کبد چرب (به انگلیسی: Fatty liver) نوعی عارضه کبدی ناشی از تجمع بیش از حد چربی در کبد می باشد که باعث اختلال در عملکرد کبد شده و در صورت عدم درمان به مشکلات جدی سلامتی از جمله فیبروز و سیروز کبدی منجر می شود.
این بیماری به دو نوع اصلی دسته بندی شده است که اگرچه در مراحل اولیه علائم چندانی ایجاد نمی کنند اما به مرور زمان و شدت یافتن عوارض یا بروز بافت اسکار می توانند علائم آزار دهنده ای به دنبال داشته باشند.
در ادامه قصد داریم درباره کبد چرب و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
کبد چرب چیست؟
کبد چرب که به نام استئاتوز کبدی نیز شناخته شده به دلیل تجمع چربی در کبد رخ می دهد. حضور مقادیر کم چربی در کبد طبیعی است اما تجمع بیش از حد آن (بیش از 5 درصد چربی) می تواند برای کبد مشکل ساز شده و سلامتی این اندام را به خطر بیندازد.
کبد دومین اندام بزرگ بدن است که به پردازش مواد غذایی و نوشیدنی ها کمک کرده و مواد مضر موجود در خون را تصفیه می کند. تجمع چربی در این اندام می تواند به التهاب منجر شده، به کبد آسیب برساند و باعث بروز بافت اسکار شود که در موارد شدیدتر ممکن است به نارسایی کبدی بینجامد.
این بیماری با توجه به اعتیاد یا عدم اعتیاد به الکل به دو زیر گروه اصلی دسته بندی می شود که در ادامه به بررسی آن ها خواهیم پرداخت.
علائم کبد چرب
کبد چرب در بسیاری از موارد علائم قابل توجهی ایجاد نمی کند اما ممکن است با احساس خستگی، ناراحتی یا درد در سمت راست و بالای شکم همراه باشد.
برخی افراد مبتلا به کبد چرب دچار عوارضی همچون اسکار کبدی می شوند. این عارضه که به نام فیبروز نیز شناخته شده در موارد شدیدتر به سیروز کبدی تبدیل می شود که یک بیماری بالقوه خطرناک می باشد.
برخی علائم سیروز کبدی عبارتند از :
- کاهش اشتها
- کاهش وزن
- ضعف
- خستگی
- خون دماغ شدن
- خارش پوست
- زردی پوست و چشم
- خوشه های شبه تار عنکبوت عروق خونی زیر پوست
- درد شکم
- ورم شکم
- ورم پاها
- بزرگ شدن بافت پستان در مردان
- گیجی
علت کبد چرب
کبد چرب زمانی ایجاد می شود که بدن چربی بیش از حد تولید کرده یا به اندازه کافی چربی متابولیزه نکند. در این صورت چربی های اضافی در سلول های کبدی ذخیره شده و باعث بروز عارضه کبد چرب می شوند.
عوامل مختلف می توانند زمینه ساز تجمع بیش از حد چربی در کبد باشند. به عنوان مثال نوشیدن بیش از حد الکل ممکن است باعث کبد چرب الکلی شود که اولین مرحله بیماری کبدی مربوط به الکل می باشد، با این حال در افرادی که الکل نمی نوشند علت بیماری کبد چرب کمتر شناخته شده است.
یک یا چند عامل زیر ممکن است در بروز کبد چرب نقش داشته باشند، از جمله :
- چاقی
- قند خون بالا
- مقاومت به انسولین
- مقادیر بالای چربی به خصوص تری گلیسیرید در خون
برخی علل کمتر شایع کبد چرب عبارتند :
- بارداری
- کاهش وزن سریع
- برخی انواع عفونت ها مانند هپاتیت C
- عوارض جانبی برخی داروها مانند متوترکسات، تاموکسیفن، آمیودارون، والپروئیک اسید
- قرار گرفتن در معرض سموم خاص
برخی ژن ها نیز ممکن است خطر ابتلا به کبد چرب را افزایش دهند.
تشخیص کبد چرب
پزشک برای تشخیص کبد چرب ابتدا شرح حال پزشکی بیمار را دریافت کرده و پس از معاینه فیزیکی، یک یا چند آزمایش تجویز می کند.
سابقه پزشکی
اگر پزشک به کبد چرب مشکوک باشد احتمالا از بیمار سوالاتی درباره موارد زیر خواهد پرسید :
- سابقه پزشکی خانوادگی، از جمله هر گونه سابقه خانوادگی بیماری های کبدی
- مصرف الکل و سایر عادات در سبک زندگی
- ابتلا به هر گونه بیماری خاص
- داروهای مصرفی
- تغییرات اخیر در سلامتی
توجه : در صورتی که به تازگی علائمی همچون خستگی، کاهش اشتها یا علائم غیر قابل توضیح دیگری تجربه کرده اید حتما به پزشک اطلاع دهید.
