سرطان خون (به انگلیسی: Leukemia) از بیماری های جدی و جزو سرطان های شایع در دنیا است که به دلیل سرطانی شدن و اختلال در عملکرد سلول های خونی ایجاد می شود.
سرطان خون انواع مختلف دارد و شیوه درمان و امید به زندگی در آن با توجه به نوع و مرحله تشخیص بیماری مشخص می شود. بدیهی است تشخیص زود هنگام بیماری تاثیر بسزایی در چشم انداز آن در طولانی مدت دارد.
در ادامه قصد داریم درباره سرطان خون و علل، علائم و شیوه های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
سرطان خون چیست؟
سرطان خون یا لوسمی از سرطان های جدی در گلبول های خونی است که معمولا گلبول های سفید خون را درگیر می کند.
لازم به ذکر است سلول های خونی در سه نوع مختلف گلبول های قرمز (RBC)، گلبول های سفید (WBC) و پلاکت ها می باشند و سرطان خون معمولا به سرطان مربوط به گلبول های سفید اشاره دارد.
گلبول های سفید خون بخش مهم و حیاتی از سیستم ایمنی بدن را تشکیل می دهند و از بدن در برابر باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها، سلول های غیر طبیعی و سایر مواد خارجی محافظت می کنند.
این سلول ها اغلب در مغز استخوان و برخی انواع آن ها در غدد لنفاوی، طحال و غده تیموس ساخته شده، بعد از تولید در خون و مایعات سیستم لنفاوی جریان می یابند و در غدد لنفاوی و طحال متمرکز می شوند.
در بیماری سرطان خون گلبول های سفید خون به طور طبیعی عمل نمی کنند، بلکه به سرعت تکثیر و تقسیم شده و در نهایت سلول های طبیعی را از بین می برند.
عوامل خطر زای سرطان خون
علت سرطان خون به طور دقیق مشخص نیست اما به نظر می رسد عوامل مختلف ممکن است خطر ابتلا به آن را افزایش دهند. برخی از این عوامل عبارتند از :
- سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان خون
- سیگار کشیدن که خطر ابتلا به سرطان خون میلوئیدی حاد را افزایش می دهد
- اختلالات ژنتیکی مانند سندرم داون
- اختلالات خونی مانند سندرم میلودیسپلاستیک که گاهی پیش سرطان خون نامیده می شود
- تکنیک های درمانی قبلی برای سرطان مانند شیمی درمانی یا پرتو درمانی
- قرار گرفتن در معرض پرتوهای قوی
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مانند بنزن
انواع سرطان خون
سرطان خون می تواند به صورت حاد (شروع ناگهانی) یا مزمن (شروع تدریجی) ایجاد شود.
در سرطان خون حاد سلول های سرطانی به سرعت تکثیر می شوند، در حالی که در سرطان خون مزمن بیماری به آرامی پیشرفت کرده و علائم اولیه آن ممکن است بسیار خفیف باشد.
سرطان خون بر اساس نوع سلول های درگیر نیز دسته بندی می شود. به عنوان مثال نوعی که در آن لنفوسیت ها درگیر باشند سرطان خون لنفوسیتی نامیده می شوند و نوعی که در آن سلول های میلوئیدی درگیر شوند سرطان خون میلوئیدی نامیده می شود.
لازم به ذکر است سلول های میلوئیدی سلول های خونی نا بالغ هستند که معمولا به گرانولوسیت ها یا مونوسیت ها تبدیل می شوند.
سرطان خون به طور کلی به چهار نوع اصلی تقسیم می شود که عبارتند از :
- سرطان خون میلوئیدی حاد (AML) : این نوع شایع ترین شکل سرطان خون است که می تواند در کودکان و بزرگسالان رخ دهد و نرخ بقای پنج ساله آن 26.9 درصد می باشد
- سرطان خون لنفوسیتی حاد (ALL) : این نوع بیشتر در کودکان رخ می دهد و نرخ بقای پنج ساله آن حدود 68.2 درصد می باشد
- سرطان خون میلوئیدی مزمن (CML) : این نوع بیشتر در بزرگسالان دیده می شود و نرخ بقای پنج ساله آن 66.9 درصد می باشد
- سرطان خون لنفوسیتی مزمن (CLL) : این نوع اغلب افراد بالای 55 سال را تحت تاثیر قرار می دهد و به ندرت در کودکان دیده می شود. نرخ بقای پنج ساله این نوع سرطان خون 83.2 درصد می باشد
نکته : سرطان خون سلول مویی یک زیر گونه بسیار نادر از CLL است که نامش از ظاهر لنفوسیت های سرطانی در زیر میکروسکوپ گرفته شده است.
علائم سرطان خون
برخی علائم سرطان خون عبارتند از :
- تعریق بیش از حد به خصوص در شب
- خستگی و ضعف که با استراحت برطرف نمی شود
- لاغری نا خواسته
- درد و حساسیت استخوان
- غدد لنفاوی متورم و بدون درد (به خصوص در گردن و زیر بغل)
- بزرگ شدن کبد یا طحال
- ظاهر شدن لکه های قرمز روی پوست
- خونریزی و کبودی آسان
- تب یا لرز
- عفونت مکرر
ناگفته نماند سرطان خون می تواند باعث بروز علائم در اندام هایی که سلول های سرطانی به آن ها نفوذ کرده یا آن ها را درگیر کرده شود. به عنوان مثال اگر سرطان به سیستم عصبی مرکزی سرایت کرده باشد با علائمی همچون سردرد، حالت تهوع، استفراغ، گیجی، از دست دادن کنترل عضلات و تشنج همراه خواهد بود.
