سرطان کبد (به انگلیسی: Liver cancer) از انواع سرطان های جدی و شایع است که کبد را درگیر کرده و باعث از بین رفتن سلول های کبدی و اختلال در عملکرد این اندام می شود.
سرطان کبد در مراحل اولیه معمولا بی علامت است اما با پیشرفت بیماری برخی علائم آزار دهنده از جمله ناراحتی شکمی، زردی و استفراغ ظاهر خواهد شد. روش درمانی این سرطان با توجه به عوامل مختلف از جمله اندازه، محل، تعداد تومورها و سایر عوامل مشخص می شود.
سرطان کبد به دو دسته کلی اولیه و ثانویه تقسیم می شود و ما در ادامه قصد داریم درباره سرطان کبد اولیه و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
سرطان کبد چیست؟
سرطان کبد نوعی سرطان ایجاد شده در کبد است. کبد بزرگ ترین اندام غده ای بدن است و وظایف مهمی بر عهده دارد که از آن جمله می توان به پاکسازی سموم و مواد مضر از بدن اشاره کرد.
کبد در قسمت فوقانی سمت راست شکم درست زیر دنده ها قرار دارد و مسئول تولید صفرا می باشد که به بدن کمک می کند تا چربی ها، ویتامین ها و سایر مواد مغذی را هضم کند. این اندام مواد مغذی مانند گلوکز را ذخیره می کند تا بدن در مواقع نیاز از آن ها برای تغذیه خود استفاده کند، همچنین باعث تجزیه داروها و سموم می شود.
هنگام بروز سرطان در کبد، سلول های کبدی از بین رفته و عملکرد طبیعی کبد مختل می شود.
سرطان کبد به دو نوع اولیه و ثانویه دسته بندی می شود. سرطان کبد اولیه از سلول های کبد آغاز می شود در حالی که سرطان کبد ثانویه زمانی رخ می دهد که سلول های سرطانی اندام های دیگر به کبد منتقل شوند.
انواع سرطان اولیه کبد
انواع مختلف سرطان اولیه کبد از سلول های مختلف کبدی ایجاد می شوند. سرطان اولیه می تواند به صورت یک توده بزرگ یا همزمان چند توده در چندین نقطه از کبد شروع شود. افرادی که دچار آسیب شدید کبدی شده اند به احتمال زیاد در چندین نقطه از کبد رشد سرطانی دارند.
انواع اصلی سرطان کبد اولیه عبارتند از :
1. کارسینوم سلول های کبد
کارسینوم سلول های کبد یا کارسینوم هپاتوسلولار که به نام هپاتوم نیز شهرت پیدا کرده شایع ترین نوع سرطان کبد است و 75 درصد کل سرطان های کبدی را شامل می شود.
این سرطان در سلول های هپاتوسیت که از سلول های اصلی کبدی هستند ایجاد شده و می تواند از کبد به سایر اندام های بدن مانند لوز المعده، روده و معده گسترش یابد. این نوع در افرادی که دچار آسیب شدید کبدی ناشی از اعتیاد به الکل هستند بیشتر رخ می دهد.
2. کلانژیوکارسینوما
کلانژیوکارسینوما که به نام سرطان مجرای صفراوی نیز شهرت پیدا کرده در مجراهای صفراوی لوله مانند و کوچک داخل کبد رخ می دهد. این مجراها صفرا را به کیسه صفرا می رسانند تا به هضم غذا کمک کند.
اگر سرطان از بخش مجرای داخل کبد شروع شود به آن سرطان مجرای صفراوی داخل کبدی و اگر از بخش مجرای خارج از کبد شروع شود به آن سرطان مجرای صفراوی خارج از کبد گفته می شود.
این نوع سرطان تقریبا 10 تا 20 درصد کل سرطان های کبد را تشکیل می دهد.
3. آنژیوسارکوم کبدی
آنژیوسارکوم کبدی نوعی سرطان کبد است که از عروق خونی کبد آغاز شده و بسیار سریع پیشرفت می کند، به همین دلیل معمولا در مراحل پیشرفته تشخیص داده می شود.
4. هپاتوبلاستوما
هپاتوبلاستوما یک نوع بسیار نادر سرطان کبد است که تقریبا همیشه در کودکان به خصوص بچه های زیر 3 سال رخ می دهد.
چشم انداز این نوع سرطان با عمل جراحی و شیمی درمانی ممکن است بسیار خوب باشد و در صورتی که در مراحل اولیه تشخیص داده شود امید به زندگی بیش از 90 درصد خواهد بود.
