شیمی درمانی یک درمان متداول برای سرطان است. بسته به نوع سرطان ترکیبات مختلفی از داروها ممکن است به عنوان بخشی از برنامه درمانی شیمی درمانی استفاده شوند.
به طور کلی داروهای شیمی درمانی با حمله به سلول ها یا جلوگیری از رشد و تقسیم سلول ها عمل می کنند. سلول های سرطانی تمایل به رشد و تقسیم سریع و غیرقابل کنترل دارند. بسیاری از داروهای شیمی درمانی برای هدف قرار دادن این نوع رشد سریع سلولی طراحی شده اند.
با این حال بدن از انواع مختلفی از سلول ها از جمله سلول های سالم که به طور طبیعی با سرعت رشد می کنند، تشکیل شده است. شیمی درمانی نمی تواند بین سلول های سرطانی و سلول های سالم تمایز قائل شود به همین دلیل است که شیمی درمانی به سلول های سالم و همچنین سلول های سرطانی آسیب می زند یا آن ها را می کشد.
بسیاری از عوارض جانبی شیمی درمانی ناشی از تاثیر این درمان بر سلول های سالم است.
دوزهای مختلف و انواع شیمی درمانی می تواند عوارض جانبی مختلفی ایجاد کند که ممکن است شامل موارد زیر باشد :
- کم خونی
- خستگی
- اسهال
- یبوست
- عفونت
- نوروپاتی محیطی (بی حسی، گزگز، درد)
- کبودی و خونریزی آسان
- تغییرات اشتها
- مشکلات دهان، زبان و گلو (زخم، مشکلات بلع)
- تغییرات پوست و ناخن (خشکی پوست، تغییر رنگ ناخن ها)
- مشکلات باروری
- تغییرات خلق و خوی
- مشکلات تمرکز
- سیستم ایمنی ضعیف
- ریزش مو
- مشکلات ادرار، مثانه و کلیه
- حالت تهوع
اگرچه شیمی درمانی پتانسیل ایجاد عوارض جانبی را دارد، اما همه ی افراد آن ها را دریافت نمی کنند و می توانند از نظر شدت متفاوت باشند.
در ادامه این مقاله با عوارض و مضرات شیمی درمانی برای سلامتی بدن آشنا می شوید. با سومیتا همراه باشید؛
بسیاری از انواع سلول ها تحت تاثیر شییم درمانی قرار می گیرند
از آنجایی که داروهای شیمی درمانی نمی توانند تفاوت بین سلول های سرطانی و سلول های سالم را تشخیص دهند، درمان می تواند بر بسیاری از سلول های سالم به ویژه سلول هایی که به سرعت تقسیم می شوند، تاثیر بگذارد.
سلول های سالمی که احتمالا توسط شیمی درمانی آسیب می بینند عبارتند از :
- سلول های خون ساز در مغز استخوان
- سلول های فولیکول مو
- سلول هایی که غشاهای مخاطی دهان، گلو و دستگاه گوارش را می سازند
برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند به سلول های قلب، کلیه، مثانه، ریه ها و سیستم عصبی آسیب برسانند.
آسیبی که شیمی درمانی به این سلول ها وارد می کند، می تواند منجر به عوارض جانبی خاصی شود.
پزشک شما ممکن است داروهایی را برای کمک به محافظت از سلول های سالم بدن در زمانی که تحت شیمی درمانی هستید توصیه کند. علاوه بر این درمان هایی وجود دارد که می تواند به کاهش عوارض جانبی شییم درمانی کمک کند.
عوارض و مضرات شیمی درمانی
1. کم خونی
گلبول های قرمز اکسیژن را از ریه ها به بدن شما می رسانند. هنگامی که شیمی درمانی به گلبول های قرمز آسیب می رساند و تعداد گلبول های قرمز را کاهش می دهد، کم خونی ناشی از شیمی درمانی ممکن است رخ دهد.
علائم اصلی کم خونی خستگی و ضعف هستند. با این حال کم خونی همچنین می تواند باعث علائم زیر هم شود :
- ضربان قلب نامنظم
- تنگی نفس
- سرگیجه
- دست ها یا پاهای سرد
- سردرد
اگر تحت شیمی درمانی هستید، تیم مراقبت از سرطان تعداد سلول های خونی شما را از نزدیک بررسی می کند. کم خونی را می توان با رژیم غذایی غنی از آهن، مکمل های آهن یا در برخی موارد تزریق خون درمان کرد.
2. ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن
گلبول های سفید یک بخش حیاتی سیستم ایمنی بدن هستند. هنگامی که شیمی درمانی به طور قابل توجهی تعداد گلبول های سفید خون را کاهش می دهد، وضعیتی به نام نوتروپنی رخ می دهد.
نوتروپنی مبارزه با ویروس ها، باکتری ها و سایر عوامل بیماری زا را برای سیستم ایمنی سخت تر می کند. این بدان معنی است که خطر ابتلا به عفونت در فرد افزایش می یابد.
