تومورهای خوش خیم (به انگلیسی: Benign tumors) به انواع تومورهای غیر سرطانی گفته می شود که ممکن است در هر نقطه ای از بدن ایجاد شوند.
این گونه تومورها رشد آهسته ای داشته و بر خلاف تومورهای سرطانی به سایر اندام های بدن سرایت نمی کنند، به همین دلیل شیوه برخورد با آن ها با تومورهای سرطانی تفاوت دارد.
در ادامه قصد داریم درباره تومور خوش خیم و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
تومور خوش خیم چیست؟
تومورهای خوش خیم زائده هایی هستند که بر خلاف تومورهای سرطانی به آرامی رشد می کنند، مرزهای مشخصی دارند و به سایر قسمت های بدن گسترش پیدا نمی کنند.
بسیاری از افراد زمانی که متوجه یک توده در بخشی از بدن خود می شوند و می توانند آن را از روی پوست خود حس کنند بلافاصله نگران شده و گمان می کنند این برجستگی یک تومور سرطانی است.
به عنوان مثال خانم هایی که هنگام بررسی سینه های خود توده ای احساس می کنند دچار استرس شده و غصه می خورند اما خوشبختانه اکثر ضایعات و توده هایی که در سینه رشد می کنند خوش خیم هستند. در واقع باید گفت بسیاری از توده هایی که در سراسر بدن ایجاد می شوند از نوع خوش خیم می باشند.
توده خوش خیم بسیار شایع است و بیش از 90 درصد تغییرات بافت سینه از این نوع می باشند. تومورهای خوش خیم استخوان نیز همین طور هستند و بسیار بیشتر از تومورهای بد خیم رخ می دهند.
مقایسه تومور خوش خیم و بد خیم
تومورهای خوش خیم و بد خیم خصوصیات متمایزی دارند که تشخیص آن ها را برای پزشکان آسان تر می کند.
به طور کلی تومورهای خوش خیم اغلب :
- به آرامی رشد می کنند
- دارای مرزهای صاف و متمایز هستند
- به سمت بافت یا اندام های اطراف ناحیه رشد نمی کنند
- به سایر قسمت های بدن حمله نمی کنند
تومورهای بد خیم یا سرطانی اغلب :
- به سرعت رشد می کنند
- دارای مرزهای نا منظم هستند
- می توانند به بافت یا اندام های اطراف رشد کنند
- می توانند به سایر اندام های بدن گسترش پیدا کنند
علت تومورهای خوش خیم
علت دقیق تومور خوش خیم معمولا مشخص نیست و این تومورها با رشد و تکثیر بیش از حد و سریع سلول های بدن ایجاد می شوند.
همان طور که می دانید بدن در حالت طبیعی قادر است این رشد و تقسیم سلولی را متعادل سازد و زمانی که سلول های قدیمی یا آسیب دیده می میرند، سلول های جدید و سالم به طور خودکار جایگزین آن ها می شوند.
اما گاهی به دلایل نامعلوم، سلول های مرده باقی مانده و تجمع آن ها ضایعه ای ایجاد می کند که به آن تومور می گویند.
سلول های سرطانی نیز به همین شکل ایجاد می شوند اما این سلول ها بر خلاف انواع خوش خیم می توانند به بافت مجاور حمله کرده و به سایر قسمت های بدن گسترش یابند.
اگرچه علت دقیق تشکیل تومور خوش خیم مشخص نیست اما به نظر می رسد عوامل زیر در بروز آن نقش داشته باشند :
- عوامل محیطی مانند سموم، تشعشعات یا مواد شیمیایی
- التهاب یا عفونت
- رژیم غذایی
- تروما یا آسیب موضعی
- استرس
- ژنتیک
لازم به ذکر است همه افراد از جمله کودکان ممکن است به تومور خوش خیم مبتلا شوند، اگرچه بزرگسالان با افزایش سن بیشتر در معرض ابتلا قرار دارند.
