کلسترول بالا (به انگلیسی: High cholesterol) که به نام چربی بالا نیز شناخته شده از اختلالات بسیار شایع است که بسیاری از افراد در سراسر دنیا را درگیر کرده است.
این عارضه یک وضعیت خاموش است که اغلب هیچ علامتی ندارد، به همین دلیل ممکن است تا زمانی که افراد به پزشک مراجعه نکنند متوجه آن نشوند اما می تواند عوارضی به دنبال داشته و سلامت فرد را تهدید کند.
در ادامه قصد داریم درباره کلسترول بالا و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
کلسترول بالا چیست؟
کلسترول نوعی لیپید و یک ماده مومی شکل و چربی مانند است که به طور طبیعی توسط کبد تولید می کند و برای تشکیل غشای سلولی، هورمون های خاص و ویتامین D حیاتی است.
کلسترول در آب حل نمی شود و نمی تواند به تنهایی از خون عبور کند، به همین دلیل کبد برای انتقال آن موادی به نام لیپو پروتئین تولید می کند که ذرات ساخته شده از چربی و پروتئین هستند و کلسترول و تری گلیسیرید (نوع دیگری از چربی) را از طریق جریان خون منتقل می کنند.
لیپو پروتئین ها دارای دو نوع اصلی می باشند که شامل لیپو پروتئین با چگالی کم (LDL) و لیپو پروتئین با چگالی بالا (HDL) می باشد.
کلسترول LDL به کلسترولی گفته می شود که توسط لیپو پروتئین های با چگالی کم حمل می شود و در مواردی که سطح آن در خون بیش از حد بالا باشد گفته می شود فرد به کلسترول بالا دچار است. این وضعیت در صورت عدم درمان ممکن است به بسیاری از مشکلات سلامتی از جمله حمله قلبی و سکته منجر شود.
از آن جا که کلسترول بالا در مراحل اولیه به ندرت علائم ایجاد می کند، مهم است که سطح کلسترول خود را به طور منظم بررسی کنید.
علائم کلسترول بالا
در اکثر موارد کلسترول بالا یک وضعیت خاموش است که معمولا هیچ علامتی ایجاد نمی کند و بسیاری از افراد تا زمانی که دچار عوارض جدی آن مانند حمله قلبی یا سکته نشوند، از کلسترول بالای خود اطلاع ندارند.
به همین دلیل غربال گری روتین کلسترول از اهمیت زیادی برخوردار است و افرادی که سن 20 سال یا بیشتر دارند لازم است با پزشک خود درباره این مسئله مشورت کنند.
علت کلسترول بالا
مصرف بیش از حد مواد غذایی حاوی کلسترول بالا، چربی های اشباع شده و چربی های ترانس ممکن است خطر ابتلا به کلسترول بالا را افزایش دهد. چاقی نیز از دیگر عوامل خطر زای ابتلا به این وضعیت محسوب می شود.
سایر عوامل سبک زندگی که می توانند در افزایش سطح کلسترول نقش داشته باشند شامل کم تحرک بودن و سیگار کشیدن است.
ژنتیک نیز می تواند روی احتمال ابتلا به کلسترول بالا تاثیر بگذارد. همان طور که می دانید ژن ها از والدین به فرزندان منتقل می شوند و ژن های خاصی به بدن آموزش می دهند که چگونه کلسترول و چربی ها را پردازش کند. به همین دلیل اگر والدین کلسترول بالایی داشته باشند، ممکن است فرد نیز در خطر ابتلا به آن قرار داشته باشد.
در موارد نادر کلسترول بالا به دلیل هیپر کلسترولمی خانوادگی رخ می دهد. این اختلال ژنتیکی از دفع کلسترول بد توسط بدن جلوگیری می کند. گفته شده اکثر بزرگسالان مبتلا به این بیماری دارای سطح کلسترول کل بالای 300 میلی گرم در دسی لیتر و سطح کلسترول بد بالای 200 میلی گرم در دسی لیتر می باشند.
بیماری هایی همچون دیابت و کم کاری تیروئید نیز ممکن است خطر ابتلا به کلسترول بالا و عوارض مرتبط با آن را افزایش دهند.