علائم نوتروپنی عبارتند از :
- تب
- لرز
- زخم های دهان
- سرفه کردن
- مشکل در تنفس
- درد شکم
- درد رکتوم
برای افرادی که شیمی درمانی دریافت می کنند بسیار مهم است که اقدامات لازم را برای جلوگیری از بیمار شدن انجام دهند. شستن مرتب دست ها، اجتناب از مکان های شلوغ و دوری از افرادی که ممکن است بیمار باشند ممکن است خطر ابتلا به عفونت را کاهش دهد. دقت در تهیه و پخت غذا نیز می تواند خطر مسمومیت غذایی را کاهش دهد.
نوتروپنی را می توان با پروتئین هایی به نام فاکتورهای رشد میلوئیدی که تولید گلبول های سفید را تحریک می کنند، درمان کرد. ممکن است از آنتی بیوتیک ها نیز استفاده شود. علاوه بر این درمان سرطان ممکن است به طور موقت به تعویق بیفتد تا به بدن فرصت داده شود تا گلبول های سفید بیشتری بسازد.
3. مشکل در لخته شدن خون
شیمی درمانی ممکن است بر پلاکت ها تاثیر بگذارد، بخشی از خون که به لخته شدن و توقف خونریزی کمک می کند. تعداد کم پلاکت ها ترومبوسیتوپنی نامیده می شود. هنگامی که این اتفاق می افتد خون شما نمی تواند به درستی لخته شود و همین می تواند منجر به خونریزی بیش از حد شود.
علاوه بر این بیماران سرطانی به ویژه آن هایی که شیمی درمانی دریافت می کنند، در معرض خطر ابتلا به نوعی لخته خون به نام ترومبوز ورید عمقی (DVT) هستند.
تیم مراقبت از سرطان شمارش سلول های خونی شما را پیگیری می کند تا خطر ابتلا به ترومبوسیتوپنی و لخته شدن خون را ارزیابی کنید.
برخی از بیماران با تعداد پلاکت پایین ممکن است نیاز به درمان با تزریق پلاکت داشته باشند. به افرادی که در معرض خطر ابتلا به لخته شدن خون یا ترومبوز ورید عمقی هستند ممکن است مصرف داروهای رقیق کننده خون توصیه شود.
4. ریزش مو
سلول های فولیکول مو از جمله سلول هایی هستند که سریع ترین رشد را در بدن دارند. از آنجا که بسیاری از درمان های شیمی درمانی سلول هایی را هدف قرار می دهند که به سرعت تقسیم می شوند، ریزش مو یکی از عوارض جانبی رایج شیمی درمانی است.
با این حال همه انواع شیمی درمانی باعث ریزش مو نمی شوند. هنگامی که شیمی درمانی باعث ریزش مو می شود، معمولا پس از توقف درمان دوباره رشد می کند.
استفاده از سرپوش خنک کننده سر قبل، حین و بعد از تزریق شیمی درمانی ممکن است به جلوگیری یا کاهش ریزش مو کمک کند.
5. حالت تهوع و استفراغ
تهوع و استفراغ از عوارض جانبی شایع شیمی درمانی هستند.
در حالی که دلایل دقیق استفراغ و تهوع ناشی از شیمی درمانی به طور کامل شناخته نشده است، اما احتمالا به دلیل تحریک برخی مناطق مغز در حین درمان است.
هنگامی که این قسمت های مغز تحریک می شوند یک مسیر رفلکس را از طریق نواحی مری فعال می کنند و باعث احساس تهوع و استفراغ می شوند.
انواع مختلفی از حالت تهوع و استفراغ وجود دارد که ممکن است در افرادی که تحت شیمی درمانی قرار می گیرند رخ دهد :
- تهوع و استفراغ حاد : می تواند در عرض چند دقیقه تا چند ساعت پس از درمان رخ دهد
- تهوع و استفراغ تاخیری : بیش از 24 ساعت پس از درمان شروع می شود و می تواند تا روزها ادامه یابد
- تهوع و استفراغ مقدماتی : می تواند قبل از شروع درمان اتفاق بیفتد و یک پاسخ است که در نتیجه شیمی درمانی های قبلی که منجر به تهوع و استفراغ شده اند، ایجاد می شود
- تهوع و استفراغ ناگهانی : که با وجود درمان برای پیشگیری از آن اتفاق می افتد
- تهوع و استفراغ مقاوم : به استفراغی گفته می شود که به درمان پاسخ نمی دهد. ممکن است پس از چندین شیمی درمانی رخ دهد
ترکیب های بسیاری از داروها و درمان های معتبر وجود دارد که ممکن است به پیشگیری یا کنترل استفراغ و تهوع در افرادی که تحت شیمی درمانی هستند کمک کند.
6. موکوزیت
موکوزیت یکی دیگر از عوارض شیمی درمانی است که می تواند باعث زخم، خونریزی و درد در دهان و گلو شود. زمانی اتفاق می افتد که شیمی درمانی باعث کاهش تعداد گلبول های سفید خون شود.