علائم سرطان کبد
بسیاری از افراد در مراحل اولیه سرطان کبد اولیه علائمی تجربه نمی کنند اما زمانی که علائم سرطان کبد ظاهر شوند معمولا شامل موارد زیر می باشند :
- ناراحتی، درد و حساسیت شکمی
- زردی پوست و سفیدی چشم که به آن زردی گفته می شود
- مدفوع سفید و گچ مانند
- حالت تهوع
- استفراغ
- کبودی یا خونریزی آسان
- ضعف
- خستگی
علت سرطان کبد
هنوز اطلاعات کافی درباره علت ابتلا به سرطان کبد در برخی افراد وجود ندارد اما به نظر می رسد بعضی از عوامل خاص ممکن است خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند، از جمله :
- سرطان کبد بیشتر در افراد بالای 50 سال دیده می شود
- عفونت طولانی مدت هپاتیت B و C می تواند به کبد آسیب جدی برساند
- نوشیدن روزانه دو یا چند نوشیدنی الکلی طی سال های طولانی خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می دهد
- سیروز کبدی یکی دیگر از عوامل بروز سرطان کبد می باشد، این عارضه نوعی آسیب کبدی است که در آن بافت سالم با بافت اسکار جایگزین می شود. کبد زخمی نمی تواند به درستی کار کند و در نهایت ممکن است به عوارض بی شمار از جمله سرطان کبد منجر شود. اعتیاد طولانی مدت به الکل و هپاتیت C شایع ترین علل سیروز به خصوص در کشورهای غربی هستند
- قرار گرفتن در معرض آفلاتوکسین که یک ماده سمی است و توسط نوعی کپک تولید می شود. این ماده می تواند روی بادام زمینی، غلات و ذرت رشد کند
- دیابت و چاقی نیز از عوامل خطر زای سرطان کبد هستند. افراد مبتلا به دیابت دارای اضافه وزن یا چاقی هستند که می تواند باعث مشکلات کبدی شده و خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش دهد
تشخیص سرطان کبد
تشخیص سرطان کبد با سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی آغاز می شود. در صورتی که فرد سابقه اعتیاد به الکل یا عفونت مزمن هپاتیت B یا C داشته باشد لازم است حتما آن را با پزشک در میان بگذارد.
برخی از آزمایش ها و تکنیک های تشخیص سرطان کبد عبارتند از :
- آزمایش عملکرد کبد : این تست با اندازه گیری سطح پروتئین ها، آنزیم های کبدی و بیلی روبین خون به پزشک کمک می کند تا سلامت کبد را بررسی کند
- آزمایش حضور آلفا فیتوپروتئین (AFP) در خون : حضور این پروتئین می تواند نشانه سرطان کبد باشد. این پروتئین معمولا تنها در کبد و کیسه زرده نوزادان قبل از تولد تولید شده و اغلب بعد از تولد متوقف می شود
- سی تی اسکن یا ام آر آی شکمی : این تکنیک ها تصاویر دقیق از کبد و سایر اندام های شکمی ارائه می دهند و به پزشک در تعیین محل تومور در حال رشد، اندازه آن و این که آیا به سایر اندام ها گسترش یافته یا خیر کمک می کنند
نمونه برداری کبد
نمونه برداری یا بیوپسی کبد نوعی روش تشخیصی است که طی آن یک تکه کوچک از بافت کبد جدا شده و برای بررسی به آزمایشگاه ارسال می شود. این کار همیشه تحت بیهوشی انجام می شود.
در بیشتر موارد نمونه برداری با سوزن می باشد، به این صورت که پزشک یک سوزن نازک را از طریق شکم به کبد وارد کرده تا نمونه بافتی به دست آورد.
نمونه برداری کبد ممکن است از طریق لاپاراسکوپ نیز انجام شود که طی آن یک لوله نازک و انعطاف پذیر دوربین دار از طریق شکاف کوچک وارد شکم شده و نمونه برداری انجام می دهد. اگر به نمونه های بافتی اندام های دیگر نیاز باشد برش بزرگ تری ایجاد می شود که به آن لاپاراتومی گفته می شود.
در صورت تایید سرطان کبد، مرحله آن نیز تعیین خواهد کرد. مرحله بندی در واقع شدت یا میزان گسترش سرطان را نشان می دهد و بر اساس آن گزینه درمانی و چشم انداز بیماری مشخص می شود. لازم به ذکر است مرحله 4 پیشرفته ترین مرحله سرطان کبد است.
درمان سرطان کبد
شیوه های درمانی گوناگونی برای درمان سرطان کبد وجود دارد که انتخاب آن ها به موارد زیر بستگی دارد :
- تعداد، اندازه و محل تومورها در کبد
- عملکرد کبد
- وجود یا عدم وجود سیروز
- سرایت یافتن یا نیافتن تومور به سایر اندام ها
برخی تکنیک های درمانی سرطان کبد عبارتند از :
1. هپاتکتومی
این روش شامل برداشتن بخشی یا کل کبد می باشد و معمولا زمانی انجام می شود که سرطان تنها به کبد محدود شده باشد. بعد از عمل جراحی و با گذشت زمان بافت سالم باقی مانده دوباره رشد کرده و جایگزین بخش از دست رفته می شود.