عوامل خطر برای کلسترول بالا
در موارد زیر فرد بیشتر در معرض خطر کلسترول بالا قرار دارد :
- چاقی
- مصرف مقادیر زیاد چربی های اشباع شده و ترانس مانند چربی های موجود در فست فودها
- عدم فعالیت بدنی کافی
- دود محصولات تنباکو
- سابقه خانوادگی کلسترول بالا
- ابتلا به دیابت، بیماری کلیوی یا کم کاری تیروئید
افراد در هر سن، جنسیت و نژاد ممکن است کلسترول بالایی داشته باشند.
کلسترول بد خون (LDL)
کلسترول بد خون کلسترول را به شریان ها می رساند اما اگر سطح آن در خون بیش از حد بالا باشد روی دیواره رگ ها رسوب کرده و پلاک کلسترول ایجاد می کند که باعث باریک شدن شریان ها و محدود شدن جریان خون می شود و خطر لخته شدن خون را افزایش می دهد.
اگر لخته خون باعث مسدود شدن شریانی در قلب یا مغز شود می تواند به حمله قلبی یا سکته مغزی بینجامد.
کلسترول خوب خون (HDL)
کلسترول خوب خون به بازگشت کلسترول بد به کبد برای خارج شدن از بدن و جلوگیری از تجمع پلاک کلسترول در شریان ها کمک می کند.
سطح سالم کلسترول خوب می تواند به کاهش خطر لخته شدن خون، بیماری قلبی و سکته کمک کند.
تری گلیسیرید؛ نوع متفاوتی از لیپیدها
تری گلیسیرید نوع دیگری لیپید است که با کلسترول تفاوت دارد. بدن از کلسترول برای ساخت سلول ها و هورمون های خاص و از تری گلیسیرید به عنوان منبع انرژی استفاده می کند.
زمانی که بدن کالری بیشتری نسبت به آن چه می تواند فورا مصرف کند به دست آورد، کالری های اضافی را به تری گلیسیرید تبدیل و آن را در سلول های چربی ذخیره می کند. همچنین از لیپو پروتئین ها برای گردش تری گلیسیرید در جریان خون استفاده می کند.
در صورتی که میزان دریافت کالری بدن به صورت مداوم از آن چه می تواند مصرف کند بیشتر باشد، ممکن است سطح تری گلیسیرید بیش از حد افزایش یابد. این مسئله خطر ابتلا به چندین بیماری از جمله بیماری قلبی و سکته را به دنبال دارد.
لازم به ذکر است پزشک از یک آزمایش خون ساده برای اندازه گیری سطح تری گلیسیرید و همچنین سطح کلسترول استفاده می کند.
بررسی سطح کلسترول
توصیه شده افراد 20 سال به بالا حداقل هر 4 تا 6 سال یک بار سطح کلسترول خود را بررسی کنند. اگر فرد سابقه کلسترول بالا یا سایر عوامل خطر زای بیماری های قلبی عروقی داشته باشد احتمالا نیاز به آزمایش های بیشتری خواهد داشت.
پزشک می تواند از پانل لیپید برای اندازه گیری سطح کلسترول کل و همچنین کلسترول بد، کلسترول خوب و تری گلیسیرید استفاده کند. سطح کلسترول کل مقدار کل کلسترول خون است و کلسترول بد و خوب را در بر می گیرد.
در صورتی که سطح کلسترول کل یا کلسترول بد خون بیش از حد بالا باشد، ممکن است پزشک آن را وضعیت کلسترول بالا در نظر بگیرد. زمانی که سطح کلسترول بد خون بسیار بالا و سطح کلسترول خوب خون بسیار پایین باشد این وضعیت می تواند خطرناک باشد.
نمودار سطح کلسترول
تشخیص کلسترول بالا توسط پزشک به این معنی نیست که فرد باید حتما دارو مصرف کند، بلکه حتی در صورت تجویز دارو توسط پزشک، عوامل مختلف می تواند روی نوع داروی توصیه شده تاثیر بگذارد.
با در نظر گرفتن این موضوع، اکثر پزشکان از اندازه گیری های عمومی برای تصمیم گیری در مورد برنامه های درمانی استفاده می کنند و ممکن است این اندازه گیری ها را به صورت کلسترول مطلوب، بالاتر از حد طبیعی یا بالا دسته بندی کنند.