موکوزیت می تواند کارهای روزمره مانند خوردن و آشامیدن را دشوار یا حتی غیرممکن کند.
افزایش تعداد دفعات مسواک زدن، انجام معاینات منظم دندانپزشکی، مرطوب نگه داشتن دهان و عدم استعمال دخانیات ممکن است به پیشگیری یا کاهش مدت زمان موکوزیت کمک کند. داروهای تجویزی نیز یک گزینه است.
موکوزیت معمولا ظرف چند هفته پس از پایان شیمی درمانی بهبود می یابد.
7. مه مغزی
شیمی درمانی می تواند باعث تغییرات ذهنی کوتاه مدت یا بلند مدت در مغز شود که معمولا به عنوان مغز شیمیایی یا اختلال شناختی پس از شیمی درمانی شناخته می شود و به عنوان کاهش وضوح ذهنی پس از شیمی درمانی توصیف شده است.
مه مغزی می تواند به خاطر سپردن کلمات یا خاطرات خاص، تمرکز روی کارها و یادگیری مهارت های جدید را دشوار کند. افرادی که مه مغزی را تجربه می کنند ممکن است در انجام چند کار یا به خاطر سپردن نام ها یا کلمات رایج مشکل داشته باشند.
درمان مه مغزی ناشی از شیمی درمانی شامل فعالیت های توانبخشی شناختی برای کمک به بهبود عملکرد مغز و همچنین ورزش و مدیتیشن است.
8. تغییرات در ناخن ها
شیمی درمانی می تواند باعث تغییراتی در ناخن های مانند تغییر رنگ، لکه ها و خشکی آن ها شود. ناخن ها ممکن است کبود به نظر برسند و سیاه، قهوه ای، آبی یا سبز شوند و به طور غیر طبیعی نازک یا شکننده شوند. در برخی موارد، ناخن می تواند به طور کامل از بستر ناخن بلند شود یا بیفتد.
تغییر ناخن ها می تواند خطر ابتلا به عفونت را در افراد افزایش دهد، بنابراین مهم است که اقداماتی را برای کوتاه نگه داشتن و تمیز نگه داشتن ناخن ها انجام دهید.
نکاتی برای کاهش خطر عفونت ناخن عبارتند از : پوشیدن دستکش هنگام باغبانی یا تمیز کردن، لاک زدن ناخن ها برای افزایش استحکام و اجتناب از جویدن ناخن ها.
عوارض جانبی شیمی درمانی کوتاه مدت و قابل درمان هستند
اگرچه شیمی درمانی ممکن است عوارض جانبی مختلفی ایجاد کند، اما بسیاری از آن ها کوتاه مدت هستند و برخی افراد به هیچ وجه عوارض جانبی را احساس نمی کنند.
اگر در حال آماده شدن برای انجام شیمی درمانی هستید، باید با پزشک خود در مورد عوارض جانبی مورد انتظار، مدت زمانی که طول می کشد و اینکه چه زمانی باید آن ها را گزارش کنید، صحبت کنید.
همچنین باید از پزشک خود بپرسید که آیا داروهای شیمی درمانی که مصرف می کنید دارای عوارض جانبی طولانی مدت هستند یا خیر.
اکثر عوارض جانبی قابل درمان هستند و پس از قطع درمان از بین می روند یا کاهش می یابند. داروها، تغییرات رژیم غذایی و مکمل ها گزینه های درمانی موثری برای طیف وسیعی از عوارض جانبی هستند.
هدف از شیمی درمانی چیست؟
هدف شیمی درمانی به نوع سرطان، محل آن و شرایط فرد بستگی دارد. براساس هدف خاص سه نوع شیمی درمانی وجود دارد :
- عمل جراحی قطعی : این روش درمانی سعی می کند تمام سلول های سرطانی را از بین ببرد، به طوری که فرد عاری از سرطان باشد
- شیمی درمانی ادجوانت یا نئوادجوانت : این درمان سلول های سرطانی باقیمانده در بدن پس از جراحی یا تلاش برای کوچک کردن توده های سرطانی قبل از جراحی را هدف قرار می دهد
- مراقبت تسکینی : اگر سلول های سرطانی را نتوان از بین برد، درمان ممکن است بر کاهش علائم یا کند کردن رشد سرطان متمرکز شود
شیمی درمانی اغلب تنها بخشی از یک برنامه درمانی بزرگتر است. ممکن است همراه با درمان های دیگر مانند پرتو درمانی، جراحی یا سایر داروها تجویز شود.
خلاصه
شیمی درمانی روشی است که برای تخریب یا آسیب رساندن به سلول های سرطانی انجام می شود. در عین حال اغلب سلول های سالم را تحت تاثیر قرار می دهد و باعث عوارض جانبی خاصی می شود. بیشتر این عوارض کوتاه مدت و قابل درمان هستند.
تیم مراقبت از سرطان می تواند به شما در درک برنامه شیمی درمانی خاص، نحوه عملکرد آن و عوارض جانبی کمک کند.
منبع : healthline
