بیماری انسداد مزمن ریوی (به انگلیسی: COPD) از بیماری های تنفسی مزمن است که ریه را درگیر کرده و به دلایل مختلف ممکن است رخ دهد اما معمولا در اثر قرار گرفتن طولانی مدت در معرض گازهای تحریک کننده یا ذرات معلق به خصوص دود سیگار ایجاد می شود.
این بیماری از نظر شدت علائم مراحل مختلفی دارد و به نظر می رسد خطر ابتلا به بیماری های قلبی، سرطان ریه و برخی بیماری های دیگر را افزایش می دهد.
در ادامه قصد داریم درباره بیماری COPD و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
بیماری COPD چیست؟
بیماری انسداد مزمن ریوی که معمولا با نام COPD نیز شناخته شده به گروهی از بیماری های ریوی پیش رونده گفته می شود که شایع ترین آن ها آمفیزم و برونشیت مزمن می باشد. بسیاری از افراد مبتلا به COPD به هر دو بیماری دچار هستند.
آمفیزم به تدریج کیسه های هوا در ریه ها را از بین می برد و باعث ایجاد اختلال در جذب اکسیژن می شود. در حالی که برونشیت به التهاب و باریک شدن لوله های برونش و تجمع مخاط منجر می شود.
در صورت عدم درمان این بیماری، پیشرفت آن تسریع شده و ممکن است به مشکلات قلبی و تشدید عفونت های تنفسی منجر شود.
ناگفته نماند افراد زیادی در سطح جهان از COPD رنج می برند که بسیاری از آن ها از بیماری خود اطلاع ندارند.
علائم COPD
بیماری COPD باعث مشکلات تنفسی می شود و علائم آن ممکن است در ابتدا خفیف بوده و با سرفه های متناوب و تنگی نفس شروع شود اما با پیشرفت بیماری علائم شدت پیدا می کند تا جایی که احتمالا تنفس تا حد زیادی مشکل می شود.
ممکن است بیمار دچار خس خس سینه و تنگی قفسه سینه یا خلط بیش از حد شود. برخی افراد مبتلا به این بیماری حملات حاد دارند که طی آن علائم شدید شعله ور می شوند.
علائم اولیه
علائم بیماری انسداد مزمن ریوی در ابتدا ممکن است بسیار خفیف باشد تا جایی که معمولا با سرما خوردگی اشتباه گرفته می شود.
این علائم شامل موارد زیر می باشد :
- تنگی نفس گاه به گاه به خصوص بعد از ورزش
- سرفه خفیف اما عود شونده
- نیاز به خالی کردن گلو به خصوص اول صبح
به دنبال علائم ایجاد شده ممکن است بیمار تغییرات کوچکی در وضعیت زندگی خود ایجاد کند، به عنوان مثال از پله استفاده نکند یا از فعالیت های پرشی خودداری کند.
علائم شدیدتر
علائم ممکن است به تدریج تشدید و در صورت نادیده گرفتن شدت آن ها بیشتر شود. با آسیب بیشتر ریه ها، احتمالا علائم زیر ظاهر خواهد شد :
- تنگی نفس حتی بعد از ورزش های خفیف و بالا رفتن از پله
- خس خس سینه که نوعی تنفس به شدت پر سر و صدا است (به خصوص در بازدم)
- تنگی قفسه سینه
- سرفه مزمن با یا بدون خلط
- نیاز به پاک کردن روزانه خلط ریه
- سرماخوردگی، آنفلوآنزا یا سایر عفونت های تنفسی مکرر
- کمبود انرژی
در مراحل بعدی بیماری، علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد :
- خستگی
- ورم پا یا مچ پا
- کاهش وزن
علائم در افراد سیگاری یا کسانی که همواره در معرض دود سیگار هستند بسیار شدیدتر است.