معاینه فیزیکی
پزشک برای بررسی التهاب کبد ممکن است شکم بیمار را لمس کرده یا فشار دهد. اگر کبد بزرگ شده باشد احتمالا متوجه آن خواهد شد اما گاهی کبد بدون تغییر اندازه ملتهب می شود و پزشک نمی تواند با معاینه فیزیکی به التهاب آن پی ببرد.
آزمایش های خون
در بسیاری از موارد بیماری کبد چرب از طریق آزمایش خون و بررسی آنزیم های کبدی تشخیص داده می شود.
به عنوان مثال پزشک ممکن است آزمایش آلانین آمینوترانسفراز (ALT) و آسپارتات آمینوترانسفراز (AST) برای بررسی آنزیم های کبدی تجویز کند. افزایش آنزیم های کبدی نشانه التهاب کبد است و بیماری کبد چرب یکی از دلایل احتمالی این مسئله می باشد اما تنها علت ممکن نیست.
در صورت مثبت بودن آزمایش آنزیم های کبدی، پزشک احتمالا آزمایش های دیگری نیز برای تشخیص علت التهاب انجام خواهد داد.
تصویر برداری
پزشک ممکن است از یک یا چند آزمایش تصویر برداری زیر برای بررسی چربی اضافی یا سایر مشکلات کبدی استفاده کند :
- سونوگرافی
- سی تی اسکن
- ام آر آی
همچنین ممکن است آزمایشی به نام الاستوگرافی گذرا با کنترل ارتعاش انجام شود. در این آزمایش میزان سفتی کبد با کمک امواج صوتی فرکانس پایین مشخص می شود که به بررسی بافت اسکار کمک می کند.
نمونه برداری
این روش بهترین راه برای تعیین شدت بیماری کبدی می باشد که طی آن پزشک یک سوزن وارد کبد کرده و نمونه ای از بافت آن را جدا می کند. برای کاهش درد حین نمونه برداری از بی حسی موضعی استفاده می شود.
درمان کبد چرب
در حال حاضر داروی خاصی برای درمان کبد چرب تایید نشده و در بسیاری از موارد تغییرات در سبک زندگی می تواند به معکوس کردن بیماری کبد چرب کمک کند. به عنوان مثال پزشک ممکن است به بیمار توصیه کند :
- از نوشیدن الکل اجتناب کند
- در صورت نیاز برای کاهش وزن اقدام کند
- تغییراتی در تغذیه خود داشته باشد
پزشک با مشاهده عوارض کبد چرب احتمالا از درمان های دیگر نیز استفاده خواهد کرد. به عنوان مثال برای درمان سیروز کبدی مواردی همچون تغییر سبک زندگی، دارو درمانی و عمل جراحی مورد توجه قرار می گیرد. سیروز کبدی ممکن است به نارسایی کبدی منجر شود که در این صورت ممکن است پیوند کبد نیاز باشد.
درمان های خانگی
تغییر در سبک زندگی در خط مقدم درمان بیماری کبد چرب قرار دارد. بسته به شرایط فعلی و عادات سبک زندگی ممکن است موارد زیر کمک کننده باشد :
- کاهش وزن
- کاهش مصرف الکل
- استفاده از رژیم غذایی سرشار از مواد مغذی با مقادیر کمتر کالری، چربی های اشباع و چربی های ترانس
- ورزش منظم در بیشتر روزهای هفته (هر بار حداقل 30 دقیقه)
برخی شواهد نشان می دهد مصرف مکمل های ویتامین E ممکن است به جلوگیری یا درمان آسیب کبدی ناشی از بیماری کبد چرب کمک کند، با این حال تحقیقات در این زمینه کافی نیست، به علاوه مصرف بیش از حد ویتامین E می تواند عوارضی به دنبال داشته باشد.
توصیه می شود همواره قبل از مصرف مکمل های جدید یا داروهای گیاهی و خانگی حتما با پزشک مشورت کنید. برخی مکمل ها یا درمان های طبیعی ممکن است کبد را تحت فشار قرار داده یا با داروهای مصرفی تداخل داشته باشند.
پزشک ممکن است توصیه هایی درباره تغذیه بیماران مبتلا به کبد چرب و کاهش خطر عوارض احتمالی داشته باشد، به عنوان مثال :
- استفاده از رژیم غذایی سرشار از مواد غذایی گیاهی از جمله میوه ها، سبزیجات، حبوبات و غلات کامل
- کاهش مصرف چربی های اشباع شده در گوشت قرمز و بسیاری از محصولات حیوانی دیگر
- اجتناب از مصرف چربی های ترانس که در بسیاری از میان وعده های فراوری شده وجود دارد
- اجتناب از نوشیدن الکل
انواع کبد چرب
به طور کلی دو نوع بیماری کبد چرب وجود دارد که عبارتند از :
- کبد چرب غیر الکلی (NAFLD)
- کبد چرب الکلی (NASH)
بیماری کبد چرب غیر الکلی شامل موارد زیر است :
- کبد چربی غیر الکلی ساده
- استئو هپاتیت غیر الکلی
- کبد چرب حاد بارداری
کبد چرب الکلی شامل موارد زیر است :
- کبد چرب الکلی ساده
- استئو هپاتیت الکلی
کبد چرب غیر الکلی
این عارضه زمانی رخ می دهد که در کبد افرادی که الکل نمی نوشند یا مصرف الکل آن ها بسیار کم است چربی بیش از حد تجمع پیدا کند.