انواع تومورهای خوش خیم
انواع زیادی تومور خوش خیم وجود دارد که می توانند در بخش های مختلف بدن ایجاد شوند. این تومورها بر اساس محل رشد خود نام گذاری و طبقه بندی می شوند. به عنوان مثال لیپوم ها در سلول های چربی و میوم ها در ماهیچه ها رشد می کنند.
برخی انواع تومورهای خوش خیم عبارتند از :
1. آدنوم
آدنوم ها در بافت اپیتلیال ایجاد می شوند. اپیتلیال لایه نازکی از بافت است که غدد، اندام ها و سایر ساختارهای داخلی را می پوشاند. به عنوان مثال پولیپ هایی که در روده بزرگ یا ضایعاتی که روی کبد ایجاد می شوند از این نوع هستند.
آدنوم ها می توانند روی غدد فوق کلیوی، هیپوفیز یا تیروئید نیز رشد کرده و حتی گاهی بد خیم شوند. به عنوان مثال گفته شده در روده بزرگ از هر 10 آدنوم یک مورد سرطانی می شود.
2. لیپوم
لیپوم ها در سلول های چربی رشد می کنند و شایع ترین نوع تومور خوش خیم محسوب می شوند.
گفته شده از هر هزار نفر یک نفر در طول زندگی خود ممکن است دچار لیپوم شود که اغلب در نواحی پشت، شانه ها، بازوها یا گردن رخ داده، معمولا نرم و گرد هستند و می توان آن ها را زیر پوست کمی حرکت داد.
لیپوم ها ممکن است نیاز به درمان نداشته باشند مگر این که دردناک شده یا با سرعت زیادی رشد کنند. همچنین به ندرت سرطانی می شوند. این نوع تومور ممکن است در هر سن و سالی ایجاد شود اما در افراد 40 تا 60 سال شایع تر می باشد.
3. میوم
میوم ها از ماهیچه ها شروع به رشد کرده یا در دیواره رگ های خونی ایجاد می شوند. علاوه بر این ممکن است در ماهیچه های صاف از جمله در اندام هایی مانند رحم، معده یا دستگاه گوارش رخ دهند. به میوم ایجاد شده در رحم، فیبروم رحم گفته می شود.
4. فیبروم
فیبروم ها تومورهایی هستند که ممکن است در بافت فیبری یا بافت همبند موجود در اندام ها، تاندون ها یا رباط رشد کنند اما در رحم شایع تر می باشند که به آن فیبروم رحم نیز گفته می شود.
فیبروم رحم با علائمی مانند خونریزی شدید واژن، درد لگن یا کمر و فشار روی شکم همراه است و به ندرت سرطانی می شود اما گاهی برای درمان علائم آن نیاز به عمل جراحی می باشد.
5. خال
خال یا مول توده غیر سرطانی شایع روی پوست می باشد که از رنگ های قهوه ای تا صورتی و سیاه متغیر می باشد.
برخی انواع خال ها مانند خال های دی پلاستیک بیشتر از سایرین ممکن است به سرطان پوست تبدیل شوند. به همین دلیل برای تشخیص تغییرات سرطانی نیاز به بررسی منظم پوست می باشد.
انواع دیگر زائده های پوستی مانند برچسب های پوستی، نئوپلاسم های خوش خیم پوست محسوب می شوند که مانند خال ها باید به عنوان نشانه احتمالی سرطان تحت نظر باشند.
6. همانژیوم
همانژیوم ها تومورهای خوش خیم هستند که از رگ های خونی شروع می شوند. این تجمع سلول های عروق خونی می تواند در ناحیه پوست یا اندام های داخلی مانند کبد یا روده بزرگ رخ دهد و ممکن است به شکل یک علامت قرمز یا آبی روی پوست ایجاد شود که اغلب روی سر، گردن یا تنه می باشد و معمولا خود به خود از بین می رود.
برخی افراد همانژیوم ها را با خال مادرزادی اشتباه می گیرند. این تومور اگر نزدیک چشم یا گوش باشد می تواند بینایی یا شنوایی را مختل کند. همچنین ممکن است خونریزی کرده یا باعث زخم شود.