علت COPD
اکثر افراد مبتلا به COPD حداقل 40 سال سن و سابقه استعمال دخانیات دارند. گفته شده هر چه میزان مصرف دخانیات بیشتر باشد خطر ابتلا به این عارضه افزایش خواهد یافت.
لازم به ذکر است علاوه بر دود سیگار، دودهای دیگر مانند دود پیپ و موارد مشابه می تواند زمینه ساز این بیماری باشد. ابتلا به بیماری هایی همچون آسم نیز خطر ابتلا را افزایش می دهد.
سایر عوامل خطر زا
افرادی که در محیط کار در معرض مواد شیمیایی و بخار هستند بیشتر در خطر ابتلا قرار دارند. قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آلودگی هوا و استنشاق گرد و غبار نیز می تواند باعث بروز این بیماری شود.
در کشورهای در حال توسعه علاوه بر دود تنباکو، منازل اغلب تهویه مناسب ندارند و افراد خانواده مجبور هستند در بخار حاصل از سوخت مورد استفاده برای پخت و پز و گرمایش نفس بکشند.
به علاوه برخی افراد پتانسیل ژنتیکی ابتلا به این عارضه را دارند. گفته شده حداقل 5 درصد افرادی که به COPD مبتلا می شوند از کمبود پروتئینی به نام آلفا 1 آنتی تریپسین رنج می برند. این مسئله باعث بدتر شدن وضعیت ریه ها شده و می تواند روی کبد اثر منفی بگذارد. عوامل ژنتیکی مرتبط دیگری نیز در این زمینه وجود دارد.
تشخیص COPD
در حال حاضر هیچ آزمایشی وجود ندارد که به تنهایی بتواند ابتلا به COPD را تایید کند و تشخیص بر اساس علائم، معاینه فیزیکی و نتایج آزمایش های مختلف صورت می گیرد.
هنگام مراجعه به پزشک حتما همه علائم خود و همچنین موارد زیر را ذکر کنید :
- اگر سیگاری هستید یا در گذشته سیگار می کشیده اید
- در معرض تحریک کننده های ریه کار می کنید
- در معرض دود شدید سیگار هستید
- سابقه خانوادگی ابتلا به این عارضه را دارید
- به آسم یا سایر شرایط تنفسی مبتلا هستید
- داروی بدون نسخه یا تجویزی مصرف می کنید
آزمایش های تشخیصی
در حین معاینه فیزیکی، پزشک صدای ریه ها هنگام نفس کشیدن را ارزیابی کرده و با توجه به اطلاعات به دست آمده احتمالا آزمایش هایی تجویز می کند تا تشخیص دقیق تری داشته باشد، از جمله :
- اسپیرومتری یک آزمایش غیر تهاجمی برای ارزیابی عملکرد ریه است و بیمار در حین آزمایش، نفس عمیق کشیده و داخل یک لوله متصل به اسپیرومتر می دمد
- آزمایش های تصویر برداری مانند عکس برداری از قفسه سینه یا سی تی اسکن که با کمک آن ها پزشک می تواند به دقت ریه ها، عروق خونی و قلب را بررسی کند
- آزمایش گاز خون شریانی که شامل نمونه گیری خون از سرخرگ و اندازه گیری اکسیژن، دی اکسید کربن و سایر موارد مهم دیگر در خون می باشد
این آزمایش ها به پزشک کمک می کند تا مطمئن شود فرد به COPD مبتلا است یا از بیماری های دیگری همچون آسم، بیماری های قلبی یا بیماری های تحدیدی ریوی رنج می برد.
درمان COPD
تکنیک های درمانی برای COPD می توانند علائم را کاهش داده و از عوارض آن جلوگیری کنند به طوری که پیشرفت بیماری کند شود. برخی روش های درمان عبارتند از :
1. اکسیژن درمانی
در مواردی که سطح اکسیژن خون بیمار بسیار کم باشد احتمالا از طریق ماسک یا کانول بینی اکسیژن مورد نیاز فراهم می شود تا بیمار راحت تر نفس بکشد.
