عارضه انسفالیت مغزی چیست؟

انسفالیت مغزی (به انگلیسی: Encephalitis) نوعی عارضه مغزی ناشی از التهاب مغز است که اغلب به دلیل عفونت های ویروسی ایجاد شده و در صورت عدم توجه و درمان می تواند کشنده باشد.

چشم انداز این عارضه به شدت التهاب در مغز بستگی دارد. در موارد خفیف التهاب طی چند روز برطرف شده اما در موارد شدید ممکن است هفته ها یا ماه ها طول بکشد تا علائم بهبود پیدا کند. گاهی اوقات این مسئله باعث آسیب دائمی مغز یا حتی مرگ می شود.

در ادامه قصد داریم درباره انسفالیت مغزی و علل، علائم و شیوه های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

انسفالیت مغزی چیست؟

انسفالیت نوعی التهاب بافت مغزی است که شایع ترین علت آن عفونت های ویروسی می باشد اما در موارد نادر می تواند توسط باکتری ها یا حتی قارچ ها ایجاد شود.

این عارضه دو نوع اصلی دارد که شامل انسفالیت اولیه و ثانویه می باشند. انسفالیت اولیه زمانی رخ می دهد که ویروس به طور مستقیم مغز و نخاع را آلوده کرده باشد و انسفالیت ثانویه زمانی است که عفونت از نقطه دیگری در بدن شروع شده و سپس به مغز منتقل شود.

این عارضه یک بیماری نادر و در عین حال جدی است که می تواند کشنده باشد. بنابراین در صورت بروز علائم لازم است سریع با پزشک مشورت شود.

علائم انسفالیت مغزی

علائم انسفالیت ممکن است خفیف تا شدید باشد. برخی علائم خفیف این عارضه عبارتند از :

تب
سردرد
استفراغ
گرفتگی گردن
بی حالی و خستگی

برخی علائم شدید عبارتند از :

تب 39.4 درجه سانتی گراد و بالاتر
گیجی
خواب آلودگی
توهم
کند شدن حرکات
کما
تشنج
تحریک پذیری
حساسیت به نور
غش کردن

نوزادان و کودکان خردسال مبتلا به این عارضه ممکن است علائم متفاوتی از خود نشان دهند. در صورتی که فرزندتان یکی از موارد زیر را تجربه کند لازم است فورا با پزشک تماس بگیرید :

استفراغ
برجسته شدن ملاج کودک
گریه مداوم
سفتی بدن
اشتهای کم

علت انسفالیت مغزی

بسیاری از ویروس ها می توانند باعث بروز انسفالیت شوند. این ویروس ها به طور کلی به سه گروه تقسیم می شوند که عبارتند از :

ویروس های رایج
ویروس های کودکی
آربو ویروس ها

ویروس های رایج

رایج ترین ویروس عامل انسفالیت در کشورهای پیشرفته هرپس سیمپلکس است. این ویروس معمولا از طریق یک عصب به پوست منتقل و باعث بروز تبخال می شود، با این حال در موارد نادر می تواند به مغز انتقال پیدا کند.

این شکل از انسفالیت معمولا روی لوب تمپورال (بخشی از مغز که حافظه و گفتار را کنترل می کند) تاثیر می گذارد. همچنین می تواند لوب پیشانی (بخشی از مغز که احساسات و رفتار را کنترل کند) را درگیر کند.

انسفالیت ناشی از هرپس خطرناک است و می تواند به آسیب شدید مغزی و مرگ منجر شود.

سایر ویروس های رایج که می توانند باعث انسفالیت شوند عبارتند از :

اوریون
ویروس اپشتین بار
اچ آی وی
سیتومگالوویروس

ویروس های دوران کودکی

از آن جا که امروزه واکسیناسون مانع از ابتلای کودکان به بسیاری از ویروس های دوران کودکی می شود که در گذشته از عوامل بروز انسفالیت محسوب می شدند، در حال حاضر ابتلا به این نوع انسفالیت بسیار نادر است.

برخی ویروس های دوران کودکی که می توانند باعث انسفالیت شوند عبارتند از :

آبله مرغان (بسیار نادر)
سرخک
سرخچه

آربو ویروس ها

آربو ویروس ها ویروس هایی هستند که توسط حشرات حمل شده و از عوامل ایجاد کننده انسفالیت محسوب می شوند، از جمله :

انسفالیت کالیفرنیا : این عارضه از طریق نیش پشه منتقل می شود، معمولا بدون علامت بوده یا با علائم خفیف همراه است و معمولا کودکان را درگیر می کند
انسفالیت سنت لوئیس : این عارضه معمولا در ایالت های جنوبی و غرب میانه رخ می دهد و عامل آن یک ویروس خفیف است که علائم خفیف ایجاد می کند
ویروس نیل غربی : این ویروس اغلب در آفریقا و خاورمیانه یافت می شود، اگرچه ممکن است در ایالات متحده نیز دیده شود. علائم آن معمولا نسبتا خفیف است و علائم شبه آنفلوآنزا ایجاد می کند اگرچه در افراد مسن و افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند می تواند کشنده باشد
انسفالیت کلرادو : این عارضه که تب کنه کلرادو نیز نامیده می شود یک بیماری خفیف است و توسط کنه چوبی ماده منتقل می شود. بسیاری از افراد مبتلا به سرعت بهبود پیدا می کنند
انسفالیت اسب شرقی : این عارضه توسط پشه ها منتشر شده و انسان و اسب را تحت تاثیر قرار می دهد. اگرچه نادر است اما میزان مرگ و میر آن بالا و حدود 33 درصد می باشد
بیماری جنگل کیاسانور : این بیماری از طریق نیش کنه منتقل می شود، افراد ممکن است با نوشیدن شیر خام بز، گوسفند یا گاو نیز به آن مبتلا شوند. گفته شده شکارچیان، طبیعت گردها و کشاورزان بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند

عوامل خطر زای انسفالیت مغزی

گروه هایی که بیشتر در معرض خطر انسفالیت هستند عبارتند از :

افراد مسن
کودکان کمتر از یک سال
افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند

به علاوه زندگی در مناطقی که تعداد زیادی پشه یا کنه در آن جا وجود دارد می تواند خطر ابتلا به انسفالیت را افزایش دهد. پشه ها و کنه ها قادر به حمل و انتقال ویروس های عامل انسفالیت مغزی هستند و احتمال این مسئله به خصوص در تابستان و پاییز که این حشرات فعال تر هستند بیشتر است.