اگر فرد مبتلا به جز تجمع چربی، هیچ التهاب یا عارضه دیگری نداشته باشد به کبد چرب غیر الکلی ساده مبتلا شده است.
در صورتی که تجمع چربی های اضافه در کبد چرب غیر الکلی با التهاب کبد همراه باشد نوع آن استئو هپاتیت غیر الکلی خواهد بود که در صورت عدم درمان می تواند به اسکار کبد و در موارد شدید به سیروز و نارسایی کبدی منجر شود.
کبد چرب بارداری از عوارض نادر اما جدی بارداری است که علت آن مشخص نیست. این عارضه معمولا در سه ماهه سوم بارداری ظاهر می شود و در صورت عدم درمان می تواند خطرات جدی برای مادر و نوزاد به دنبال داشته باشد. گاهی ممکن است نیاز به زایمان زودرس باشد و مادر چند روز بعد از زایمان تحت مراقبت های ویژه قرار بگیرد.
کبد چرب بارداری معمولا طی چند هفته بعد از زایمان برطرف می شود.
کبد چرب الکلی
نوشیدن زیاد الکل به کبد آسیب می رساند و زمانی که این اندام آسیب ببیند نمی تواند چربی را به درستی تجزیه کرده که نتیجه آن تجمع چربی و ابتلا به کبد چرب الکلی می باشد.
بیماری کبد چرب الکلی اولین مرحله از بیماری کبدی مرتبط با الکل است. اگر بیمار همراه با تجمع چربی هیچ التهاب یا عارضه دیگری نداشته باشد این بیماری به عنوان کبد چرب الکلی ساده تشخیص داده می شود اما اگر تجمع چربی به همراه التهاب در کبد باشد نوعی دیگری به نام استئو هپاتیت الکلی رخ داده است.
عدم درمان درست استئو هپاتیت می تواند بافت اسکار در کبد ایجاد کند که در موارد شدیدتر سیروز کبدی نامیده شده و ممکن است به نارسایی کبدی تبدیل شود.
مهم ترین نکته درباره درمان کبد چرب الکلی اجتناب از نوشیدن الکل است. ترک الکل ممکن است نیاز به مشاوره ترک اعتیاد داشته باشد.
عوامل خطر زای کبد چرب
همان طور که قبلا اشاره کردیم یکی از مهم ترین عوامل خطر زای کبد چرب، نوشیدن بیش از حد الکل می باشد. سایر عوامل خطر زا عبارتند از :
- چاقی
- مقاومت به انسولین
- دیابت نوع 2
- سندرم تخمدان پلی کیستیک
- بارداری
- سابقه عفونت های خاص مانند هپاتیت C
- مصرف داروهای خاص مانند متوترکسات، تاموکسیفن، آمیودارون و والپروئیک اسید
- سطح کلسترول بالا
- سطح تری گلیسیرید بالا
- سطح قند خون بالا
- سندرم متابولیک
به علاوه اگر سابقه خانوادگی بیماری کبد چرب دارید احتمال ابتلا به این عارضه افزایش خواهد یافت.
مراحل کبد چرب
کبد چرب می تواند طی چهار مرحله پیشرفت کند :
- کبد چرب ساده : تجمع چربی اضافی در کبد
- استئو هپاتیت : علاوه بر چربی اضافی التهاب نیز در کبد وجود دارد
- فیبروز : التهاب در کبد باعث ایجاد بافت اسکار می شود
- سیروز : بافت اسکار کبد به طور گسترده پیشرفت می کند
سیروز یک بیماری بالقوه تهدید کننده زندگی است که می تواند باعث نارسایی کبد می شود و از آن جا که عوارض آن ممکن است غیر قابل بازگشت باشد بسیار مهم است که در مراحل اولیه از پیشرفت آن جلوگیری شود.
توصیه می شود برای جلوگیری از پیشرفت کبد چرب و عوارض آن از برنامه درمانی پیشنهاد شده توسط پزشک پیروی کنید.
پیشگیری از کبد چرب
برای جلوگیری از کبد چرب و عوارض احتمالی آن پیروی از یک سبک زندگی سالم و توجه به توصیه های زیر ضروری است :
- از مصرف الکل اجتناب کنید
- وزن سالم داشته باشید
- از رژیم غذایی سرشار از مواد مغذی و فاقد چربی های اشباع، چربی های ترانس و کربوهیدرات های فراوری شده استفاده کنید
- سطح قند خون، تری گلیسیرید و کلسترول خود را کنترل کنید
- اگر به دیابت مبتلا هستید طبق برنامه درمانی توصیه شده پزشک عمل کنید
- در بیشتر روزهای هفته حداقل 30 دقیقه ورزش داشته باشید
توجه به موارد ذکر شده می تواند به بهبود سلامت کلی شما کمک کند.
منبع: healthline