این سرطان علاوه بر سیستم عصبی مرکزی ممکن است به سایر بخش های بدن نیز گسترش پیدا کند، از جمله :
- ریه ها
- دستگاه گوارش
- قلب
- کلیه ها
- بیضه ها
تشخیص سرطان خون
پزشک برای تشخیص سرطان خون از بررسی کامل شرح حال پزشکی بیمار و معاینه فیزیکی شروع می کند اما این بیماری تنها با معاینه قابل تشخیص نمی باشد بلکه برای این منظور به آزمایش های بیشتر از جمله آزمایش خون، تصویر برداری و نمونه برداری نیاز است.
آزمایش های مختلفی برای تشخیص سرطان خون وجود دارد که از جمله آن ها می توان به تست شمارش کامل خون اشاره کرد. در این تست، تعداد گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها مشخص می شود.
بررسی خون زیر میکروسکوپ نیز برای تشخیص ظاهر غیر طبیعی سلول ها کمک کننده است.
نمونه برداری بافتی از مغز استخوان یا گره های لنفاوی روش دیگری برای تشخیص سرطان خون است که طی آن نوع و میزان پیشرفت سرطان شناسایی می شود. نمونه برداری کبد و طحال نیز به تشخیص گسترش بیماری کمک می کند.
آزمایش های پیشرفت سرطان خون
برای ارزیابی پیشرفت سرطان خون می توان از آزمایش های متعدد استفاده کرد، از جمله :
- فلوسایتومتری دی ان ای : این آزمایش سلول های سرطانی را بررسی و میزان رشد آن ها را تعیین می کند
- تست عملکرد کبد : این آزمایش مشخص می کند که آیا سلول های سرطانی روی کبد تاثیر گذاشته یا به این اندام حمله کرده اند یا خیر
- تست پونکسیون نخاعی : در این آزمایش یک سوزن نازک بین مهره های کمر قرار داده شده و مایع نخاعی جمع آوری می شود. بررسی این مایع مشخص می کند که سرطان به سیستم عصبی مرکزی گسترش یافته یا خیر
- تصویر برداری : تکنیک هایی همچون اشعه ایکس، سونوگرافی و سی تی اسکن به پزشک کمک می کند تا هر گونه آسیب ناشی از سرطان در سایر اندام های بدن مورد بررسی قرار گیرد
مراحل سرطان خون
بعد از تشخیص سرطان خون، مرحله بندی آن انجام می شود تا پزشک بتواند چشم انداز بیماری را مشخص کند.
به عنوان مثال انواع AML و ALL بر اساس ظاهر سلول های سرطانی در زیر میکروسکوپ و نوع سلول های درگیر مرحله بندی می شوند، انواع ALL و CLL را می توان بر اساس تعداد گلبول های سفید خون در زمان تشخیص مرحله بندی کرد و از حضور سلول های سفید نا بالغ یا میلوبلاست ها در خون و مغز استخوان می توان برای مرحله بندی AML و CML استفاده کرد.
درمان سرطان خون
درمان سرطان خون به نوع و مرحله سرطان بستگی دارد. به عنوان مثال برخی انواع سرطان خون به آرامی رشد کرده و نیاز به درمان فوری ندارند.
درمان سرطان خون معمولا به روش های زیر انجام می شود :
- شیمی درمانی : در این تکنیک از داروهای خاص برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود. بسته به نوع سرطان خون ممکن است یک دارو یا ترکیبی از داروهای مختلف مصرف شود
- پرتو درمانی : در این تکنیک از اشعه پر انرژی برای صدمه زدن به سلول های سرطانی و جلوگیری از رشد آن ها استفاده می شود. تابش را می توان در یک ناحیه خاص یا کل بدن اعمال کرد
- پیوند مغز استخوان : در این روش پیوند سلول های بنیادی مغز استخوان بیمار با مغز استخوان سالم خود بیمار (پیوند اتولوگ) یا یک اهدا کننده (پیوند الولوگ) انجام می شود
- درمان بیولوژیکی یا ایمنی درمانی : روش هایی هستند که به سیستم ایمنی برای شناسایی و حمله به سلول های سرطانی کمک می کنند
- درمان های هدفمند : در این روش با کمک برخی داروهای خاص سلول های سرطانی مورد حمله قرار می گیرند. به عنوان مثال ایماتینیب نوعی داروی هدفمند است که معمولا علیه نوع CML استفاده می شود
چشم انداز سرطان خون
چشم انداز بلند مدت بیماری سرطان خون به نوع و مرحله تشخیص آن بستگی دارد و هر چه تشخیص و درمان این بیماری سریع تر باشد احتمال بهبودی افزایش خواهد یافت.
برخی عوامل مانند سن بالا، سابقه اختلالات خونی قبلی و جهش های ژنتیکی می توانند روی چشم انداز بیماری تاثیر منفی بگذارند.
گفته شده از سال 2007 تا سال 2017 نرخ بقای پنج ساله سرطان خون (درصد زنده ماندن بیمار طی پنج سال بعد از تشخیص) 60.6 درصد بوده است. لازم به ذکر است این رقم برای همه سنین و انواع مختلف این بیماری است و نمی توان از آن برای نتیجه گیری در مورد نوع خاصی از سرطان خون استفاده کرد.
برای درمان سرطان خون لازم است با پزشک خود در تماس منظم باشید و فراموش نکنید وضعیت افراد مختلف متفاوت است.
منبع: healthline