2. عمل جراحی
جراحی تنها در موارد شدید یا زمانی که سایر روش های درمانی موفقیت آمیز نباشند انجام می شود و به خصوص در مواردی که فرد به نوعی آمفیزم شدید مبتلا است احتمال آن بیشتر می شود.
یکی از انواع جراحی بولکتومی نام دارد که جراح طی آن فضاهای بزرگ و غیر طبیعی هوا را از ریه ها خارج می کند.
نوع دیگر، جراحی کاهش حجم ریه است که بافت آسیب دیده ریه فوقانی را از بین می برد. این روش اگرچه می تواند در بهبود تنفس موثر باشد اما تعداد کمی از بیماران قادر به تحمل این عمل جراحی تا حدی خطرناک هستند.
گاهی از پیوند ریه استفاده می شود که تاثیر خوبی در درمان COPD دارد و البته با خطراتی نیز همراه می باشد.
یک روش کمتر تهاجمی به نام شیر اندوبرونشیال برای بهبود کارایی جریان هوا در افراد مبتلا به آمفیزم شدید وجود دارد که طی آن دریچه های یک طرفه ای هوا را به ریه های سالم منتقل کرده و از ریه آسیب دیده دور می کنند.
3. تغییر سبک زندگی
برخی تغییرات در سبک زندگی ممکن است به تسکین علائم کمک کنند یا آن ها را کاهش دهند، از جمله :
- سیگار را ترک کنید
- حتی الامکان از دود سیگار و بخارهای شیمیایی دور بمانید
- تغذیه سالم و متعادل داشته باشید و در این زمینه با پزشک مشورت کنید
- درباره نوع و شدت ورزش هایی که بدن قادر به تحمل آن است با پزشک صحبت کنید
4. دارو درمانی
داروها می توانند به کاهش علائم و شعله وری آن ها کمک کنند. پزشک معمولا با آزمون و خطا دارو و دوز مناسب برای هر بیمار را تعیین می کند. برخی از این داروها عبارتند از :
گشاد کننده های برونش استنشاقی
داروهای گشاد کننده برونش به شل شدن عضلات منقبض مجاری تنفسی کمک کرده و معمولا از طریق دستگاه استنشاقی یا نبولایزر استفاده می شوند.
گشاد کننده های برونش کوتاه اثر بین 4 تا 6 ساعت اثر دارند و تنها در زمان نیاز از آن ها استفاده می شود. در مورد علائم پایدار نسخه های طولانی اثر وجود دارد که می توان هر روز استفاده کرد و مدت زمان اثر آن ها حدود 12 ساعت است.
متخصصان آمریکایی برای بیماران مبتلا به COPD که در حین ورزش دچار تنگی نفس یا مشکل تنفسی می شوند تجویز یک بتا آگونیست طولانی اثر (LABA) همراه با یک آنتاگونیست موسکارینی طولانی اثر (LAMA) را توصیه می کنند.
این گشاد کننده های برونش با شل کردن عضلات منقبض در مجاری تنفسی باعث باز شدن مجاری و عبور بهتر هوا می شوند. همچنین به بدن در تخلیه هر چه بهتر مخاط کمک می کنند. این دو نوع گشاد کننده برونش را می توان به صورت ترکیبی و با کمک دستگاه استنشاقی یا نبولایزر مصرف کرد.
لیستی از درمان های مبتنی بر گشاد کننده برونش LABA/LAMA عبارتند از :
- آکلیدینیوم / فورموترول
- گلیکوپیرولات / فورموترول
- تیوتروپیوم / اولوداترول
- آمکلیدینیوم / ویلانترول
داروهای کورتون
گشاده کننده های برونش طولانی اثر معمولا با گلوکو کورتیکو استروئیدهای استنشاقی ترکیب می شوند. یک گلوکو کورتیکو استروئید می تواند التهاب در مجاری تنفسی و تولید مخاط را کاهش دهد و گشاده کننده برونش با اثر طولانی مدت عضلات مجاری تنفسی را شل و به گشاد ماندن مجاری هوایی کمک می کند.
