پاچنبری (به انگلیسی: Clubfoot) نوعی نقص مادرزادی است که در آن پای نوزاد به سمت داخل مچ پا چرخیده و پا ظاهر غیر طبیعی پیدا می کند.
این عارضه معمولا بعد از تولد تشخیص داده می شود اما پزشک در سونوگرافی های قبل از زایمان نیز می تواند متوجه آن شود. در نیمی از موارد ابتلا علائم هر دو پا را درگیر می کند.
در ادامه قصد داریم درباره پاچنبری و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
پاچنبری چیست؟
پاچنبری نوعی عارضه مادرزادی است که در آن پای نوزاد به جای این که به سمت جلو باشد به سمت داخل می چرخد. در این حالت پایین پا به سمت پایین و داخل اشاره می کند و کف پاها روبروی هم قرار می گیرند.
این وضعیت ممکن است یک یا هر دو پا را تحت تاثیر قرار دهد و به دلایل نا معلوم در پسر بچه ها بیشتر از دختر بچه ها دیده می شود. گفته شده از هر هزار نوزاد حدود 1 نوزاد با پا چنبری به دنیا می آید.
پاچنبری در برخی موارد با کمک تکنیک هایی قابل اصلاح است اما در موارد شدید ممکن است نیاز به جراحی باشد.
علائم پاچنبری
در پاچنبری تاندون های ساق پا کوتاه می شوند، استخوان ها شکل غیر طبیعی پیدا کرده و تاندون آشیل سفت می شود.
در صورتی که این عارضه درمان نشود فرد مجبور می شود روی مچ یا کناره پاها راه برود.
در نوزادانی که دچار پاچنبری شده اند علائم زیر دیده می شود :
- پا به سمت پایین و داخل می پیچد
- قوس کف پا بیشتر شده و پاشنه پا به داخل می چرخد
- در موارد شدید ممکن است پا به قدری تغییر کند که به نظر برسد برعکس شده است
- ماهیچه های ساق پا رشد کمتری دارند
- اگر تنها یک پا آسیب دیده باشد معمولا کمی کوتاه تر از پای دیگر است (به خصوص در پاشنه)
فرد مبتلا معمولا هنگام راه رفتن احساس ناراحتی یا درد ندارد.
این عارضه اگرچه اغلب هنگام تولد تشخیص داده می شود اما قبل از تولد نیز می توان متوجه آن شد.
اکثر کودکان تنها به پاچنبری مبتلا هستند و بیماری دیگری ندارند، با این حال گاهی اوقات پاچنبری با مشکلات دیگری مانند اسپینا بیفیدا (مهره شکاف) همراه می باشد.
علت پاچنبری
پاچنبری معمولا به دلایل ناشناخته رخ می دهد اما اعتقاد بر این است که عوامل ژنتیکی نقش مهمی در بروز آن دارند و برخی تغییرات ژنی خاص به آن مرتبط هستند، اگرچه اطلاعات کافی در این زمینه در دسترس نمی باشد.
شواهد نشان می دهد این وضعیت به صورت ارثی و خانوادگی رخ می دهد و موقعیت جنین در رحم در بروز آن نقش ندارد.
گاهی اوقات پاچنبری با ناهنجاری های اسکلتی مانند اسپینا بیفیدای کیسه ای یا دیسپلازی رشد مفصل ران مرتبط می باشد. همچنین ممکن است به دلیل اختلال در مسیر عصبی – عضلانی احتمالا در مغز، نخاع، عصب یا یک عضله رخ دهد.
عوامل محیطی نیز در بروز پاچنبری نقش دارند. به عنوان مثال گفته شده بین درصد احتمال ابتلای نوزاد به پاچنبری و سن مادر و همچنین این که آیا مادر سیگار می کشد یا به دیابت مبتلا است ارتباط وجود دارد.
همچنین ارتباط بین احتمال ابتلا به پاچنبری و آمنیوسنتز زود هنگام قبل از هفته 13 بارداری تایید شده است.
