اثرات شیمی درمانی روی بدن چیست؟

پس از تشخیص سرطان، اولین واکنش شما ممکن است این باشد که از پزشک خود در مورد شیمی درمانی بپرسید. به هر حال، شیمی درمانی یکی از رایج ترین درمان های سرطان است.

در حالی که داروهای شیمی درمانی به اندازه کافی برای کشتن سلول های سرطانی در حال رشد قدرتمند هستند اما می توانند به سلول های سالم نیز آسیب برسانند. این ممکن است عوارض جانبی مختلفی ایجاد کند. شدت این عوارض به موارد زیر بستگی دارد :

سلامت کلی شما
مرحله سرطان شما
نوع و مقدار شیمی درمانی که دریافت می کنید

بسیاری از عوارض جانبی اندکی پس از پایان درمان برطرف می شوند، اما برخی ممکن است ماه ها و سال ها ادامه داشته باشند یا هرگز از بین نخواهند رفت.

مهم است که در مورد عوارض جانبی که تجربه می کنید با پزشک خود صحبت کنید. در برخی موارد بسته به واکنش هایی که بدن شما نشان می دهد، پزشک ممکن است نیاز به تنظیم نوع یا دوز شیمی درمانی داشته باشد.

داروهای شیمی درمانی می توانند بر هر سیستم بدن تاثیر بگذارند اما بیشتر بر قسمت های زیر تاثیر می گذارند :

دستگاه گوارش
فولیکول های مو
مغز استخوان
دهان
سیستم تناسلی

در ادامه این مقاله با عوارض و مضرات شیمی درمانی بر روی قسمت های مختلف بدن آشنا می شوید. با سومیتا همراه باشید؛

تاثیر شیمی درمانی بر قسمت های مختلف بدن

1. سیستم گردش خون و سیستم ایمنی بدن

پایش روتین شمارش خون بخش مهمی از شیمی درمانی است. این داروها می توانند باعث از بین رفتن گلبول های قرمز سالم و در نتیجه کم خونی شوند.

علائم کم خونی ممکن است شامل موارد زیر باشد :

خستگی
سبکی سر
پوست رنگ پریده
تنگی نفس
درد قفسه سینه
ضربان قلب سریع

شیمی درمانی همچنین می تواند باعث نوتروپنی شود – وضعیتی که در آن تعداد گلبول های سفید خون پایین است. گلبول های سفید نقش مهمی در سیستم ایمنی دارند و به مبارزه با عفونت ها کمک می کنند. در صورت دریافت شیمی درمانی، مهم است که اقدامات احتیاطی را برای جلوگیری از قرار گرفتن در معرض ویروس ها و باکتری ها انجام دهید.

تعداد کم پلاکت ها (ترومبوسیتوپنی) نیز می تواند در طول شیمی درمانی رخ دهد. سلول هایی به نام پلاکت به لخته شدن خون کمک می کنند. تعداد کم آن ها به این معنی است که شما به راحتی کبود می شوید و خونریزی می کنید. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد :

نقاط قرمز کوچک روی پوست شما به نام پتشی
خونریزی بینی
بریدگی های جزئی که باعث خونریزی می شود
قاعدگی سنگین

برخی از داروهای شیمی درمانی نیز ممکن است به قلب آسیب بزنند و به طور بالقوه منجر به کاردیومیوپاتی یا بیماری عضله قلب شوند. همچنین می تواند ریتم قلب شما را مختل کند، وضعیتی به نام آریتمی. این شرایط می تواند بر توانایی قلب شما برای پمپاژ خون موثر تاثیر بگذارد.

اگر هنگام شروع شیمی درمانی، قلب شما قوی و سالم باشد، احتمال بروز این مشکلات کمتر است.

2. سیستم های عصبی و عضلانی بدن

سیستم عصبی مرکزی احساسات، الگوهای فکری و هماهنگی را کنترل می کند. داروهای شیمی درمانی ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی در حافظه یا ایجاد مشکل در تمرکز یا تفکر شوند که گاهی اوقات به آن مغز شیمیک می گویند.

مغز شیمیک معمولا موقتی است، اما برای برخی افراد، این تغییرات طولانی مدت یا دائمی خواهد بود. موارد شدید ممکن است باعث اضطراب و استرس شود.

داروهای شیمی درمانی همچنین می توانند باعث ایجاد مشکلات دیگری در سیستم عصبی شما شوند که بر اساس آن اعصاب آسیب دیده است. علائم می تواند شامل موارد زیر باشد :

عدم تعادل
ضعف
تشنج
بی حسی یا سوزن سوزن شدن در دست ها و پاها که به عنوان نوروپاتی محیطی شناخته می شود
اختلال در نعوظ
رفلکس های کندتر

بی ثباتی و مشکل در حفظ تعادل نیز خطر افتادن را افزایش می دهد. کار با یک متخصص کار یا فیزیوتراپ ممکن است به شما در بهبود مهارت های حرکتی و هماهنگی کمک کند.