کورتون ها به صورت قرص نیز موجود هستند.
بازدارنده های فسفو دی استراز 4
این نوع داروها نیز به کاهش التهاب و شل شدن مجاری تنفسی کمک می کنند و به طور کلی برای COPD شدید همراه با برونشیت مزمن تجویز می شوند.
تئوفیلین
تئوفیلین دارویی قدیمی است که با شل کردن عضله مجاری تنفسی، تنگی قفسه سینه و تنگی نفس را کاهش می دهد و ممکن است به جلوگیری از شعله ور شدن بیماری کمک کند اما عوارض جانبی به همراه دارد و در خط مقدم درمان COPD قرار نمی گیرد.
آنتی بیوتیک ها و ضد ویروس ها
در صورت بروز برخی عفونت های تنفسی ممکن است آنتی بیوتیک یا ضد ویروس تجویز شود.
واکسن ها
برای کاهش خطر ابتلا به سایر عفونت های تنفسی بهتر است با پزشک خود درباره این که آیا لازم است سالانه واکسن آنفلوآنزا، واکسن پنوموکوک و تقویت کننده کزاز که حاوی محافظت کننده در برابر سیاه سرفه نیز می باشد دریافت کنید.
کمک های اورژانسی و اولیه
در موارد زیر نیاز به مراقبت های اورژانسی و فوری می باشد :
- اگر ناخن های دست یا لب ها به رنگ خاکستری یا مایل به آبی تغییر کرده اند، این مسئله نشانه کاهش اکسیژن در خون است
- مشکل تنفسی وجود دارد یا فرد نمی تواند صحبت کند
- احساس گیجی یا حالت غش کردن ایجاد شده است
- ضربان قلب سریع است
توجه داشته باشید :
این بیماری به طور کلی امید به زندگی را کاهش می دهد اما میزان اثر آن از فردی به فرد دیگر متفاوت می باشد.
به عنوان مثال امید به زندگی در افراد مبتلا که هرگز سیگار نکشیده اید ممکن است چندان کاهش نیابد اما در سیگاری های فعلی یا قبلی کاهش بیشتری خواهد داشت.
بیمار بعد از تشخیص بیماری باید به طور مرتب به پزشک مراجعه و تغییرات لازم را در سبک زندگی اش اعمال کند.
علائم اولیه معمولا قابل کنترل هستند و توجه به توصیه ها کمک می کند تا بیمار برای مدتی زندگی با کیفیت داشته باشد اما با پیشرفت بیماری، علائم می تواند ناتوان کننده شود.
افرادی که در مراحل شدید بیماری هستند ممکن است نتوانند بدون کمک دیگران از خود مراقبت کنند و بیشتر در معرض ابتلا به عفونت های تنفسی، مشکلات قلب و سرطان ریه قرار داشته باشند یا دچار افسردگی و اضطراب شوند.
مواردی همچون میزان پاسخگویی بدن به درمان و چگونگی جلوگیری از عوارض جدی نیز روی چشم انداز بیماری تاثیر به سزایی دارند.
COPD و تغذیه
هیچ رژیم غذایی خاصی برای COPD توصیه نشده اما به طور کلی استفاده از رژیم غذایی سالم و متعادل برای حفظ سلامت کلی بدن ضروری می باشد. بدون شک هر چه از نظر بدنی قوی تر باشید بهتر می توانید در برابر عوارض و سایر مشکلات سلامتی ناشی از بیماری ها مقابله کنید.
