فلج مغزی (به انگلیسی: Cerebral palsy) گروهی از اختلالات عصبی را شامل می شود که حرکت و هماهنگی بدن را تحت تاثیر قرار داده و در بسیاری از موارد در بینایی، شنوایی و ادراک فیزیکی فرد اختلال ایجاد می کند.
این عارضه شایع ترین علت معلولیت های حرکتی در دوران کودکی محسوب می شود و علائم و شدت آن در افراد مختلف متفاوت می باشد.
در ادامه قصد داریم درباره فلج مغزی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
فلج مغزی چیست؟
فلج مغزی اصطلاحی است که برای توصیف مجموعه ای از شرایط عصبی تاثیرگذار روی حرکت بدن استفاده می شود. این عارضه در کودکان شایع است و گفته شده از هر 1000 کودک در جهان حداقل 1.5 تا 4 کودک به این عارضه مبتلا می شوند.
فلج مغزی باعث دشوار شدن حرکت در برخی قسمت های بدن شده و از آن جا که قسمت های خاصی از مغز آسیب می بیند در انجام حرکات ارادی یا غیر ارادی یا هر دو اختلال ایجاد می شود.
فلج مغزی مسری نیست و لزوما روی هوش یا توانایی شناختی فرد تاثیر نمی گذارد. به علاوه یک بیماری پیشرونده محسوب نمی شود، به عبارت دیگر با بالا رفتن سن شدت آن افزایش نمی یابد.
ناگفته نماند افراد مبتلا به فلج مغزی با استفاده از تکنیک های درمانی مناسب معمولا عمر طبیعی دارند.
علائم فلج مغزی
علائم فلج مغزی از فردی به فرد دیگر متفاوت بوده و شدت آن ممکن است خفیف تا شدید باشد. به عنوان مثال برخی افراد مبتلا به این بیماری ممکن است در راه رفتن یا نشستن مشکل داشته باشند در حالی که برخی دیگر در برداشتن اشیا با مشکل مواجه می شوند.
شدت علائم این عارضه ممکن است با گذشت زمان افزایش یا کاهش پیدا کند، همچنین بسته به این که کدام قسمت مغز آسیب دیده باشد، علائم متفاوت خواهد بود.
برخی از علائم شایع فلج مغزی عبارتند از :
- تاخیر در دستیابی به مهارت های حرکتی کودک در دوران رشد از جمله غلت زدن، نشستن یا خزیدن
- تفاوت در تون عضلانی بدن (میزان سفتی یا قوام عضلات در حالت استراحت)؛ مثلا بیش از حد نرم یا سفت بودن برخی عضلات
- تاخیر در به حرف آمدن کودک یا مشکل در صحبت کردن
- سفتی عضلات و واکنش های عضلانی بیش از حد
- عدم هماهنگی عضلات
- لرزش یا حرکات غیر ارادی
- ریزش بیش از حد و غیر ارادی بزاق دهان و مشکلات بلع
- مشکل در راه رفتن
- تمایل به استفاده از یک سمت بدن مثلا گرفتن چیزها تنها با دست راست یا چپ
- مشکلات عصبی مانند تشنج، ناتوانی های ذهنی و نابینایی
اکثر کودکان مبتلا به فلج مغزی با این بیماری متولد می شوند اما ممکن است تا چند ماه یا چند سال بعد از تولد علائم اختلال را از خود نشان ندهند. با این حال علائم معمولا قبل از رسیدن کودک به سن 3 تا 4 سالگی ظاهر می شوند.
در صورت مشاهده علائم فلج مغزی در کودک لازم است هر چه سریع تر به پزشک مراجعه شود زیرا تشخیص و درمان به موقع در این بیماری اهمیت زیادی دارد.
علت فلج مغزی
رشد غیر طبیعی مغز یا آسیب به مغز در حال رشد می تواند به فلج مغزی منجر شود. این آسیب بخشی از مغز را که مسئول کنترل حرکات، هماهنگی و حفظ وضعیت بدن است تحت تاثیر قرار می دهد.