2. پیوند کبد
پیوند کبد شامل جایگزین کردن کل کبد بیمار با یک کبد سالم از یک اهداد کننده مناسب است و تنها در صورتی انجام می شود که سرطان به اندام های دیگر گسترش نیافته باشد. لازم به ذکر است داروهایی برای جلوگیری از رد پیوند عضو به بیمار داده می شود.
3. ابلیشن
در این تکنیک از گرما یا تزریق اتانول برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود که با بی حسی موضعی همراه می باشد. این روش برای افرادی که کاندید عمل جراحی یا پیوند کبد نیستند مفید است.
4. شیمی درمانی
شیمی درمانی روشی تهاجمی برای از بین بردن سلول های سرطانی با استفاده از داروهای خاص می باشد، این داروها به صورت وریدی تزریق می شوند.
این تکنیک اگرچه می تواند در درمان سرطان کبد موثر باشد اما بسیاری از افراد در طول درمان دچار عوارض جانبی همچون استفراغ، کاهش اشتها و لرز می شوند، همچنین خطر ابتلا به عفونت در افراد افزایش می یابد.
5. پرتو درمانی
این روش شامل استفاده از پرتوهای پر انرژی برای از بین بردن سلول های سرطانی می باشد و می تواند توسط تابش خارجی یا داخلی انجام شود.
در تابش خارجی تابش از خارج از بدن و به سمت قفسه سینه و شکم می باشد اما در روش داخلی از کاتتر برای تزریق رادیواکتیو به سرخرگ کبدی استفاده می شود. این اشعه، سرخرگ کبدی را که خون رسان کبد می باشد از بین می برد و باعث می شود خون رسانی به تومور کاهش یابد. زمانی که عملکرد سرخرگ کبدی مختل شود ورید باب هم چنان به تغذیه کبد ادامه می دهد.
6. درمان های هدفمند
درمان های هدفمند شامل استفاده از داروهایی می باشد که تنها به سلول های سرطانی در نقاط آسیب پذیر حمله کرده، رشد تومور را کاهش می دهند و به توقف خون رسانی به تومور کمک می کنند. درمان های هدفمند برای کسانی که کاندید جراحی یا پیوند کبد نیستند مفید است اما ممکن است عوارض جانبی قابل توجهی به دنبال داشته باشد.
سورافنیب از داروهای هدفمند تایید شده برای سرطان کبد است.
7. آمبولیزاسیون و کموآمبولیزاسیون
این دو تکنیک از انواع عمل جراحی هستند که برای مسدود کردن سرخرگ کبدی استفاده می شوند و خون رسانی به تومور را کاهش می دهند. پزشک برای این منظور از اسفنج های کوچک یا ذرات دیگر استفاده می کند.
در کموآمبولیزاسیون پزشک قبل از تزریق ذرات، داروهای شیمی درمانی به سرخرگ کبدی تزریق می کند و انسداد ایجاد شده، داروهای شیمی درمانی را برای مدت طولانی تر در کبد نگه می دارد.
پیشگیری از سرطان کبد
اگرچه سرطان کبد همیشه قابل پیشگیری نیست اما برخی اقدامات می تواند برای جلوگیری از پیشرفت شرایط زمینه ساز سرطان کبد مفید باشد، از جمله :
- واکسن هپاتیت B : این واکسن باید به همه کودکان و همچنین بزرگسالانی که در معرض خطر ابتلا به عفونت هستند (مانند کسانی که از مواد مخدر تزریقی استفاده می کنند) تزریق شود. واکسیناسیون معمولا در سه نوبت و طی شش ماه انجام می شود
- پیشگیری از هپاتیت C : هپاتیت C واکسن ندارد اما با رعایت برخی موارد می توان خطر ابتلا به آن را کاهش داد. به عنوان مثال لازم است از روابط جنسی پر خطر اجتناب کرده و از سرنگ و سوزن مشترک استفاده نشود.
- کاهش خطر ابتلا به سیروز کبدی : برای پیشگیری از سیروز کبدی لازم است مصرف الکل محدود شده، کنترل وزن انجام شود و فرد حداقل 30 دقیقه در روز و هر هفته حداقل سه بار ورزش کند. رژیم غذایی متعادل نیز برای کنترل وزن مهم است. توصیه می شود مصرف پروتئین بدون چربی، غلات سبوس دار، سبزیجات و میوه در رژیم غذایی افزایش یابد.
منبع: healthline