برای این منظور به توصیه های زیر توجه داشته باشید :
1. مصرف مواد مغذی
توصیه می شود در رژیم غذایی خود خوراکی هایی از گروه های غذایی زیر بگنجانید :
- سبزیجات
- میوه ها
- غلات
- پروتئین
- لبنیات
همچنین مصرف نمک را محدود کنید زیرا نمک باعث حفظ آب بدن شده و تنفس را مشکل می سازد.
2. نوشیدن مایعات فراوان
سعی کنید مایعات فراوان بنوشید. نوشیدن حداقل 6 تا 8 لیوان مایعات غیر کافئین دار در روز می تواند به کاهش مخاط کمک کرده و دفع خلط از طریق سرفه را آسان تر می کند.
مصرف نوشیدنی های کافئین دار توصیه نمی شود زیرا این موارد ممکن است با داروها تداخل داشته باشند. اگر به مشکلات قلبی دچار هستید ممکن است نیاز به مصرف کمتر مایعات داشته باشید، در این مورد با پزشک مشورت کنید.
3. کنترل وزن
حفظ وزن سالم مهم است زیرا افرادی که به COPD مبتلا هستند برای نفس کشیدن به انرژی بیشتری نیاز داشته و احتمالا لازم است کالری بیشتری دریافت کنند اما اضافه وزن باعث می شود ریه و قلب بیش از حد توان خود کار کنند.
به علاوه اگر بیش از حد لاغر یا ضعیف هستید ممکن است بدن حتی برای تامین نیازهای اولیه خود نیز با مشکل مواجه باشد. توجه داشته باشید به طور کلی COPD سیستم ایمنی بدن را تضعیف می کند و توانایی در مقابله با عفونت را کاهش می دهد.
4. عادات غذایی
شکم پر باعث می شود ریه ها به سختی منبسط شده و احساس تنگی نفس پیدا کنید. در این صورت بهتر است به نکته های زیر توجه داشته باشید :
- حدود یک ساعت قبل از غذا مجاری تنفسی خود را پاک کنید
- لقمه های کوچک بردارید تا قبل از بلع به خوبی آن ها را بجوید
- 3 وعده غذایی در روز را با 5 یا 6 وعده غذایی کم حجم تر عوض کنید
- مایعات را در پایان وعده غذایی بنوشید تا در طول غذا خوردن احساس پری کمتری داشته باشید
مراحل COPD
مراحل COPD با درجه بندی اسپیرومتری مشخص می شود. سیستم های مختلفی برای این منظور وجود دارد و یکی از آن ها درجه بندی گولد می باشد که برای تعیین شدت بیماری و برنامه درمانی استفاده می شود.
چهار درجه گولد مبتنی بر آزمایش اسپیرومتری وجود دارد که عبارتند از :
- درجه 1 : خفیف
- درجه 2 : متوسط
- درجه 3 : شدید
- درجه 4 : بسیار شدید
درجه بیماری بر اساس نتیجه آزمایش اسپیرومتری FEV1 بیماری مشخص می شود. منظور از FEV1 مقدار هوایی است که می توان در ثانیه اول حجم بازدمی اجباری از ریه ها خارج کرد و هر چه مقدار آن کمتر باشد بیماری شدیدتر است.
در درجه بندی گولد علائم فردی و سابقه حملات حاد نیز در نظر گرفته می شود.
پیشرفت بیماری ممکن است به برخی عوارض احتمالی منجر شود که عبارتند از :
- عفونت های تنفسی از جمله سرماخوردگی، آنفلوآنزا و ذات الریه
- مشکلات قلبی
- فشار خون بالا در سرخرگ های ریه (فشار خون بالای ریوی)
- سرطان ریه
- افسردگی و اضطراب
رابطه COPD و سرطان ریه
COPD و سرطان ریه هر دو از بیماری های جدی سلامتی در سراسر دنیا هستند که به طرق مختلف با هم ارتباط دارند و در چند عامل با هم مشترک هستند.