آسیب مغزی معمولا قبل از تولد و به ندرت هنگام تولد یا سال های ابتدایی زندگی رخ می دهد. در بیشتر موارد علت دقیق این عارضه مشخص نیست اما برخی علل احتمالی آن عبارتند از :
- آسفیکسی نوزادی یا کمبود اکسیژن رسانی به مغز در حین زایمان
- جهش های ژنتیکی که منجر به رشد غیر طبیعی مغز می شود
- ابتلا به زردی شدید
- ابتلای مادر به بیماری های عفونی مانند سرخچه و هرپس سیمپلکس
- عفونت هایی مانند انسفالیت مغزی و مننژیت
- خونریزی داخل جمجمه یا خونریزی مغزی
- صدمات سر در اثر تصادف رانندگی، زمین خوردن یا کودک آزاری
عوامل خطر زای فلج مغزی
برخی عوامل نوزادان را بیشتر در معرض ابتلا به فلج مغزی قرار می دهد، از جمله :
- تولد زودرس
- وزن کم هنگام تولد
- دوقلو یا سه قلو بودن
- پایین بودن اپگار نوزاد (نمره اپگار) که برای ارزیابی سلامت جسمی نوزادان هنگام تولد استفاده می شود
- تولد بریچ؛ زمانی رخ می دهد که حین زایمان ابتدا باسن یا پای کودک از رحم مادر خارج شود
- ناسازگاری Rh خون مادر و جنین؛ زمانی که نوع Rh خون مادر با نوع Rh خون نوزاد ناسازگار است
- قرار گرفتن در معرض مواد سمی مانند متیل جیوه در دوران بارداری
انواع فلج مغزی
فلج مغزی انواع مختلف دارد که هر یک قسمت های مختلف مغز را تحت تاثیر قرار داده و باعث بروز اختلالات حرکتی خاص می شوند :
1. فلج مغزی اسپاستیک
این نوع شایع ترین نوع فلج مغزی است که تقریبا 80 درصد افراد مبتلا به این عارضه را تحت تاثیر قرار می دهد و باعث سفتی عضلات، واکنش های عضلانی بیش از حد و مشکل راه رفتن می شود.
بسیاری از افراد مبتلا به فلج مغزی اسپاستیک دارای ناهنجاری هایی در راه رفتن هستند که از جمله آن ها می توان به روی هم افتادن یا متقاطع شدن زانوها یا حرکات قیچی مانند پاها اشاره کرد. همچنین ممکن است ضعف عضلانی و فلجی نیز وجود داشته باشد.
علائم می تواند کل بدن یا تنها یک طرف بدن را تحت تاثیر قرار دهد.
2. فلج مغزی دیس کینتیک
افراد مبتلا به این نوع فلج مغزی در کنترل حرکات بدن خود دچار مشکل می شوند. این اختلال با حرکات غیر ارادی و غیر طبیعی در بازوها، پاها و دست ها همراه می باشد و در برخی موارد صورت و زبان نیز تحت تاثیر قرار می گیرد.
حرکات ممکن است آهسته یا سریع و نا منظم باشد و در راه رفتن، نشستن، بلعیدن یا صحبت کردن فرد مشکل ایجاد کند.
3. فلج مغزی هیپوتونیک
این نوع فلج مغزی باعث کاهش تون عضلانی و شل شدن بیش از حد آن ها می شود، به طوری که دست ها و پاها خیلی راحت و شبیه یک عروسک پارچه ای حرکت می کنند.
نوزادان مبتلا کنترل کمی روی سر خود دارند و ممکن است دچار مشکل تنفسی شوند. همچنین با افزایش سن و به دلیل ضعیف بودن عضلات هنگام صاف نشستن به مشکل بر می خورند و دچار مشکلات گفتاری، واکنش های ضعیف و ناهنجاری های راه رفتن می شوند.
4. فلج مغزی آتاکسیک
این نوع فلج مغزی کمتر از سایرین شایع است و از مشخصه های آن می توان به حرکات عضلانی ارادی اشاره کرد که اغلب ناشیانه، تند یا نامنظم به نظر می رسند.