3. دستگاه گوارش

مصرف دوزهای مکرر داروهای شیمی درمانی احتمال درد و ناراحتی در دهان یا گلو را افزایش می دهد. انواع خاصی از شیمی درمانی نیز بیش از سایرین بر مخاط شما تاثیر می گذارد و ممکن است علائم زیر را تجریه کنید :

خشکی دهان
زخم های دهانی که روی زبان یا لثه ایجاد می شوند و شما را مستعد ابتلا به عفونت می کنند
خون ریزی
ورم
طعم فلزی یا شیمیایی
مشکل در جویدن و بلعیدن

اگر در خوردن غذا مشکل دارید یا اگر درمان باعث ایجاد طعم غیرمعمول یا ناخوشایند غذا شود، ممکن است منجر به کاهش وزن ناخواسته شود.

داروهای شیمی درمانی همچنین می توانند به سلول های دستگاه گوارش آسیب برسانند. این آسیب می تواند باعث موارد زیر شود :

یبوست
اسهال
فشار، نفخ و گاز در اطراف شکم

شما می توانید این علائم را با نوشیدن مقدار زیادی آب در طول روز کاهش دهید.

حالت تهوع یکی دیگر از علائم رایج شیمی درمانی است که ممکن است منجر به استفراغ، کم آبی بدن و کاهش اشتها شود. با پزشک خود در مورد داروهای ضد تهوع برای کاهش استفراغ در طول درمان صحبت کنید.

حتی اگر احساس گرسنگی نمی کنید، مهم است که به خوردن غذاهای سالم ادامه دهید. بهتر است سعی کنید غذاهایی را امتحان کنید که نرم هستند و به راحتی بلعیده می شوند.

خوردن میان وعده های کوچک، مکرر و پرکالری به جای وعده های غذایی بزرگ، راه خوبی برای افزایش کالری دریافتی است. همچنین ممکن است کاهش وزن را جبران کند.

4. سیستم پوششی بدن (پوست، مو و ناخن)

ریزش مو شاید شناخته شده ترین عارضه جانبی شیمی درمانی باشد. بسیاری از داروهای شیمی درمانی فولیکول های مو را تحت تاثیر قرار می دهند و می توانند در عرض چند روز یا چند هفته پس از اولین درمان باعث ریزش مو شوند که به نام آلوپسی شناخته می شود.

ریزش مو می تواند در هر جایی از بدن شما اتفاق بیفتد، اما به احتمال زیاد در پوست سر شما رخ می دهد. رشد موهای جدید معمولا چند هفته پس از درمان نهایی شروع می شود.

تحریکات پوستی جزئی به صورت خشکی، خارش و کهیر نیز می تواند اتفاق بیفتد. پزشک شما می تواند پمادهای موضعی را برای تسکین پوست تحریک شده توصیه کند.

همچنین ممکن است نسبت به خورشید حساس شوید و پوست تان راحت تر آفتاب سوخته شود. می توانید با استفاده از کرم ضد آفتاب، لباس آستین بلند و کلاه به محافظت از پوست خود در بیرون از منزل کمک کنید.

علاوه بر این، ناخن های دست و پا ممکن است زرد و شکننده شوند. در موارد شدید ممکن است از بستر ناخن جدا شوند. مرطوب کردن کوتیکول ها و کوتاه کردن ناخن ها ممکن است کمک کننده باشد.

5. سیستم جنسی و سیستم تولید مثل

داروهای شیمی درمانی باعث تغییر هورمون ها در مردان و زنان می شود. در زنان شیمی درمانی می تواند بر تخمدان ها تاثیر بگذارد و به طور بالقوه باعث ایجاد موارد زیر شود :

گرگرفتگی
قاعدگی نامنظم
شروع ناگهانی یائسگی
خشکی بافت های واژن
ناباروری

در مردان، برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند به اسپرم آسیب برسانند یا تعداد اسپرم را کاهش دهند. مانند زنان، مردان نیز ممکن است در اثر شیمی درمانی دچار ناباروری موقت یا دائمی شوند.

پزشکان توصیه می کنند در طول درمان شیمی درمانی باردار نشوید. داروهای شیمی درمانی می توانند به اسپرم آسیب برسانند و همچنین در صورت مصرف در دوران بارداری می توانند به جنین آسیب برسانند و احتمالا منجر به نقایص مادرزادی می شوند.

اگر با تشخیص سرطان از قبل باردار هستید، هنوز گزینه هایی دارید. شما و پزشک تان در مورد بهترین مراحل بعدی صحبت خواهید کرد. درمان ممکن است شامل جراحی به جای شیمی درمانی یا زمان متفاوت درمان باشد.