به عنوان مثال سیگار کشیدن عامل خطر زایی برای هر دو بیماری محسوب می شود و در صورت تنفس در دود سیگار یا قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی یا بخارهای دیگر در محیط کار احتمال ابتلا به هر دو بیماری افزایش می یابد. از سوی دیگر ژنتیک و افزایش سن نیز ممکن است در ابتلا به هر دو بیماری نقش داشته باشند.
گفته شده بین 40 تا 70 درصد افرادی که به سرطان ریه مبتلا هستند دچار COPD نیز می باشند. همچنین COPD از عوامل خطر زای ابتلا به سرطان ریه می باشد و گفته شده ممکن است این دو در واقع جنبه های مختلف یک بیماری باشند. با این حال ابتلا به COPD لزوما به معنای ابتلا به سرطان ریه نیست بلکه تنها خطر آن را افزایش می دهد.
زندگی با COPD
COPD نیاز به کنترل مادام العمر دارد. لازم است بیمار همیشه از توصیه های پزشکی پیروی کرده و سبک زندگی سالم در پیش بگیرد.
همچنین از آن جا که در اثر ابتلا به این بیماری، ریه ها ضعیف می شوند بیمار باید از هر چیزی که باعث اضافه وزن یا شعله ور شدن بیماری می شود اجتناب کند.
بنابراین توصیه می شود :
- از دخانیات اجتناب کرده و سعی کنید از دود سیگار و بخارات شیمیایی، آلودگی هوا و گرد و غبار دور بمانید
- ورزش کنید، اندکی ورزش در طول روز می تواند به حفظ قدرت بدنی کمک کند، درباره مقدار ورزش روزانه با پزشک مشورت کنید
- از رژیم غذایی حاوی خوراکی های مقوی استفاده کنید و از مصرف غذاهای بسیار فراوری شده که سرشار از کالری و نمک و فاقد مواد مغذی هستند اجتناب کنید
- در صورت ابتلا به سایر بیماری های مزمن به خصوص دیابت و بیماری های قلبی، نسبت به درمان و کنترل آن ها اقدام کنید
- خانه خود را مرتب کرده، به هم ریختگی ها را برطرف کنید و چیدمان منزل را ساده کنید تا برای تمیز کردن و انجام کارهای روزمره به انرژی چندانی نیاز نباشد. اگر به COPD شدید مبتلا هستید در کارهای روزمره از نزدیکان خود کمک بگیرید
- برای شعله ور شدن بیماری آماده باشید و اطلاعات تماس اضطراری و همچنین داروهای مصرفی و دوز آن ها را همراه داشته باشید
- با بیمارانی که به COPD مبتلا هستید در ارتباط باشید.
آمار و ارقام چه می گوید؟
به نظر می رسد در سراسر دنیا حدود 65 میلیون نفر به COPD متوسط تا شدید مبتلا هستند.
بیشتر افراد مبتلا حدود 40 سال به بالا سن دارند که اکثر آن ها یا سیگاری هستند یا قبلا سیگار می کشیده اند. در واقع سیگار کشیدن مهم ترین عامل خطر زایی است که می توان با ترک آن خطر ابتلا را کاهش داد.
در حداکثر 5 درصد موارد، علت ابتلا یک اختلال ژنتیکی شامل کمبود پروتئینی به نام آلفا 1 آنتی تریپسین می باشد.
این بیماری دلیل اصلی بستری شدن در بیمارستان در کشورهای صنعتی است. به عنوان مثال در ایالات متحده عامل بسیاری از مراجعات به اورژانس و پذیرش بیمارستان ها می باشد و سومین علت مرگ و میر در ایالات متحده محسوب می شود.
لازم به ذکر است در این بیماری میزان مرگ و میر زنان بیشتر از مردان است.
همچنین پیش بینی شده تعداد موارد ابتلا از سال 2010 تا سال 2030 بیش از 150 درصد افزایش یابد که علت اصلی آن را می توان به پیر شدن جمعیت نسبت داد.
منبع: healthline