به طور کلی کلسترول کل اکثر بزرگسالان را می توان به صورت زیر طبقه بندی کرد :
- کمتر از 200 میلی گرم در دسی لیتر : مطلوب
- بین 200 تا 239 میلی گرم در دسی لیتر : بالاتر از حد طبیعی
- سطح 240 میلی گرم در دسی لیتر و بالاتر : بالا
سطوح کلسترول بد نیز به صورت زیر دسته بندی می شوند :
- کمتر از 100 میلی گرم در دسی لیتر : بهینه
- بین 100 تا 129 میلی گرم در دسی لیتر : تقریبا بهینه
- بین 130 تا 159 میلی گرم در دسی لیتر : بالاتر از حد طبیعی
- بین 160 تا 189 میلی گرم در دسی لیتر : بالا
- سطح 190 میلی گرم در دسی لیتر و بالاتر : بسیار بالا
این اندازه گیری ها کلی هستند و پزشک همواره قبل از تصمیم گیری درباره تعیین برنامه درمانی، سایر عوامل شخصی را نیز در نظر خواهد گرفت.
دستورالعمل های اخیر برای سطح کلسترول سالم
بدن برای عملکرد صحیح به مقداری کلسترول از جمله مقداری کلسترول بد نیاز دارد اما اگر سطح آن بیش از حد بالا باشد می تواند خطر ابتلا به مشکلات جدی سلامتی را افزایش دهد.
سال 2018 کالج آمریکایی متخصصان قلب و انجمن قلب آمریکا توصیه های خود برای درمان کلسترول بالا را به روز کرد.
طبق دستورالعمل های جدید، توصیه های درمانی علاوه بر سطح کلسترول، سایر عوامل خطر زای بیماری های قلبی مانند سابقه خانوادگی و سایر مسائل سلامتی را بررسی می کنند. دستورالعمل ها از همه این عوامل برای در نظر گرفتن شانس کلی فرد برای تجربه عوارض طی 10 سال آینده زندگی اش استفاده می کنند.
درمان کلسترول بالا
پزشک معمولا به افراد با کلسترول بالا توصیه می کند تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کنند تا سطح کلسترول در آن ها کاهش یابد.
به عنوان مثال ممکن است لازم باشد تغییراتی در رژیم غذایی، عادات ورزشی یا سایر جنبه های روزانه خود در پیش بگیرند و حتی الامکان از دخانیات استفاده نکنند.
احتمالا داروها یا درمان های دیگری نیز برای کمک به کاهش سطح کلسترول تجویز می شود.
کاهش کلسترول از طریق تغذیه
پزشک برای کمک به دستیابی و حفظ سطح کلسترول سالم ممکن است تغییراتی در رژیم غذایی توصیه کند. به عنوان مثال :
- مصرف مواد غذایی سرشار از کلسترول، چربی های اشباع شده و چربی های ترانس را محدود کنید
- منابع پروتئینی بدون چربی مانند مرغ، ماهی و حبوبات را انتخاب کنید
- غذاهای متنوع با فیبر بالا مانند میوه ها، سبزیجات و غلات کامل مصرف کنید
- به جای غذاهای سرخ شده از غذاهای بخار پز، کبابی و برشته استفاده کنید
- در صورت امکان از مصرف فست فود و غذاهای شیرین و از پیش بسته بندی شده اجتناب کنید
مواد غذایی دارای کلسترول بالا، چربی های اشباع و چربی های ترانس عبارتند از :
- گوشت قرمز، گوشت اندام های بدن حیوانات، زرده تخم مرغ و محصولات لبنی پر چرب
- مواد غذایی فرآوری شده با کره کاکائو یا روغن پالم
- مواد غذایی سرخ شده مانند چیپس سیب زمینی و مرغ سرخ شده
- برخی شیرینی جات و کلوچه ها
از سوی دیگر مصرف ماهی و سایر مواد غذایی حاوی اسیدهای چرب امگا 3 ممکن است به کاهش سطح کلسترول بد کمک کند. به عنوان مثال ماهی قزل آلا، ماهی خال مخالی و شاه ماهی منابع غنی امگا 3 محسوب می شوند. گردو، بادام، تخم کتان آسیاب شده و آووکادو نیز حاوی امگا 3 می باشند.