افراد مبتلا به این نوع معمولا در تعادل و هماهنگی بدن دچار مشکل می شوند و ممکن است راه رفتن و انجام عملکردهای حرکتی مانند گرفتن اشیا و نوشتن برای آن ها دشوار شود.
5. فلج مغزی ترکیبی
بعضی افراد به ترکیبی از علائم ناشی از انواع مختلف فلج مغزی دچار هستند که به آن فلج مغزی ترکیبی گفته می شود. این نوع در اکثر موارد ترکیبی از فلج مغزی اسپاستیک و دیس کینتیک می باشد.
طبقه بندی فلج مغزی
فلج مغزی بر اساس سیستم GMFCS طبقه بندی می شود که روی موارد زیر تمرکز دارد :
- توانایی نشستن
- توانایی حرکت کردن
- میزان استقلال
- میزان استفاده از تکنولوژی های انطباقی
طبقه بندی فلج مغزی در این سیستم به صورت زیر می باشد :
- سطح 1 : در این سطح فرد می تواند بدون هیچ مشکلی راه برود
- سطح 2 : در این سطح فرد می تواند مسافت های طولانی را بدون مشکل پیاده روی کند اما قادر به پریدن یا دویدن نمی باشد. همچنین هنگامی که برای اولین بار نحوه راه رفتن را یاد می گیرد ممکن است نیاز به وسایل کمکی از جمله بریس های پا و زانو داشته باشد و برای گردش خارج از خانه از ویلچر استفاده کند
- سطح 3 : در این سطح فرد هنگام نشستن و ایستادن به تکیه گاه کوچکی نیاز دارد. همچنین برای راه رفتن در داخل منزل از وسایل کمکی مانند واکر یا عصا و برای گردش خارج از منزل از ویلچر استفاده خواهد کرد
- سطح 4 : در این سطح فرد می تواند با استفاده از وسایل کمکی راه برود و به تنهایی قادر به کنترل و استفاده از ویلچر می باشد. همچنین ممکن است هنگام نشستن به تکیه گاه نیاز داشته باشد
- سطح 5 : در این سطح فرد برای حفظ موقعیت سر و گردن، نشستن و ایستادن به تکیه گاه نیاز دارد و ممکن است بتواند به تنهایی ویلچر برقی را کنترل کند
تشخیص فلج مغزی
پزشک ابتدا شرح کاملی از وضعیت پزشکی فرد دریافت کرده و یک معاینه فیزیکی کامل که شامل معاینه عصبی دقیق و ارزیابی علائم می باشد انجام می دهد. ممکن است آزمایش های زیر نیز انجام شود :
- نوار مغزی : این تکنیک فعالیت الکتریکی مغز را ارزیابی می کند و زمانی استفاده می شود که بیمار علائم صرع و تشنج از خود نشان دهد
- اسکن ام آر آی : در این تکنیک از آهن ربا و امواج رادیویی قدرتمند برای تولید تصاویر دقیق از مغز استفاده می شود و می تواند هر گونه ناهنجاری یا آسیب مغزی را تشخیص دهد
- سی تی اسکن : این تکنیک تشخیصی تصاویر واضح و مقطعی از مغز ایجاد می کند و می تواند هر گونه آسیب مغزی را شناسایی کند
- سونوگرافی جمجمه : در این روش نسبتا سریع و ارزان از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویر مغزی در نوزادان کوچک استفاده می شود
- آزمایش خون : برای رد سایر علل احتمالی مانند اختلالات خونریزی ممکن است نمونه خون گرفته شود
اگر تشخیص پزشک فلج مغزی باشد ممکن است فرد را به متخصص ارجاع دهد تا مشکلات عصبی که اغلب با این بیماری همراه است آزمایش شود. در این آزمایش ها موارد زیر شناسایی می شوند :
- کاهش بینایی و اختلالات بینایی مانند تاری دید در یک یا هر دو چشم
- ناشنوایی
- تاخیر در گفتار
- ناتوانی هایی فکری
- اختلالات حرکتی
بیماری های مرتبط با فلج مغزی
افراد مبتلا به فلج مغزی ممکن است به مشکلات و بیماری های دیگر نیز دچار باشند، از جمله :
- مشکلات ارتباطی از جمله اختلالات گفتاری و زبانی
- ریزش غیر ارادی بزاق دهان
- تغییر شکل ستون فقرات مانند اسکولیوز (انحنای ستون فقرات)، لوردوز (گودی کمر) و کیفوز (گوژپشتی)
- آرتروز
- انقباضات عضلانی که در آن عضلات به صورت بسیار دردناکی در هم قفل می شوند
- بی اختیاری در دفع ادرار و مدفوع
- تراکم استخوانی ضعیف که باعث شکستگی استخوان ها می شود
- مشکلات دندانی
درمان فلج مغزی
هدف از درمان فلج مغزی بهبود محدودیت های حرکتی و جلوگیری از عوارض این بیماری می باشد.
