیت یک مشکل نادر است و گفته شده از هر 5 هزار تا 10 هزار کودک یک نفر را مبتلا می کند.

علائم بلوغ زودرس

بلوغ زودرس در پسران و دختران موجب رشد غیر عادی زودرس استخوان ها و ماهیچه ها می شود. در این وضعیت بدن شروع به تغییراتی می کند که معمولا برای اولین بار زمانی که فرد به سنین نوجوانی خود نزدیک می شود رخ می دهد.

علائم کلی بلوغ زودرس در پسران و دختران عبارتند از :

جهش رشدی سریع
رشد موهای ناحیه تناسلی و زیر بغل
آکنه
بوی بدن بزرگسالان

علائم در دختران

علاوه بر موارد ذکر شده، ممکن است دختران علائم اختصاصی دیگری نیز از خود نشان دهند که عبارتند از :

شروع قاعدگی
رشد سینه

علائم در پسران

پسران نیز علاوه بر علائم کلی ذکر شده ممکن است علائم اختصاصی دیگری از خود نشان دهند، از جمله :

بزرگ شدن بیضه و آلت تناسلی
رشد موهای صورت
نعوظ و انزال خود به خود
صدای خشن تر

انواع بلوغ زودرس

به طور کلی دو نوع بلوغ زودرس وجود دارد که عبارتند از :

1. بلوغ زودرس مرکزی
2. بلوغ زودرس محیطی

لازم به ذکر است علل بروز این دو نوع با هم تفاوت دارند اما تغییراتی که می توانند در بدن ایجاد کنند یکسان است.

بلوغ زودرس مرکزی

بلوغ زودرس مرکزی زمانی اتفاق می افتد که مغز فرد در سنین پایین و به صورت غیر طبیعی گنادوتروپین ترشح کند.

گنادوتروپین ها هورمون هایی هستند که توسط غده هیپوفیز ترشح شده و به غدد جنسی واقع در تخمدان‌ های دختران و بیضه‌ های پسران سیگنال می‌ دهند تا هورمون‌ های جنسی مربوط به تغییرات فیزیکی بلوغ تولید کنند.

در اغلب موارد علت بروز بلوغ زودرس مرکزی مشخص نیست و اکثر کودکان مبتلا به این بیماری هیچ مشکل پزشکی جدی یا نگرانی های زمینه ای سلامتی که عامل بروز این وضعیت باشد ندارند.

با این حال گاهی بلوغ زودرس مرکزی ممکن است با اختلالات زیر ارتباط داشته باشد :

تومور مغزی یا ستون فقرات
آسیب به مغز یا نخاع
تجمع مایع مغزی در بدو تولد
کم کاری تیروئید یا غده تیروئید کم کار

بلوغ زودرس محیطی

بلوغ زودرس محیطی نسبت به نوع مرکزی شیوع کمتری دارد و بر خلاف آن با آزاد سازی زودرس گنادوتروپین ها توسط غده هیپوفیز تحریک نمی شود بلکه علت آن تولید اولیه هورمون‌ های آندروژن و استروژن در سایر قسمت‌ های بدن می باشد. به همین دلیل گاهی به آن بلوغ زودرس مستقل از گنادوتروپین نیز گفته می شود.

تولید اولیه آندروژن و استروژن ممکن است به دلیل مشکلات زمینه ای در نواحی زیر رخ دهد :

بیضه ها
تخمدان ها
غدد فوق کلیوی
غده هیپوفیز

برخی علل احتمالی این وضعیت عبارتند از :

وجود تومور در غده هیپوفیز یا آدرنال
کیست تخمدان در دختران
تومورهای بیضه در پسران
سندرم مک‌ کین آلبرایت که نوعی اختلال ژنتیکی غیر شایع است و می‌ تواند باعث مشکلاتی در تولید هورمون، رنگ پوست و سلامت استخوان ها شود

سایر انواع بلوغ زودرس

دو نوع کمتر جدی بلوغ زودرس نیز وجود دارد که عبارتند از :

تلارک زودرس : این نوع بلوغ زودرس باعث رشد اندک سینه در دختران می شود که معمولا تا زمانی که به بلوغ طبیعی برسند ناپدید شده است
آدرنارک زودرس : این نوع زمانی اتفاق می‌ افتد که غدد فوق کلیوی در سنین پایین آندروژن ترشح کنند که نتیجه آن رشد اندک موهای ناحیه تناسلی و بوی بدن بزرگسالان است و کودک تا رسیدن به سن طبیعی بلوغ هیچ نشانه دیگری ندارد

لازم به ذکر است این دو نوع بلوغ زودرس چندان جدی نبوده و لزوما نیاز به درمان ندارند.