همانژیوم در برخی موارد به درمان دارویی یا لیز درمانی نیاز دارد و حتی ممکن است عمل جراحی توصیه شود.
7. مننژیوم
مننژیوم ها تومورهای خوش خیمی هستند که در مننژها یا غشایی که مغز و نخاع را احاطه کرده ایجاد می شوند. این تومورها ممکن است هیچ علامتی ایجاد نکنند اما اگر بزرگ شوند یا به مغز یا ستون فقرات فشار بیاورند می توانند با علائمی همچون سردرد، تشنج، ضعف در یک طرف بدن و مشکلات بینایی همراه باشند.
مننژیوم به ندرت می تواند سرطانی شود. تحقیقات نشان داده 1 تا 3 درصد مننژیوم ها به تومورهای بد خیم مغزی تبدیل می شوند.
8. نوروما
نوروما یکی دیگر از تومورهای خوش خیم مغزی است که داخل اعصاب رشد می کند. این تومور می تواند تقریبا در هر نقطه از بدن ایجاد شود.
لازم به ذکر است تومور شوانوم روی غلاف های عصبی در سیستم عصبی محیطی و نورو فیبروم ها روی بافت عصبی ایجاد می شوند و می توانند در پوست، زیر آن یا حتی بخش های عمیق تر بدن مانند مثانه رشد کنند.
9. استئوما
استئوما که به نام اگزوستوز نیز شناخته می شود نوعی زائده غیر طبیعی اما خوش خیم از استخوان جدید روی استخوان اصلی می باشد که می تواند در هر یک از استخوان های بدن رخ دهد.
زمانی که ضایعه استخوانی با غضروف پوشانده شود به آن استئو کندروما گفته می شود.
این تومور ممکن است بدون درد بوده و نیاز به درمان نداشته باشد اما در برخی موارد با درد همراه است و ممکن است حتی به عمل جراحی نیاز داشته باشد. همچنین نمی تواند به سرطان تبدیل شود.
علائم تومورهای خوش خیم
تومورها (چه سرطانی یا خوش خیم) ممکن است علائم خاصی ایجاد نکنند. همچنین بسته به محل تومور، علائم متعدد می تواند روی عملکرد اندام های مهم یا حواس تاثیر بگذارد.
برخی علائم احتمالی تومور بسته به محل آن ممکن است به صورت زیر باشد :
- لرز
- ناراحتی یا درد
- خستگی
- تب
- از دست دادن اشتها
- عرق شبانه
- کاهش وزن
تومورهای خوش خیم گاهی آن قدر بزرگ می شوند که به خصوص در نواحی نزدیک به پوست به راحتی احساس می شوند و برخی دیگر کوچک مانده و ناراحتی یا درد ایجاد نمی کنند. در صورت بروز ناراحتی ممکن است پزشک تومور را از بدن بیمار خارج کند.
به عنوان مثال لیپوم ها ممکن است به اندازه ای بزرگ شوند که قابل تشخیص باشند اما معمولا نرم، متحرک و بدون درد هستند و نیازی به خارج کردن آن ها نیست.
تومورهای خوش خیم روی پوست (مانند خال ها یا همانژیوم) نیز ممکن است گاهی تغییر رنگ واضحی دهند و این گونه تغییرات واضح باید توسط پزشک بررسی شوند.
سایر تومورهای خوش خیم ممکن است بر اساس محل رشد آن ها علائم خاصی ایجاد کنند، از جمله :
تومور خوش خیم مغز
در تومور مغزی خوش خیم ممکن است موارد زیر تجربه شود :
- سردرد
- مشکل بینایی
- حافظه فازی
- تشنج
این علائم به دلیل فشار ناشی از مننژیوم یا سایر تومورها روی مغز یا ستون فقرات ایجاد شده و ممکن است روی زندگی روزمره فرد تاثیر بگذارند و نیاز به درمان داشته باشند.