اگرچه واکسن ترکیبی MMR (سرخک، اوریون، سرخچه) از نظر بررسی ایمنی و موثر بودن سابقه خوبی دارد اما در موارد نادر ممکن است به بیماری انسفالیت منجر شود. گفته شده تقریبا از هر 3 میلیون کودکی که واکسن دریافت می کنند 1 نفر به انسفالیت مبتلا می شود.

توجه داشته باشید نرخ مرگ و میر در کودکانی که واکسن دریافت نمی کنند بسیار بیشتر است، تا جایی که گفته شده نرخ ابتلا به انسفالیت در دوران قبل از واکسیناسیون به 1 مورد در 1000 کودک نیز می رسیده است. به عبارت دیگر انسفالیت قبل از واکسیناسون تقریبا 3 هزار برابر شایع تر بوده است.

تشخیص انسفالیت مغزی

پزشک برای تشخیص دقیق ابتدا درباره علائم موجود سوالاتی از فرد می پرسد و در صورت مشکوک بودن به انسفالیت مغزی نسبت به انجام آزمایش های زیر اقدام می کند :

1. آزمایش مایع مغزی نخاعی

در این تکنیک پزشک با وارد کردن یک سوزن به ناحیه کمر، از مایع نخاعی بیمار نمونه برداری کرده و این نمونه برای بررسی علائم عفونت به آزمایشگاه ارسال می شود.

2. سی تی اسکن یا ام آر آی

سی تی اسکن و ام آر آی هر گونه تغییرات در ساختار مغز را نشان می دهند و با کمک آن ها می توان سایر علل احتمالی علائم از جمله تومور یا سکته مغزی را رد کرد.

از آن جا که برخی ویروس ها تنها مناطق خاصی از مغز را تحت تاثیر قرار می دهند، با این تکنیک ها می توان نواحی آسیب دیده را مشخص و نوع ویروس را شناسایی کرد.

3. نوار مغزی

در این تکنیک برای ثبت فعالیت مغز، تعدادی الکترود به پوست سر متصل می شود. این تکنیک نوع ویروس عامل انسفالیت را مشخص نمی کند اما با کمک الگوهای خاص می تواند منبع عفونی علائم را نشان دهد.

انسفالیت در مراحل بعدی ممکن است باعث بروز تشنج و کما شود، به همین دلیل نوار مغزی برای تعیین مناطقی از مغز که درگیر شده و انواع امواج مغزی که در هر ناحیه ایجاد می شود اهمیت دارد.

4. آزمایش خون

آزمایش خون تایید می کند که یک عفونت ویروسی رخ داده است اما به ندرت به تنهایی برای این منظور استفاده می شود بلکه معمولا همراه با سایر آزمایش ها به تشخیص دقیق تر انسفالیت کمک می کند.

5. نمونه برداری

پزشک طی نمونه برداری نمونه های کوچکی از بافت مغز را برای بررسی عفونت جدا می کند. این روش ممکن است عوارض زیادی ایجاد کند و به همین دلیل به ندرت و تنها در صورتی انجام می شود که پزشک نتواند علت ورم مغز را تشخیص دهد یا درمان موثر نباشد.

درمان انسفالیت مغزی

درمان انسفالیت مغزی تا حد زیادی به نوع و عامل ایجاد کننده آن بستگی دارد. به عنوان مثال داروهای ضد ویروسی برای درمان انسفالیت هرپس مفید هستند اما به درمان سایر انواع انسفالیت کمک نمی کنند. به جای آن درمان اغلب روی رفع علائم متمرکز می باشد.

برخی روش ها برای درمان و تسکین علائم انسفالیت عبارتند از :

استراحت
داروهای مسکن
داروهای کورتون برای کاهش التهاب مغز
دستگاه ونتیلاتور برای تنفس بهتر
حمام اسفنجی ولرم
داروهای ضد تشنج برای پیشگیری یا توقف تشنج
آرام بخش ها برای رفع بی قراری، پرخاشگری و تحریک پذیری
مصرف مایعات (گاهی به صورت وریدی)

گاهی در طول دوره درمان به خصوص مواردی که ورم مغز و تشنج ایجاد شده ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان باشد.

افراد مبتلا به انسفالیت ممکن است در آینده موارد زیر را نیز تجربه کنند :

فلجی
از دست دادن عملکرد مغز
مشکلات گفتاری، رفتاری، حافظه و تعادل

بسته به نوع و شدت این بیماری گاهی به درمان های اضافی زیر نیز نیاز می باشد:

فیزیو تراپی : برای بهبود قدرت، تعادل و انعطاف پذیری
کار درمانی : برای کمک به بازیابی دوباره مهارت های روزمره
گفتار درمانی : کمک به کنترل بهتر عضلات مورد نیاز برای صحبت کردن
روان درمانی : برای بهبود اختلالات خلقی یا تغییرات شخصیتی و تکنیک های مقابله با آن ها