عوامل خطر زای پاچنبری
برخی عوامل خطر زای پاچنبری عبارتند از :
- جنسیت : احتمال این که نوزادان پسر به پاچنبری مبتلا باشند 2 برابر نوزادان دختر است
- ژنتیک : فرزندان افرادی که خود به عارضه پاچنبری مبتلا هستند بیشتر احتمال دارد به این وضعیت دچار شوند. اگر هر دو والدین این بیماری را داشته باشند خطر بروز آن در فرزندان بیش از پیش افزایش می یابد
محققان به این نتیجه رسیده اند این وضعیت به جهش در ژن PITX1 که برای رشد اولیه اندام تحتانی حیاتی است مرتبط می باشد.
تشخیص پاچنبری
این وضعیت بلافاصله بعد از تولد نوزاد قابل مشاهده است. همچنین قبل از تولد می توان با کمک سونوگرافی آن را تشخیص داد، به خصوص اگر هر دو پا تحت تاثیر قرار گرفته باشند.
تشخیص پاچنبری قبل یا بعد از تولد چندان تفاوت ندارد زیرا تا زمانی که نوزاد به دنیا نیاید نمی توان هیچ اقدامی برای درمان آن انجام داد.
در هر دو حالت پزشک آزمایش های بیشتری برای بررسی ابتلا به سایر مشکلات سلامتی مانند اسپینا بیفیدا و دیستروفی عضلانی تجویز می کند. با کمک اشعه ایکس نیز می توان تغییر شکل های ایجاد شده را با جزئیات بیشتر بررسی کرد.
درمان پاچنبری
پاچنبری بدون استفاده از تکنیک های درمانی و به صورت خود به خود درمان نمی شود و عدم درمان آن خطر عوارض بعدی در طول زندگی را افزایش می دهد.
درمان این عارضه معمولا طی هفته های بعد از تولد آغاز می شود و هدف این است که پاها عملکرد بهتری داشته و دردی احساس نشود.
برخی روش های درمانی عبارتند از :
1. تکنیک پونستی
این تکنیک روش اصلی برای درمان پاچنبری محسوب می شود که در آن پزشک پای نوزاد را در وضعیت درست قرار داده و سپس از انگشت تا ران پا را گچ می گیرد تا در همان حالت ثابت بماند. هدف از این کار اصلاح تدریجی خمیدگی پا می باشد.
فرایند دستکاری و گچ گرفتن باید بسیار آرام انجام شود و بیمار نباید طی آن هیچ دردی داشته باشد.
پس از آن لازم است پزشک هر هفته یک بار گچ گیری را اندکی تغییر دهد تا هر بار پا کمی بیشتر اصلاح شود. ممکن است لازم باشد در یک فرد طی 4 تا 10 جلسه 4 تا 10 گچ جدید ایجاد می شود.
بعد از اتمام جلسات، در صورت نیاز و برای آزاد سازی تاندون آشیل ممکن است یک جراحی کوچک انجام شود.
بیمار بعد از اصلاح وضعیت لازم است مدتی از چکمه های مخصوص استفاده کند تا پاها در بهترین حالت قرار گرفته و از عود وضعیت جلوگیری شود. مدت زمان استفاده از این چکمه ها 2 تا 3 ماه (23 ساعت در طول شبانه روز) می باشد و بعد از این مدت نیز کودک تا سن 4 سالگی باید در طول شب و استراحت های روزانه چکمه بپوشد.
موثر بودن تکنیک پونستی به اقدام زود هنگام و پوشیدن چکمه طبق دستور پزشک بستگی دارد. در صورت عدم رعایت دقیق دستورات ممکن است پا به حالت اولیه خود برگشته و لازم باشد درمان مجددا تکرار شود.
در دورانی که کودک از گچ استفاده می کند والدین باید تغییر رنگ یا دمای پوست او را تحت نظر داشته باشند زیرا این موارد می تواند نشانه تنگ بودن گچ باشد.
2. تکنیک فرانسوی
در این روش از کشش، ورزش، ماساژ و بستن پاها با نوار غیر الاستیک استفاده می شود، با این هدف که پا به تدریج در وضعیت صحیح قرار بگیرد.