تومور خوش خیم سینه
تغییرات بافت سینه در اکثر موارد خوش خیم است اما همین تومورها ممکن است به اندازه ای رشد کنند که با لمس کردن تشخیص داده شوند.
برخی علائم تومور غیر سرطانی سینه عبارتند از :
- برجستگی روی پوست یا زیر پوست
- اندازه بزرگ تا حدی که در نواحی نزدیک پوست احساس شود
- نرم یا سفت به نظر رسیدن هنگام لمس
- حرکت تومور هنگام فشار دادن
تومور خوش خیم استخوان
تومورهای استخوانی مانند استئوما یا استئو کندروم معمولا بدون درد هستند اما اگر بزرگ بوده یا نزدیک مفاصل ایجاد شوند می توانند علائمی ایجاد کنند، از جمله :
- درد به خصوص در مفاصل یا عضلات
- فشار روی استخوان ها یا اعصاب
- اختلال در حرکت دادن اندام ها
- کوتاه بودن یک اندام نسبت به دیگری
تشخیص تومورهای خوش خیم
پزشک از تکنیک های مختلف برای تشخیص تومورهای خوش خیم استفاده می کند. مهم ترین نکته در تشخیص این وضعیت، تعیین خوش خیم یا بد خیم بودن تومور است که تنها با آزمایش می توان درباره آن نظر قطعی داد.
پزشک برای تشخیص ابتدا یک معاینه فیزیکی انجام داده و سابقه پزشکی و علائم بیمار را بررسی می کند. بسیاری از تومورهای خوش خیم داخلی نیز با آزمایش های تصویر برداری زیر شناسایی می شوند :
- سی تی اسکن
- ام آر آی
- ماموگرافی
- سونوگرافی
- اشعه ایکس
تومورهای خوش خیم اغلب دارای محدوده مشخصی از کیسه محافظ هستند که به پزشک کمک می کند آن ها را تشخیص دهد. علاوه بر این ممکن است از آزمایش خون برای بررسی وجود فاکتورهای سرطانی استفاده شود.
در موارد دیگر پزشکان برای تعیین خوش خیم یا بد خیم بودن تومور نمونه برداری انجام می دهند که بسته به محل تومور، کم و بیش تهاجمی خواهد بود.
به عنوان مثال نمونه برداری از تومورهای پوستی ساده است و تنها به بی حسی موضعی نیاز دارد، در حالی که پولیپ های روده بزرگ به کولونوسکوپی نیاز دارند و برای نمونه برداری از تومور معده ممکن است از آندوسکوپی استفاده شود.
درمان تومورهای خوش خیم
همه تومورهای خوش خیم نیاز به درمان ندارند.
در بسیاری از موارد لازم است تومور خوش خیم تحت نظارت پزشک باشد. به عنوان مثال خال های غیر سرطانی یا پولیپ های روده بزرگ می توانند در آینده به سرطان تبدیل شوند اما ممکن است هرگز به اقدامات پزشکی نیاز پیدا نکنند.
برخی تومورهای خوش خیم داخلی نیز ممکن است مشکلات دیگری ایجاد کنند. به عنوان مثال فیبروم رحم می تواند باعث درد لگن و خونریزی غیر طبیعی شود و برخی تومورهای داخلی ممکن است به رگ های خونی فشار وارد کرده یا با فشردن عصب باعث بروز درد شوند.
در صورتی که پزشک تشخیص دهد وضعیت تومور به درمان نیاز دارد، انتخاب درمان مناسب به محل تومور بستگی دارد.
به عنوان مثال اگر تومور روی صورت یا گردن باشد ممکن است به دلایل زیبایی برداشته شود. به علاوه تومورهایی که روی اندام ها، اعصاب یا رگ های خونی تاثیر می گذارند معمولا برای جلوگیری از مشکلات بیشتر طی عمل جراحی برداشته می شوند.
1. انتظار و نظارت
در مواردی که تومور کوچک بوده و هیچ علامتی ایجاد نکند ممکن است پزشک منتظر مانده و وضعیت تومور را زیر نظر داشته باشد زیرا در این شرایط گاهی هر گونه اقدام درمانی خطرناک تر از عدم اقدام می باشد.