درمان ممکن است شامل استفاده از ابزارهای کمکی، دارو درمانی و عمل جراحی باشد.
ابزارهای کمکی مورد استفاده برای بیماران با توجه به محدودیت های ایجاد شده شامل عینک، سمعک، وسایل کمکی راه رفتن، بریس های بدن و ویلچر است.
دارو درمانی
پزشک معمولا از داروهای ضد تشنج خوراکی و شل کننده های عضلانی به عنوان خط مقدم درمان فلج مغزی استفاده می کند و ممکن است داروهای زیر را تجویز کند :
- دیازپام
- دانترولین
- باکلوفن
- تیزانیدین
همچنین ممکن است تزریق موضعی بوتاکس یا درمان باکلوفن داخل نخاعی پیشنهاد شود.
عمل جراحی
پزشک ممکن است از عمل جراحی ارتوپدی برای تسکین درد و بهبود توانایی حرکتی بیمار استفاده کند. گاهی نیز برای آزادسازی عضلات تنگ شده یا اصلاح ناهنجاری های استخوانی ناشی از اسپاستیک نیاز به عمل جراحی خواهد بود.
عمل جراحی ریزوتومی پشتی انتخابی نیز روش دیگری است که معمولا به عنوان آخرین راه حل برای کاهش درد مزمن یا اسپاستیک توصیه می شود و طی آن اعصاب نزدیک به انتهای ستون فقرات بریده می شود.
سایر روش ها
روش های درمانی دیگر برای فلج مغزی عبارتند از :
- گفتار درمانی
- فیزیوتراپی
- کار درمانی
- تفریح درمانی
- مشاوره یا روان درمانی
در حال حاضر درمان های مبتنی بر سلول های بنیادی نیز به عنوان درمان بالقوه در حال بررسی می باشند اما تحقیقات هنوز در مراحل اولیه قرار دارند.
پیشگیری از فلج مغزی
بسیاری از عوامل ایجاد کننده فلج مغزی غیر قابل پیشگیری هستند اما برخی اقدامات در دوران بارداری یا قبل از آن می تواند به کاهش عوارض احتمالی کمک کند.
به عنوان مثال واکسینه شدن در برابر بیماری هایی همچون سرخچه که می توانند باعث آسیب مغزی جنین شوند اهمیت زیادی دارد. همچنین لازم است در طول بارداری مراقبت های کافی از مادر به عمل بیاید.
مراجعه منظم به پزشک در دوران بارداری می تواند از زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و عفونت جلوگیری کند.
چشم انداز فلج مغزی
متاسفانه درمانی برای فلج مغزی وجود ندارد اما در اغلب موارد می توان بیماری را به طور موثر کنترل کرد.
نوع درمان مورد استفاده در افراد مختلف متفاوت است. برخی افراد مبتلا ممکن است نیاز به کمک چندانی نداشته باشند اما برخی دیگر به مراقبت طولانی مدت نیاز دارند.
صرف نظر از شدت بیماری، تکنیک های درمانی موجود می تواند زندگی بیماران مبتلا به فلج مغزی را تا حد خوبی بهبود ببخشد.
منبع: healthline