عوامل خطر زای بلوغ زودرس

به طور کلی دختر بچه ها بیشتر از پسر بچه ها ممکن است به بلوغ زودرس دچار شوند و به نظر می رسد کودکان آفریقایی – آمریکایی بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری نادر هستند. به علاوه داشتن سابقه خانوادگی خطر ابتلا به آن را افزایش می دهد.

محققان در حال تحقیق روی عوامل خطر زای ژنتیکی از جمله جهش ژن KISS1 و گیرنده آن به نام KISS1R هستند. ژن MKRN3 نیز که از پدر به فرزند منتقل می شود ممکن است در شروع بلوغ زودرس نقش داشته باشد.

سایر عوامل خطر زای بلوغ زودرس عبارتند از :

چاقی
مصرف یا قرار گرفتن در معرض محصولات حاوی تستوسترون یا استروژن مانند قرص های ضد بارداری، کرم ها و پمادهای هورمونی
پرتو درمانی مغز یا نخاع برای تومورها، لوسمی و بیماری های مشابه

چه زمانی به پزشک مراجعه شود؟

در صورت ظاهر شدن علائم بلوغ در یک کودک کمتر از 8 یا 9 ساله لازم است با پزشک اطفال مشورت شود حتی اگر والدین مطمئن نباشند علائمی که مشاهده کرده اند نشانه بلوغ زودرس است.

تشخیص بلوغ زودرس

پزشک اطفال ابتدا سابقه پزشکی و خانوادگی کودک را بررسی کرده و معاینه فیزیکی انجام می دهد.

به علاوه ممکن است برای تعیین سن استخوان‌ های کودک از عکس‌ برداری با اشعه ایکس استفاده کند. نشانه‌ های مبنی بر این که استخوان‌ ها سریع‌ تر از حد طبیعی رشد می‌ کنند می‌ تواند به تایید یا رد تشخیص این عارضه کمک کند.

آزمایش تحریک هورمون آزاد کننده گنادوتروپین و آزمایش خون برای بررسی سطوح هورمون های دیگر مانند تستوسترون در پسران و پروژسترون در دختران نیز می تواند به تایید تشخیص بلوغ زودرس کمک کند.

ناگفته نماند هورمون آزاد کننده گنادوتروپین در بلوغ زودرس مرکزی باعث افزایش سایر سطوح هورمونی می شود، در حالی که سطح هورمون ها در کودکان مبتلا به بلوغ زودرس محیطی تغییر نمی کند.

از سوی دیگر اسکن بدون درد و غیر تهاجمی ام آر آی نیز ممکن است به شناسایی مشکلات غده هیپوفیز کمک کند.

درمان بلوغ زودرس

اگر شدت علائم بلوغ زودرس کودک خفیف باشد، به کندی پیشرفت کند یا در دوران نزدیک بلوغ رخ دهد ممکن است نیازی به درمان نباشد. در غیر این صورت، درمان بسته به نوع بلوغ زودرس تعیین خواهد شد.

بلوغ زودرس مرکزی

هدف از درمان این نوع بلوغ، توقف تولید هورمون لوتئینه کننده و هورمون محرک فولیکول توسط غده هیپوفیز است.

دارویی به نام آگونیست GnRH می تواند به مسدود کردن فعالیت غدد جنسی در کودک کمک کند. این دارو اغلب به صورت تزریقی هر 1 تا 3 ماه یا به صورت ایمپلنت که در آن دارو به تدریج و طی یک سال در بدن کودک آزاد می شود تجویز می شود.