برخی تومورها نیز هرگز به درمان نیاز پیدا نمی کنند.
2. دارو درمانی
استفاده از ژل ها یا پمادهای دارویی ممکن است به کوچک شدن برخی تومورها مانند همانژیوم کمک کند.
برای کوچک شدن برخی تومورهایی که باعث علائمی مانند درد یا فشار شده اند نیز احتمالا از استروئیدها استفاده می شود.
3. عمل جراحی
عمل جراحی تومور اغلب با استفاده از تکنیک های آندوسکوپی انجام می شود. به عبارت دیگر، ابزارهای مورد نیاز برای جراحی در دستگاه های لوله مانند قرار گرفته و وارد بدن می شوند.
در این روش نیاز به برش های کوچک در ناحیه می باشد و مدتی طول می کشد تا بیمار بهبود پیدا کند اما روش هایی مانند آندوسکوپی فوقانی و کولونوسکوپی تقریبا هیچ وقت به دوره نقاهت نیاز ندارند.
دوره نقاهت نمونه برداری از تومور پوست نیز حدود چند هفته می باشد و نیاز به اقداماتی همچون تعویض بانداژ و پوشاندن ناحیه دارد.
4. پرتو درمانی
در مواردی که تومور با عمل جراحی قابل برداشتن نباشد، احتمالا برای کاهش اندازه یا جلوگیری از بزرگ تر شدن آن از پرتو درمانی استفاده خواهد شد.
با توجه به آن چه گفته شد به طور کلی هر چه تکنیک مورد استفاده برای درمان تومور تهاجمی تر باشد، دوره درمان آن طولانی تر خواهد بود. به عنوان مثال دوره نقاهت برداشتن تومور خوش خیم مغز می تواند زمان بر باشد.
به علاوه حتی بعد از برداشتن تومور نیز ممکن است برای رفع مشکلات ناشی از آن نیاز به گفتار درمانی، کار درمانی یا فیزیوتراپی باشد.
اگرچه سبک زندگی سالم، ورزش و استفاده از یک رژیم غذایی متعادل می تواند از برخی بیماری ها از جمله برخی انواع سرطان ها جلوگیری کند اما درمان طبیعی یا جایگزین به تنهایی برای تومورهای خوش خیم کافی نیستند.
زندگی و مقابله با تومورهای خوش خیم
در صورتی که تومورهای خوش خیم علائمی ایجاد نکرده و عارضه ای به دنبال نداشته باشند معمولا به حال خود گذاشته شده و به جز مراقبت و نظارت، اقدام درمانی خاصی برای آن ها انجام نمی شود.
اگر تومور از بدن خارج نشود احتمالا لازم است فرد به صورت منظم برای معاینات روتین و آزمایش های تصویر برداری اقدام کند تا پزشک مطمئن شود تومور بزرگ تر نمی شود.
به طور کلی تا زمانی که تومور درد یا ناراحتی در فرد ایجاد نکرده و تغییر و رشدی نداشته باشد، فرد زندگی معمولی تجربه خواهد کرد.
چه زمانی به پزشک مراجعه شود؟
اگرچه بسیاری از تومورها از نوع خوش خیم هستند اما توصیه شده همه افراد در صورت شناسایی ضایعه یا علائم جدید در بدن خود که می تواند نشانه تومور باشد (از جمله ضایعات پوستی یا خال های غیر عادی) به پزشک مراجعه کنند.
همچنین در صورت مشاهده هر گونه تغییر در توموری که قبلا خوش خیم تشخیص داده شده (مانند رشد یا تغییر در علائم) مهم است به پزشک اطلاع داده شود.
همان طور که قبلا اشاره کردیم برخی انواع تومورهای خوش خیم می توانند در طول زمان سرطانی شوند و تشخیص زود هنگام، چشم انداز آن را تا حد زیادی بهبود می بخشد.
منبع: healthline