جلسات طی 3 ماه اول توسط فیزیوتراپیست انجام می شود و میزان بهبودی در این زمان حداکثر خواهد بود. به والدین نیز آموزش داده می شود تا در منزل به تمرینات درمانی کودک ادامه دهند.
بستن نوار و آتل بندی تا 2 سالگی ادامه خواهد داشت. اگر کودک فقط به پاچنبری مبتلا باشد درمان معمولا کاملا موفقیت آمیز خواهد بود. اگرچه حتی زمانی که مشکل به طور کامل درمان نشود ظاهر و عملکرد پا تا حد زیادی بهبود می یابد.
3. عمل جراحی
اگر سایر روش ها موثر نباشند ممکن است برای درمان از عمل جراحی استفاده شود که به وضعیت بیمار بستگی دارد.
هدف از جراحی تنظیم تاندون ها، رباط ها و مفاصل پا و مچ پا می باشد. به عنوان مثال تاندون آشیل آزاد شده یا تاندونی که از جلوی مچ پا به داخل پا می رود جا به جا می شود.
در جراحی های تهاجمی تر ساختارهای بافت نرم پا آزاد شده و سپس پا گچ گیری می شود.
جراحی ممکن است باعث تغییر بیش از حد پا، سفتی و درد شود. به علاوه به نظر می رسد احتمال ابتلا به آرتریت در مراحل بعدی زندگی افزایش پیدا خواهد کرد.
عوارض پاچنبری
پاچنبری تحت درمان صحیح معمولا عوارضی به دنبال ندارد و کودک می تواند همانند سایر کودکان دویده و بازی کند اما در صورت عدم درمان ممکن است عوارضی به دنبال داشته باشد.
در این شرایط کودک تا زمانی که نایستد و راه نرود درد یا ناراحتی نخواهد داشت، در حالی که راه رفتن روی کف پا برایش مشکل خواهد بود و مجبور می شود به جای استفاده از بخش جلوی کف پا (زیر انگشتان) از بخش های دیگر پا (در موارد شدیدتر روی پا) استفاده کند.
به علاوه افراد مبتلا به پاچنبری درمان نشده ممکن است در آینده به آرتریت مبتلا شوند.
ناتوانی در راه رفتن صحیح باعث می شود فرد نتواند در بسیاری از فعالیت ها شرکت کند و ظاهر غیر طبیعی پا مشکلات زیادی در روابط اجتماعی و حس اعتماد به نفس او ایجاد خواهد کرد.
لازم به ذکر است حتی در صورت درمان، پای درگیر بین 1 تا 1.5 سانتی متر کوچک تر از پای دیگر و تحرک آن کمتر خواهد بود، همچنین ماهیچه ساق نیز کوچک تر خواهد بود.
سخن پایانی …
اگرچه وضعیت پاچنبری به خصوص در صورت عدم درمان مشکلات فیزیکی و روانی زیادی به همراه دارد اما با درمان صحیح، افراد می توانند زندگی عادی و موفقی تجربه کنند.
جالب است بدانید در طول تاریخ افراد مشهوری به پاچنبری مبتلا بوده اند، از جمله :
- کلودیوس، امپراتور روم
- دادلی مور، بازیگر انگلیسی
- دیمون ویانز، بازیگر و کمدین آمریکایی
- تروی آیکمن، بازیکن فوتبال آمریکایی و مجری تلویزیون
- استیون جرارد، بازیکن فوتبال انگلیسی
- کریستی یاماگوچی، برنده مدال طلای المپیک سال 1992 در رشته اسکی نمایشی
ممکن است فرد مبتلا به پا چنبری در یک یا هر دو پای خود با محدودیت های حرکتی روبرو شود و والدین او نگرانی زیادی درباره فرزند خود داشته باشند اما با درمان مناسب، کودک در سنین بالاتر می تواند از پاهایش بدون مشکل اساسی استفاده کند.
منبع: medicalnewstoday