در حالی که علائمی مانند خستگی و اضطراب ممکن است با میل جنسی در مردان و زنان تداخل داشته باشد، بسیاری از افرادی که تحت شیمی درمانی هستند هنوز هم می توانند زندگی جنسی فعال داشته باشند.

6. سیستم دفعی بدن (کلیه و مثانه)

کلیه ها برای دفع داروهای شیمی درمانی هنگام حرکت در بدن شما کار می کنند. در این فرآیند برخی از سلول های کلیه و مثانه می توانند تحریک شده یا آسیب ببینند.

علائم آسیب کلیه عبارتند از :

کاهش ادرار
تورم دست ها یا پاها
خستگی
سردرد
فشار خون بالا
حالت تهوع

برخی از داروهای شیمی درمانی ممکن است باعث شوند ادرار برای چند روز قرمز یا نارنجی شود. همچنین ممکن است دچار تحریک مثانه شوید که باعث احساس سوزش هنگام ادرار و افزایش تکرر ادرار می شود.

پزشک شما احتمالا به شما توصیه می کند که مایعات زیادی بنوشید تا به عملکرد صحیح سیستم دفعی شما کمک کند.

7. سیستم اسکلتی بدن

از دست دادن توده استخوانی با افزایش سن معمول است اما برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند این کاهش را افزایش دهند. در زنان شیمی درمانی ممکن است به تخمدان ها آسیب برساند، بنابراین آن ها تولید استروژن را متوقف می کنند. سطوح پایین استروژن منجر به تحلیل رفتن استخوان می شود.

به گفته موسسه ملی بهداشت، زنانی که برای سرطان سینه تحت درمان قرار می گیرند در معرض افزایش خطر پوکی استخوان و شکستگی استخوان هستند. رایج ترین نواحی بدن که دچار شکستگی می شوند عبارتند از :

ستون فقرات
باسن
مچ دست

شما می توانید با رعایت موارد زیر به قوی نگه داشتن استخوان های خود کمک کنید :

داشتن یک رژیم غذایی متعادل
دریافت کلسیم و ویتامین D کافی
ورزش منظم
ترک سیگار

همچنین داروها و درمان های جایگزین برای کمک به پیشگیری یا کاهش ابتلا به پوکی استخوان وجود دارد.

8. سلامت روان

زندگی با سرطان و مقابله با شیمی درمانی می تواند بر سلامت روان شما تاثیر بگذارد. مشکلاتی روانی که در طول شیمی درمانی تجربه می کنید عبارتند از :

ترس
استرس
انکار
عصبانیت
امید
افسردگی
اضطراب

صحبت با دوستان و خانواده ممکن است به شما در پردازش احساسات تان کمک کند. تیم مراقبت های بهداشتی شما همچنین ممکن است بتواند یک گروه پشتیبانی سرطان محلی را پیشنهاد کند که در آن شما بتوانید با دیگرانی که تحت درمان سرطان هستند صحبت کنید.

اگر احساس افسردگی ادامه داشت، به دنبال مشاوره حرفه ای باشید یا با روانپزشک صحبت کنید. در حالی که عوارض عاطفی رایج هستند، راه هایی برای کاهش آن ها و افزایش کیفیت زندگی شما وجود دارد.

9. عوارض جانبی نادر شیمی درمانی

شیمی درمانی ممکن است در موارد نادر عوارض جانبی دیگری ایجاد کند که عبارتند از :

پانکراتیت
انتروکولیت نوتروپنیک (التهاب روده که اغلب در افراد مبتلا به نوتروپنی رخ می دهد)
همولیز (آسیب به گلبول های قرمز)
آبریزش چشم یا اپی فورا
جوش های آکنه ای (شرایط پوستی شبیه آکنه)

برخی از این عوارض جانبی غیر معمول ممکن است جزئی باشند، در حالی که برخی دیگر می توانند تهدید کننده زندگی باشند.

عوارض و مضرات شیمی درمانی

برخی از عوارض جانبی شیمی درمانی می تواند شما را در معرض خطر عوارض جدی قرار دهد. برای مثال در صورت ابتلا به عفونت، نوتروپنی (تعداد کم گلبول های سفید خون) ممکن است تهدید کننده زندگی باشد.

شیمی درمانی همچنین ممکن است عوارض طولانی مدت داشته باشد، مانند :

آسیب قلبی
آسیب ریه
مشکلات کلیوی
آسیب عصبی
ناباروری

برخی از داروهای شیمی درمانی نیز ممکن است خطر ابتلا به سرطان دوم را افزایش دهند.

اگر دوزهای بالاتر شیمی درمانی را در مدت طولانی تری دریافت کنید، احتمال این اتفاق بیشتر است.

چگونه برای شیمی درمانی آماده شوید؟

عوارض جانبی برای هر فرد متفاوت است، بنابراین پیش بینی اینکه شیمی درمانی چگونه بر شما تاثیر می گذارد دشوار است. با این حال می توانید از پزشک خود بپرسید :