این درمان علاوه بر کند کردن روند بلوغ باعث می شود قد کودک از قد کسانی که از هیچ گونه درمانی استفاده نکرده اند رشد بیشتری داشته باشد. درمان معمولا بعد از 16 ماه یا بیشتر متوقف می شود و بلوغ طبیعی کودک رخ می دهد.

بلوغ زودرس محیطی

از آن جا که این نوع بلوغ زودرس معمولا به دلیل یک مشکل زمینه‌ ای مانند تومور ایجاد می‌ شود، درمان بیماری زمینه‌ ای مانند برداشتن تومور ممکن است برای جلوگیری از شروع زودرس بلوغ کافی باشد.

با این حال ممکن است داروهایی برای توقف تولید زود هنگام استروژن و تستوسترون تجویز شود.

پیشگیری از بلوغ زودرس

اکثر عوامل خطر زای بلوغ زودرس با جنسیت، نژاد، سابقه خانوادگی و برخی علل دیگر که تا حد زیادی اجتناب ناپذیر هستند ارتباط دارند. به همین دلیل در بسیاری از موارد نمی توان از بروز این وضعیت جلوگیری کرد.

با این حال حفظ وزن کودک در محدوده سالم ممکن است به کاهش خطر بلوغ زودرس و سایر بیماری های مرتبط با چاقی و اضافه وزن مانند دیابت نوع 2 کمک کند.

همچنین لازم است از مصرف داروهای تجویزی هورمونی، مکمل های غذایی یا سایر محصولاتی که ممکن است حاوی استروژن یا تستوسترون باشند اجتناب شود مگر این که پزشک برای کودک تجویز کرده باشد.

عوارض بلوغ زودرس

کودکانی که دچار بلوغ زودرس می شوند معمولا در ابتدا قد بلندتر از همسالان خود هستند اما از آن جا که صفحات رشد آن ها در سنین پایین‌ تر بسته می‌ شود، در بزرگسالی اغلب کوتاه‌ تر از حد متوسط خواهند بود.

کودکان همچنین ممکن است نسبت به وضعیت خود آگاه شده و به خاطر تغییراتی که تجربه می کنند احساس ناراحتی داشته باشند. مواردی مانند اعتماد به نفس پایین، افسردگی و سوء مصرف مواد مخدر در آینده جزو عوارض بلوغ زودرس محسوب می شوند.

صحبت با کودک درباره بلوغ زودرس

کودک مبتلا به بلوغ زودرس ممکن است سوالات زیادی در مورد آن چه در بدن او اتفاق می افتد داشته باشد و گاهی همکلاسی ها به او چیزهایی بگویند که آزار دهنده است.

بهتر است به کودک خود توضیح دهید که آدم ها در زمان های متفاوت (بعضی از بچه ها زودتر و بعضی بچه ها خیلی دیرتر) به بلوغ می رسند و در کنار آن تاکید کنید که این تغییرات در همه آدم ها اتفاق می افتد و یک مسئله طبیعی است.

فراموش نکنید شروع زودرس بلوغ گاهی به احساسات جنسی زودرس منجر می شود. بنابراین کنجکاوی و سردرگمی فرزندتان درباره تغییرات ناشی از تولید زودرس هورمون های جنسی را درک کنید اما در مورد رفتارها، مرزهای مشخصی تعیین کنید و در مورد ارزش ها، اولویت ها و انتخاب های سالم گفتگوی باز داشته باشید.

با کودک خود تا حد امکان عادی رفتار کنید و به دنبال فرصت هایی برای افزایش عزت نفس او باشید. او را تشویق کنید در فعالیت های ورزشی، هنری و سایر فعالیت ها شرکت کند، موفقیت در چنین فعالیت هایی اعتماد به نفس او را نیز افزایش می دهد.

اگر امکانش هست فرزندتان را نزد یک مشاور برای یادگیری راهبردهای مقابله ای ببرید. احتمالا کودک حداقل در ابتدا برای صحبت کردن درباره مسائل شخصی خود با پزشک راحت تر خواهد بود.