دارو درمانی
در برخی موارد پزشک ممکن است داروهایی برای کمک به کاهش سطح کلسترول تجویز کند.
استاتین ها متداول ترین داروهایی هستند که برای کلسترول بالا تجویز می شوند و از تولید کلسترول بیشتر در کبد جلوگیری می کنند.
نمونه هایی از استاتین ها عبارتند از :
- آتورواستاتین
- فلوواستاتین
- روزوواستاتین
- سیمواستاتین
پزشک ممکن است داروهای دیگری نیز برای کلسترول بالا تجویز کند مانند :
- نیاسین
- رزین های اسید صفراوی مانند کلسولام، کلستیپول یا کلستیرامین
- مهار کننده های جذب کلسترول مانند ازتیمایب
- مهار کننده های PCSK9 مانند آلیروکوماب و اوولوکوماب
برخی محصولات، حاوی ترکیبی از داروها برای کمک به کاهش جذب کلسترول بدن از غذاها و کاهش تولید کلسترول در کبد می باشند که از جمله آن ها می توان به یک مثال ترکیبی از ازتیمایب و سیمواستاتین اشاره کرد.
درمان خانگی
در برخی موارد ممکن است بتوان سطح کلسترول را بدون مصرف دارو کاهش داد. به عنوان مثال احتمالا استفاده از یک رژیم غذایی مغذی، ورزش منظم و پرهیز از محصولات تنباکو کافی می باشد.
برخی افراد ادعا می کنند مصرف برخی مکمل های گیاهی و غذایی ممکن است به کاهش سطح کلسترول کمک کند، از جمله :
- سیر
- زالزالک
- گون
- برنج مخمر قرمز
- مکمل های گیاهی استرول و استانول
- پسیلیوم بور که در پوسته دانه پسیلیوم یافت می شود
- تخم کتان آسیاب شده
ناگفته نماند اثر بخشی موارد ذکر شده هنوز ثابت نشده است. همچنین سازمان غذا و دارو هیچ یک از این محصولات را برای درمان کلسترول بالا تایید نکرده است. برای این منظور به تحقیقات بیشتری نیاز می باشد.
همواره قبل از مصرف هر گونه مکمل گیاهی یا غذایی با پزشک خود صحبت کنید زیرا در برخی موارد ممکن است با داروهای دیگر تداخل داشته باشند.
عوارض کلسترول بالا
کلسترول بالا در صورت عدم درمان می تواند باعث ایجاد پلاک در شریان ها شود که به مرور زمان شریان ها را باریک کرده و به آن آترواسکلروز گفته می شود.
آترواسکلروز یک بیماری جدی است که باعث محدود شدن جریان خون در شریان ها شده و خطر ایجاد لخته های خونی خطرناک را افزایش می دهد. این وضعیت می تواند عوارض تهدید کننده متعددی نیز به همراه داشته باشد، از جمله :
- سکته
- حمله قلبی
- آنژین صدری یا درد قفسه سینه
- فشار خون بالا
- بیماری عروق محیطی
- بیماری مزمن کلیوی
کلسترول بالا همچنین می تواند باعث عدم تعادل صفرا شود و خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش دهد.
پیشگیری از کلسترول بالا
به طور کلی عوامل خطر زای ژنتیکی کلسترول بالا قابل کنترل نمی باشد اما عوامل سبک زندگی را می توان مدیریت کرد. برای کاهش خطر ابتلا به کلسترول بالا توصیه می شود :
- یک رژیم غذایی مغذی داشته باشید که از کلسترول و چربی حیوانی پایین و فیبر بالا برخوردار باشد
- از مصرف زیاد الکل خودداری کنید
- وزن خود را در سطح متوسط حفظ کنید
- به طور منظم ورزش کنید
- از سیگار کشیدن خودداری کنید
علاوه بر این حتما از توصیه های پزشک خود برای غربال گری روتین کلسترول پیروی کنید. اگر در معرض خطر کلسترول بالا یا بیماری عروق کرونر قلب هستید احتمالا لازم است به طور منظم آزمایش کلسترول بدهید.
منبع: healthline
